Жас ғалымдардың VII халықаралық Ғылыми конференциясының материалдары 25-26 сәуір 2011 жыл

 
24 
Последующее тестирование  выявило высокую эффективность коммерческих антител (Santa 
Cruz Biotechnology) для иммунопреципитации при применении лизисного буфера как с Triton 
X100,  так  и  с  0.3%  CHAPS.  В  дальнейших  исследованиях  с  целью  соосаждения  mTOR  и 
компонентов  обоих  комплексов  нами  использовались  mTOR  антитела,  производства  Santa 
Cruz  и  протестированные  анти-риктор  (Santa  Cruz  Biotechnology)  и  анти-раптор  (Bethyl) 
антитела  (рис.2А  и  2В).  Все  выше  названные  антитела    специфичны  к  последовательности 
N-терминального  конца mTOR.   
Как  показано  на  рисунке  2В  иммунопреципитация  анти-риктор  антителами 
демонстрирует  стабильность  эндогенного  комплекса  TORC2,  соосаждая  его  основные  его 
компоненты  -  mTOR  и  Sin1.  Оптимизация  условий  лизиса  клеток  обеспечивает   
устойчивость и mTORC1 (рис. 2В).  
 
R
ic
to
r
SC
 Ab
R
apt
o
r 
B
eth
yl
Ab
IP:
Sin1
Raptor
Rictor
mTOR
mT
O
R
SD
I Ab
mT
O
R
(F
R
AP) 
SC
 Ab
IP:
C
o
n
tr
o
l Ab
mTOR
A
B
 
Рис.2.  Соосаждение  компонентов  mTORC1  и  mTORC2:  (А)  Вестерн-блот  mTOR 
(клеточная линия MDA-MB-435, 0.3% CHAPS лизисный буфер, IP: sc mTOR, sdi mTOR) (B) 
Соосаждение  риктор,  mTOR,  Sin1  (IP:  sc  rictor).  Cоосаждение  раптор,  mTOR  (IP:  bethyl 
raptor).  
Как  показали  дальнейшие  исследования,  оба  mTOR  комплекса  стабильны  не  только 
при стандартных условиях культивирования  (10% FBS DMEM), но и в условиях стресса. С 
целью  подтверждения  данной  гипотезы  клетки  линии  MDA-MB-435  в  течение  30  минут 
инкубировали  с  0.5 M  сорбитолом или 1mM перекись водорода. Затем клетки лизировали с 
буфером, содержащим 0.3% CHAPS. Для иммунопреципитации использовались анти-риктор, 
анти-раптор и mTOR антитела.  Результаты сильвер стейнинга, представленные  на рис. 3В 
продемонстрировали,  что  mTORC1  и  mTORC2  не  чувствительны  как  к  действию 
окислительного  и осмотического стрессов. 

 
25 
c     osm ox      c       osm ox        c     osm
ox
IP Abs:           
mTOR SDI            Rictor SC            Raptor Bethyl
Raptor
Rictor
mTOR
Raptor
Rictor
mTOR
mT
O
R
SD
I 
Ab
mT
O
R
(F
R
AP) 
SC
 Ab
IP:
A
B
 
Рис.3.  Сильер  стейнинг.  (А)  Тестирование  mTOR  антител  (клеточная  линия  MDA-
MB-435,  0.3%  CHAPS  лизисный  буфер,  IP:  scTOR,  sdi  mTOR)  (В)  Целостность  mTOR 
комплексов  не  чувствительна  к  условиям  осмотического  и  окислительного  стресса  (с  – 
контроль, ох – окислительный стресс, osm – осмотический стресс). 
Дальнейшую 
очистку 
mTOR 
комплесов 
проводили 
методом 
аффинной 
хроматографии.  Клетки  линии  НЕК  293Т  трансфецировались  FLAG  mLST8,  который 
взаимодействуя  с  эндогенным  mTOR.  Данный  гетеродимер  входил  в  состав  обоих 
комплексов  –  mTORC1  и  mTORC2.  Схематическое  описание  и  результаты 
фракционирования представлены на рисунке 4. 
Выше  изложенные  методики  исследования  обладая  высокой  специфичностью  могут 
быть  рекомендованы  для  дальнейшего  исследования  mTORсигнальной  системы  и 
функционирования  mTORC1 и mTORC2. 
Фракции                  1     2      3      4      5 
Sin1
Raptor
Rictor
mTOR
FLAG mLST8
mLST8
FLAG
Raptor
mTOR
mLST8
FRB 
D
EP
TO
R
FLAG
mTOR
mLST8
FRB 
D
EP
TO
R
Rictor
Sin 1
FLAG
ан
ти
-F
LA
G
 Ab
Фракции
B
A
 
