Жануарлар экологиясы
Аі — Ідараққа (ағзаға) тиесілі мөлшермен есептегенде оның санының белгілі бір уақыттың ішінді өзгеруінің меншікті орташа
жүктеу/скачать 12,6 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Туу карқыны.
- Ең кеп немесе максималды туу көрсепсіші
- Деректі туу көрсеткіші - ту)гдың жүзеге асқан деректі санын аныктайды. ■ • Сонымен қатар туу көрсеткішін нактылы
| Аі
— Ідараққа (ағзаға) тиесілі мөлшермен есептегенде оның санының белгілі бір уақыттың ішінді өзгеруінің меншікті орташа екпіні (жылдамдыгы). Экологиялық зерттеулерді математикалық әдісгермен өңдеп үлгілеу үшін жан>арлардың санының белгілі бір уакыт аралығындағы орташа екпінімен қатар белгілі бір уақыт бірлігіндегі санының лездік өзгеріс екпіні қажет болады. Шексіз қысқа уақыт ішінде (Аі—>0) санының өзгеру мөлшерін лездік өзгеріс екпіні дегі атайды. Уақыт (і) нөлге тақаған жағдайда Д белгісін й белгісімен ауыстырып белгілейді. Олай болса: ІЩМс - популяциядағы дарактардың жалпы санының белгілі бір уақыттағы лездік өзгерісінің екпіні; сІМ/сііК - погт>ляциядағы 1 дарақтың санының уақыт бірлігінде өзгеруінің лездік сыбағалы екпіні. Бүдан популяцияның санының өсу (немесе кему) екпіні, туу қарқыны және өлім — жітім жиілігінің орташа жэне лездік көрсеткіштері болатынын көреміз. Туу карқыны. Көбеюдің нәтижесінде белгілі бір уақыт бірлігінде (<й) популяцияда жаңадан туып қосылган ағзалардың саны туу карқынын анықтайды. Туу қарқынынын ең көп жэне деректі қарқын деген екі түрлі көрсеткіші бар. Ең кеп немесе максималды туу көрсепсіші — ешбір шектеуші фактордың әсеріне үшырамаған жагдайда туудыц ен жогары сандык мелшерін көрсетеді. Деректі туу көрсеткіші - ту)гдың жүзеге асқан деректі санын аныктайды. ■ • Сонымен қатар туу көрсеткішін нактылы туу және сыбағалы туу деп екіге бөледі. Нақтылы туу немесе абсолют туу деген үғымды баскаша туу жылдамдыгы деп те ұгуға болады. Ол белгілі уақыт өлшемінде популяцияга жаңадан қосылган дарактардың санын көрсетеді. ІІопуляцияга белгілі бір уақытта қанша жаңа дарактың қосылуы популяциядагы дарақтардың 132 бастапқы саны қанша болғанына байланысты. Сондыктан сыбағалы туу көрсеткішін яғни белгілі уақыт өлшемінде (Дг) популяцияға жаңадан қосылган дарақгар санының (ДМл) популяциядағы дарақгардың бастапқы санына салыстырған корсеткішті пайдаланған жөн. Бұл Ь=ЛІЧп/Л1** қатынасы бойынша есептеледі. Мұндағы к - популяцияньщ бастапқы саны. Жануарлардың көбею әлеуеті (потенциялы) орасан зор. Бірақ тіршілік ету үшін өте көп түрлі қысымшылық пен қолайсыз жағдайларға үдайы үшырап түратындыктан әлеуетті көбею мүмкіндіктерінің басым көпшілігі жүзеғе аса алмайды. Мысалы қолайлы жағдайда қарапайымдар бірнеше минут сайын бөлініп көбейер еді. Жәндіктерден туу корсеткіші ең жоғары деп саналатын аналық ақ қүмырсқаның бір жылда салған жүмыртқасыньщ санын жылдың уақытына бөлсе секунд сайьш бір жұмыртқадан келеді. Нэлім бір жылда 4 млн уылдырық, майшабақ әмір бойында 8-75млрд. уылдырық шашады. Сүтқор>ектілерден кит, піл, маймылдар бір ретте 1 үрпақган, еғеуқүйрықтар 20 шақгыдан балалайды. Ұрпак шашу кабілеті қанша жоғары болғанымен олар жыныс жасушасы кезінде, үрықтың даму кезеңінде және туғаннан 'кейін де қоректік заттың жетіспеуінен, бәсекелесудің салдарынан, аурудың, тоғышарлардың, жыртқыштардың т.б. көптеғен абиотикалық және биоталық факторлардың кері әсерінің салдарынан өлім - жітімге кептеп үшырайды. Популяция қальшты жағдайда тіршілік етіп, қоршаған ортамен тепе — теңдік қатынасын түрақіъі сақтау үшін өлім — жітімнің биолоғиялык үлкен эсері бар. жүктеу/скачать 12,6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|