Жалпы редакциясын басқарған: А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының директоры, ҚР ҰҒА корр мүшесі, филол.ғ. д., проф. Е. Қажыбек
жүктеу/скачать 6,86 Mb. Pdf көрінісі
|
| Б. Сағындықұлы
əл-Фараби атындағы ҚазМУ профессоры, филол.ғ.д. ЖАҚСЫДАН – ШАРАПАТ Ғылыммен шұғылдану студент кезден арманым болатын. Бірақ сан алуан себептермен ол ойым жүзеге аспады, ешбір сəті түспей қойды. Журналистика мамандығы бойынша университетті бітірген - нен кейін он жыл бойы өндірісте істеуге мəжбүр болдым. Ең ақы - рында тұйықтан шығудың жолы – «Ғылым академиясында қызмет істеу», – деп шештім. Ешкімді танымаймын. 1971 жылы тамыз айында «бір орын табы - лып қалар» деген ниетпен Түсіндірме сөздік бөлімінің меңгерушісі, профессор Ахмеди Ысқақовқа жолықтым. Ол кісі: «Бізде орын жоқ. Бірақ аспирантурада орын болып қалуы ықтимал. Институт дирек- торының орынбасары Əбдуəли Қайдаровқа барыңыз», – деді. Сəл кідірістен кейін: «Ол жігіт – бір кезде менің шəкіртім еді, енді өзіме бастық болып отыр», – деп жымиып күлді. Газет қызметкері емеспін бе, күнде көріп жүрген адамымдай Ахмеди ағаға: «Аға, «танымасты сыйламас» деген, бастығыңыз бар орынды «жоқ» деп айтуы мүмкін ғой. Айып болмаса, өзіңіз ертіп барсаңыз», – дедім. Ақкөңіл кісі екен, бірден келісті. Таныстырды. Əбдуəли аға: «Аспирантурада бір орын бар. Оны Ғайнетдин Мұсабаев деген ақсақалымызға бергелі отырмыз. Ол кісі алты ай жаз бойы тау-тасты аралап кетеді. Ас-суын дайындап беретін бақыраш бала керек. Басқаша айтқанда, «аспирант» деген аты ғана. Тым жақсы қызмет істейтін көрінесіз, келісе қояр ма екенсіз? – деді. «Ойланып көрейін», – деп жауап қайтардым. Көңіліме қош келмей, қолайламай үш ай бойы жүріп алдым. Ой- лана келе қандай қиыншылыққа болса да, төзуге бел байладым. Əбдуəли ағаға қайта оралып: «Өткенде айтқан аспирантураға емти- хан тапсыруға кешігіп қалғаным жоқ па?» – деп сұрадым. «Кешіккен 165 Тіл-ғұмыр жоқсыз. Біреулер құжаттарын тапсырып жатыр. Конкурсқа қатысам десеңіз, сіз де тиісті құжаттарыңызды тапсырыңыз», – деді. Тіл біліміндегі тəртіп бойынша, құжат тапсырғандар емтиханға бірден жіберіле салмай, академик І.Кеңесбаевтың сүзгісінен өтеді екен. Ол кісінің ауызша қойған сұрақтарына сүрінбей екі талапкер өттік. Бірі – Тіл білімі институтының өзінде кіші қызметкер болып істейтін жігіт те (аты-жөнін, есімін айтып жату міндетті емес – Б.С.), екіншісі – мен. 1971 жылдың желтоқсан айында емтихан өткізілді. Жауап бердім де, шығып кеттім. Біраздан соң мойны салбырап бəсекелесім шықты. Нəтижесін білуге шақырғанда, үміт етіп барып едім; қабылдау ко- миссиясының төрағасы Ə.Қайдар былай деп жариялады: «Екеуіңіз- дің де біз ойлағандай дайындалып келмегендеріңіз көрініп тұр. Төрт ай уақыт береміз. Емтиханды содан кейін аламыз», – деді. Төрт айдан кейін өткізілген емтихан менің пайдама шешілді. Бұйрық шыққаннан кейін жетекшінің жайын сұрап білуге бар- ғанымда Əбдуəли аға былай деді: «Ғайнетдин Мұсабаевтың еркінен тыс аспирант болдың. Қалай болар екен? Мынадай вариант бар. Ірі түрколог Əмір Нəжіпұлы Нəжіп бізден екі аспирант сұрап еді. Соның біреуі етіп өзіңді Москваға жіберсем, тұрмыс-жағдайың көтере ме?» Мен қуана-қуана