Рис.  4.  Выделение mTOR комплексов методом аффинной хроматографии (А) Схема  
FLAG-tag аффинной хроматографии (В) Детекция компонентов mTORC1 и mTORC2 (mTOR, 
rictor, raptor, Sin1, and mLST8) с помощью иммуноблотинга 

 
26 
Литература  
1.
 
Kim D.H., Sarbassov D.D., Ali S.M., King J.E., Latek R.R., et al. mTOR interacts with raptort 
of ormanutrient-sensitive complex that signals to the cell growth machinery.//Cell. 2002. Vol. 110. 
P.163–175  
2.
 
Feldman  M.E.,  Apsel  B.,  Uotila  A.,  Loewith  R.,  Knight  Z.  A.,  Ruggero  D.,  Shokat  K.M. 
Aktive-site  inhibitors  of    mTOR  target  rapamycin-resistant  outputs  of  mTORC1  and  mTORC2// 
PLoS Biology. 2009.Vol. 7. P. 371-383  
3.
 
Laplante  M.,  Sabatini  D.  mTOR  signaling  at  a  glance.//  J.  of  Cell  Science.  2009.  Vol.122.P. 
3589-3594  
4.
 
Sarbassov  D.D.,  Ali  S.M.,  Kim  D.H.,  Guertin  D.A.,  Latek  R.R.,  Erdjument-Bromage  H., 
Tempst  P.,  and  Sabatini  D.M.  Rictor,  a  novel  binding  partner  of  mTOR,  defines  a  rapamycin-
insensitive and raptor-independent pathway that regulates the cytoskeleton.// Curr.Biol. 2004. Vol. 
14. P. 1296–1302  
5.
 
Pearce  L.,  Huang  Xu.,  Boudeau  J.,  Pawlowski  R.,  Wullschleger  S.,  Deak  M.,  Ibrahim  A.., 
Gourlay R., Magnuson  M.,  Alessi D. Indentification of Protor as novel Rictor-binding component 
of mTOR complex-2.//Biochem. J. 2007. Vol. 405. P.513-522  
Summary 
The mammalian Target Of Rapamycin (mTOR) protein is a central component of the essential and 
highly  conserved  signaling  pathway  that  emerged  as  a  critical  effector  in  regulation  of  cell 
physiology.  Biochemical  studies  defined  mTOR  as  the  protein  kinase  that  exists  at  least  in  two 
distinct  complexes.  The  first  complex  has  been  characterized  as  the  nutrient-sensitive  mTOR 
complex 1 (mTORC1) that regulates protein synthesis and ribosomal biogenesis by phosphorylation 
its  well-known substrates  S6K1 and 4EBP1. The second  complex  of mTOR  (mTORC2) has been 
defined as the component of growth factor signaling that functions as a major regulatory kinase of 
Akt/PKB. Here, we provide the detailed methods how to purify the functional complexes of mTOR 
. 
 
