Жануарлар этологиясы оқу құралы Қостанай, 2016 Әож 591. 500(075) кбж 28. 6я7

Зерттеулік мінезқылық

Іздестірушілік - зерттеу мінез-құлығы ретінде, қоршаған орта туралы маңызды кезеңін игеруін куәландырады, оның қалыпты тіршілік әрекеті үшін, үздіксіз келіп түскен сыртқы ортаның заттары мен энергиясы ғана емес, сондай-ақ ақпарат та талап етіледі.

Мұндай мінезқұлықтүрлері, туа біткен биологиялық қажеттілікте негізделе отырып, едәуір шамада әр жануардың жеке тәжірибесі арқасында іске асырылада. Өзінен-өзі зерттеулік мінез-құлығы –шартты құрал – саймандар рефлексіне негіз ретінде қызмет ете алды. Мысалы, егеуқұйрықтар лабиринттен шығуының үйренуі жаңа аймақты зерттеу үшін, ал иттер мен маймылдар көрші бөлменің есігін ашу үшін, тетік басуды үйренеді. Кейбір ғалымдардың ойынша, бағдарлау мен жаңа бөлмені және ішіндегі тексеруі, кезінде перцептивті оқытуын қалыптастыруында шешуші рөл атқарады.

Егер қандай да бір бостандығын шектейтін, эволюция ерекше даму үрдісін меңгермегенде, онда түрлі биологиялық қажеттіліктерін қанағаттандыру мүмкін болмас еді. Бұл жалпыға мәлім факт ғылыми талдауын алмас еді, егер оған И. П. Павлов арнайы назар аудармағанда, оны бостандық рефлексі деп атады. И.П. Павлов бостандық рефлексіне, қарама – қарсы болжамын «туабіткен құлдыққа бойсұну рефлексі» деген түсінікті берді және оның түрді сақтау үшін биологиялық маңыздылығын да атап өтті: әлсіздің дене тұрысының пассивтілі, әрине, мықты агрессивті реакцияның құлдырауына әкеледі.

И.П. Павловтың бас бостандық рефлексі туралы идеясы В.П. Протопоповтың (1950) жұмыстарында дамыды. Ол "стимульдыкедергілі жағдай" әдісін құрастырды, онда ынталандыру жолында (мысалы, азық-түлік қармақ ретінде) бірталай кедергілер, тор ішіндегі жабық есіктері түрінде кездеседе. Жануарлар алдын ала үйретілмей, осы кедергіні өту реакцияларын жүзеге асырды: еркін түрде құрылған қармаққа жол ашпағанша тістерімен кеміреді, торды алақандарымен жұлқыйды, саңылауларға барынша сығылысады.(1). Дербес топ қажеттіліктеріне, яғни мінезқұлықнысандарына, оларды қанағаттандыруға тәжірибенің жеткіліктігі мен іскерлігі талап етіледі, олар болашақта жануарлардың өз бетінше ересек өмірде өмір сүруі үшін қажет. Мұндай мінезқұлықнысандарына еліктеуді және ойынды жатқызады.