келісім бердім. Екі мəрте емтихан өткізілгені мен үшін жұмбақ болды да жүрді. Біраз уақытты артқа салып, комиссия мүшесі болған жігіттерден мəн-жайды сұрадым. Оқиға былай болыпты. Ғайнетдин Мұсабаев менімен конкурсқа түскен жігітті өзіне аспирант етіп алуға уəде бе- ріпті. Сол ниетін жүзеге асыру үшін емтиханға қатысыпты. Əдепкі емтиханда мен жауап беріппін де, екінші талапкер бірде бір сұраққа аузын аша алмай қалыпты. Сірə, шетелден келгені себеп болса ке- рек. Ғылыми жетекші құлағы мүкіс болғандықтан, менің де, оның да жауабын естімепті. Бар болғаны: «Менің балама жоғары баға қойып бер!» – деп отырып алыпты. Сол кезде Сыздықова Рəбиға апамыз тұрып: «Сонда білетін адамды алмай, білмейтін адамды алуымыз керек пе?» – депті. Төраға əділдіктің ыңғайына жығылып, емтихан- ды төрт ай кейінге шегеріпті. Бұлай етпеген жағдайда Ғ.Мұсабаев шатақ шығарады екен. Осы əңгімені естігеннен кейін Рəбиға апа мен Əбдуəли ағаға деген сүйіспеншілігім еселеп артты. «Жақсыдан – ша- рапат» деген – осы. Көп ұзамай, Əбдуəли аға мен оқуға түскеннен бір жылдан соң Əмір Нəжіпке Əжібай Керімұлын аспирант етіп жіберді. Өзі Москва- ға келген сайын конференцияларға апарып, бізді баулып жүрді. Бірде үшеуміз ұшақпен Алматыға қайтатын болдық. Ұшақтың ұшу мерзімі 166 Рəбиға Сыздық əлдеқандай себептермен сегіз сағатқа кейін шегерілді. Уақытты ұту үшін қызық-қызық əңгімелер айтып берді. Біз аузымыз ашыла тың- дадық. Ең соңында сөз варианттары туралы əңгімеледі. Тауық, тақуқ, тақы, тавуқ, тақу сияқты толып жатқан фонетикалық варианттар- ды қағазға түсірді. «Бір ғана сөз түркі тілдерінде неліктен осынша варианттарға бөлініп кеткен? Оның əрқайсысының өз заңдылығы бар. Келешекте сендер сол заңдылықтарды ашып, өзгеру себептерін түсіндіріп берулерің керек», – деп бізге қарады. Мен бұрыннан-ақ ескерткіштерде ұшырасатын айақ – адақ – азақ – адзақ – атақ (нога) варианттарының сырын білуге құштар едім. Бұлардың бірінің өзгеру себебін анықтай алғаныммен, екіншісінің қалай дамығанын білмейтінмін. Əбдуəли ағаның тартымды əңгімесі сөз құрамындағы тарихи-фонетикалық өзгерістерді түсіндіріп беруге менің бүкіл ғұмырымды бұрып жіберді. Нəтижесінде «Түркі тілдері лексикасы дамуының фонологиялық заңдылықтары» атты докторлық диссерта- ция өмірге келді. Қысқасы, мен Рəбиға апа мен Əбдуəли ағаның азаматтығы, асыл қасиеттерге толы адамгершілігі арқасында – өзім жан-тəніммен қас- терлейтін ғылымға келдім. Ата-ананың балаға деген қамқорлығы шексіз ғой. Жоғарыдағыдай қамқорлықты ата-ана қамқорлығымен ғана салыстыруға болады. Рəбиға апа мен Əбдуəли ағаны көріп қалғанда, кейде есімдері өз-өзінен есіме түскенде, əрдайым оларға іштей бар жақсылықты тілей жүремін. Денсаулықтары мықты бо - лып, екі дүниеде ізгілік, нығметке бөленсін. Қажымай-талмай жүзге жетсін! Бұдан да көп жылы лебіз білдіруге болады. Өмір болса, бұл тақырыпқа кейін оралармыз. Еңбегі бізден болмағанымен, Жаратушы Жаббар иеден қайтатындығына анық көзім жетеді. «Айналаң толы жақсы адам», – деп осындайда айтады. Түркітану мен қазақ филологиясының дамуы: ғылыми мұра жəне ғалым феномені. – Алматы, 2014. жүктеу/скачать 6,86 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|