«БУРАБАЙ» МЕМЛЕКЕТТІК ҦЛТТЫҚ ТАБИҒИ БАҒЫНА ЖЕРСІНДІРІЛГЕН 
ЕУРОПА БҦҒЫСЫНЫҢ БИОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 
 
Буршакбаева Л.М. 
Астана қ. С. Сейфуллин атындағы ҚазАТУ 
Ғылыми жетекші - а.ш.ғ.к, Нарбаев Серік Нарбайҧлы 
 
«Бурабай»  МҦТБ-ның  жануарлар  дҥниесінің  қҧрамындағы  басты  ӛзгерістер  19 
ғасырдың  ортасында  антропогендік  факторлардың  кҥшеюінен,  (жерлерді  жырту, 
ормандарды  кесу,  сутартқылардың  кӛбеюі,  қарқынды  аңшылық  қҧру  және  т.б)  сондай-ақ 
жылы  және  қҧрғақ  климаттық  кезеңнің  әсер  етуінен  болды.  Осындай  кӛптеген  әр  тҥрлі 
процесстердің  нәтижесінде  ҧлттық  бақтың  ауданында  қоңыр  аю,  марал,  қҧндыз,  тау  ешкісі 
жойылып  кетті.  Осыған  орай  жануарлар  жиынтығының  ӛзгеруі  адамдардың  жануарларды 
жерсіндіру негізінде жҥргізілді.[1]   
 Ғылыми  жҧмысымның  басты  мақсаты:  «Бурабай»  Мемлекеттік  Ҧлттық  табиғи 
бағына  жерсіндірілген  еуропа  бҧғысының  биологиялық  ерекшеліктерін  зерттеп,  аңшылық 
объектілерінің ішінде алатын орының анықтау.  
«Бурабай»  мемлекеттік  қорығының  бастапқы  қҧрылу  кезеңінде  жануарларды 
жерсіндіру тәжірибесі ҥлкен маңызға иеленді. Жануарларды жерсіндіру аңшылық қорларды 
толықтырудың  басым  бағыттарының  бірі.  Жерсіндірілген  жануарды  жібермес  бҧрын  оның 
мекен  ету  ортасындағы  биоценотикалық  орнын  мҧқият  бағалауын  қадағалау  қажет. 
Жерсіндірудің  нәтижесі  жануарларды  жібергеннен  кейін  шаруашылықтағы  саны  және 
олардан тҥскен пайданы есепке ала отырып бағаланады. 
Ҧлттық баққа 1960 жылы Шығыс Қазақстан облысынан марал, 1961-1963 жылдары 10 
тау ешкісі және 17 архар, 1964 жылдары 10 қоңыр аю, 1972 жылы қабан әкелінді. Архар мен 

 
27 
сібір  тау  ешкісі  шаруашылық  территориясына  сырт  қоныс  аударуының  себебінен 
браконьерлер  мен  жыртқыштардың  олжасына  айналды.  Ондатрдың  әуелгіде  бҧл  жердегі 
саны  кӛп  болғанымен  кӛлдердің  қатып  қалу  салдарынан  және  бір  мезетте  пайда  болған 
жҧқпалы  аурулардың  зардабынан  қазіргі  кезде  саны  тӛмендеп  кетті.  Қалған  жерсіндірілген 
жануарлар шаруашылықта тіршілік етуге ҥйреніп кетті. Солардың бірі жер бетінде тіршілік 
етіп  келе  жатқан  ғажайып  жануарлардың  бірі  –  Еуропа  бҧғысы.  Бҧл  жануар  1966  жылы 
Аскания-Нова  қорығынан  «Бурабай»  МҦТБ-на  сәтті  жерсіндірілді.  Жерсіндірудің  басты 
мақсаты  мен  маңыздылығы  ҧлттық  бақтағы  жануарлардың  қорын  толықтыру,  шетел 
аңшылық туризімін ҧйымдастыру және трофей ретінде аңшылық объектісіне айналдыру.[2] 
Аймақтың  климаты  ылғалдың  біраз  аздығынан  кҥрт  континентті.  Жазы  қҧрғақ  әрі 
ыстық.  Қыс  қатты  болғанмен  қар  аз  тҥседі.  Қыстан  жазға  ӛту  мерзімі  ӛте  қысқа.  Ауаның 
абсолюттік  максимум  температурасы  39-41  ºС  жетеді.  Желдің  жылдық  орташа  соғу 
жылдамдығы  3,1-3,7  м\сек.  Қыс  мезгілінде  бҧғылар  азық  іздеудің  барысында  тәуіліктік 
жҥрістері 2500м-ді қҧраса, азық мол болған жағдайда 500м-ден ҧзап кетпейді.[3] 
Еуропа  бҧғысының  жалпы  биологиясы.  Сҥтқоректілердің  ішінде  жҧптҧяқты  отрядқа 
жатады.  Дене  бітімі,  ірі,  сымбатты  және  тығыз.  Аталықтарының    дене  тҧрқы  2,4м, 
шоқтығының биіктігі 1,5м, салмағы 250кг, ал ҧрғашыларының дене тҧрқы 2м, шоқтығының 
биіктігі 1,3м, салмағы 160кг жетеді. Кеудесі созыңқы. Аяқтары биік, жіңішке. Ересектерінде 
басы  ҧзынырақ,  қҧлақтары  ҥлкен,  сопақшалау  және  ӛте  қозғалмалы  келеді.  Тістері  34. 
Қҧйрығы  қысқа.  Артқы  бӛлігінде  ілгері  қарай  орналасқан  ақ  дақтары  болады.  Оны  «айна» 
деп атайды. Ол жануарлардың бірін-бірі қалың орманда жоғалтып алмас ҥшін маңызы зор. 
Қылшық жҥні қалың денесіне тығыз іргелескен. Қыс кезіңде тҥсі сҧршыл, жазда қызығылт 
сары.  Мойынының  тӛменгі  бӛлігі  және  қарын  асты  әрқашанда  ақшыл  болады. 
Аталықтарында  мҥйіздері  жақсы  жетілген  әр  мҥйізінде  5-6  қосымша  бҧтақтары  болады.  
Аналықтары мҥйізсіз. Жылда наурыз  – сәуір  айларында аталық  бҧғылардың мҥйіздері  тҥсе 
бастайды,  ал  тамыздың  аяқ  кезіңде  жаңа,  кҥштірек  және  әдемі  мҥйіздер  шығады. 
Аталықтарының ең алғашқы мҥйіздері тіршілік етуінің бірінші жылының аяқ кезіңде маңдай 
ҥстіне сҥйекті адыр кҥйінде пайда бола бастайды. Екінші жылдың кҥзіне қарай мҥйіздерінің 
ӛсуі тоқтап сҥйектеніп, тері қапшығынан тазаланады. Бҧл бірінші бҧтақталмаған мҥйіздерін 
«шырпы» деп атайды.[4] 
Шаруашылықта әдеттегі мекендеу ортасы – жапырақты екпе ағаштар және қарағайлы 
жас шыбықтар алаңқайлы, жапырақ және қылқан жапырақ тҧқымды ағаштар жақсы ӛсетін, 
әртҥрлі  шӛптесін  ӛсімдіктер  ӛсетін  талды,  аршалы  шағын  тоғайлы  жерлер.  Кӛктемге  қарай 
бҧғылар  таудың  оңтҥстік  беткейіне  шығады.  Себебі  мҧнда  шӛптесін  ӛсімдіктер  орманды 
жерлердің  ӛсімдіктеріне  қарағанда  айтарлықтай  ертерек  шығады.  Кӛбіне  таңартенгі  және 
кешкі  уақыттарда  жайылады,  ал  кҥндіз  кӛбіне  демалады.  Топтанып,  кең  кӛлемде  тіршілік 
етеді. Әрбір топта он басқа дейін болады. Бҧдан да ірі топтар жануарларға ауыр кезең туған 
жағдайда қҧрылады. Мысалы: қыстың ең қолайсыз кҥндері, қардың қалыңдығы 70 – 100 см 
биіктікке  дейін  жеткенде  60  бастан  тҧратын  табын  қҧрады.  Сондай-ақ  ересек  бҧғылардың 
аталықтары  мен  аналықтары  кҥйге  тусу  кезіңде  бір  жерге  топтасады.  Басқа  уақытта 
аталықтарының  кӛп  бӛлігі  орман  алабының шеткі  аймақтарында,  ал  аналықтары  орманның 
тҥкпірінде мекен етеді.  
Еуропа  бҧғысы  –  теке  қана  ӛсімдікқоректі  жануар.  Кӛбінесе  ағашты-бҧталы 
ӛсімдіктермен  қоректенеді.  Әсіресе  жаз  мезгілінде  бҧғылардың  азықтары  әр  тҥрлі 
шӛптермен қоректенудің есебінен алуан тҥрлі. Жаздың аяғында және кҥзде емен жаңғағын 
жақсы  жейді.  Кҥзде  азықтық  рационында  тҥрлердің  мӛлшері  азаяды.  Қыс  кезінде  азықтын 
басым бӛлшегін ағашты, бҧталы ӛсімдіктер қҧрайды. Бҧғылар сондай-ақ ағаштар мен кейбір 
бҧталардың  қабықтарын  қорек  етеді.  Ең  ҧнататын  азықтары  талдың  жас  бҧтақтары,  емен, 
ҥйеңкі,  кӛктерек,  шетен,  шаған,  алама  ағашы,  қабыржық,  қарабҥлдірген,  шәңгіш,  таңқурай, 
қаражидек және шӛптесін ӛсімдіктер. Сонымен қатар қыс уақытында бҧғыларды пішенмен, 
жапырақты  ағаштардың  сыпырғыларымен,  шҥйгін  және  қҧнарландырылған  азықтармен 
қоректендіреді.[5]  

 
28 
Кҥйге тҥсу қыркҥйектен басталып, қазан айына дейін созылады. Бҧғылардың ақыруы 
ауыр  кҥрсінуге  ҧқсас  ҥздік-создық  және  қарлыққан  дауыстардан  басталып,  ізінше  тӛмен 
кҥшті және созылыңқы мӛңіреп шақырған дауыстар естілсе, кей уақытта кҥшті және қуатты 
жабайы  орман  жануарының  жабырқаған  және  аянышты  дауыстарын  да  естуге  болады.  Бҧл 
уақытта  аталығының  мойыны  және  тҧмсығы  созылады.  Аталықтарының  кӛбінде  ақыру 
тіршілігінің ҥшінші жылында басталады. Бірақ әдетте ҥлкен және кҥшті аталықтары оларды 
аналық  бҧғыларға жақындатпайды. Кӛбеюге олар тек қана тӛртінші  – бесінші  жылдарында 
ғана  қатысады.  Кӛктемнің  аяқ  кезі  мен  жаздың  басында  ҧрғашылары  жалғыз,  сирек  егіз 
бҧзау табады. Буаздық мерзімі сегіз айға дейін созылады. Бҧзаулау кезіңде ҧрғашы бҧғылар 
кӛзге шалына қоймайтын орындарға кетеді. Жаңа туған бҧзаудың салмағы 10-14кг. Енесінің 
сҥтімен және кӛк шӛп жеп азықтанған бҧзаулар тез ӛседі. Аналықтары тӛлдерінің маңында 
жайылып  жҥреді,  қауіп  тӛңген  жағдайда  жауының  назарын  басқа  жаққа  аударып  немесе 
алдыңғы  аяқтарымен  соғып  тап  беріп,  қарсылық  кӛрсетеді.  Бір  жҧма  ӛткен  соң  жас  бҧзау 
анасының жанында еріп жҥре  алады, ал ҥш жҧмалық жаста шӛпті жҧла бастайды. Табиғатта 
бҧғылардың  тіршілік  ету  ҧзақтығы  әдетте  11-14  жыл,  сирек  20  жылға  дейін.  Бҧғылардың 
негізгі жаулары: қасқыр, сілеусін, бҧралқы иттер.  
Табиғи бақтың климаттық жағдайлары жануарларға жақсы әсер етуінен  және әр тҥрлі 
биотехниялық  шараларды  жҥргізудің  нәтижесінде  олардың  саны  жылдан-жылға  кӛбею 
ҥстінде.  Бҧғыларды  шаруашылықта  есепке  алу  кӛбіне  қоректену  кезіңде  кӛзбен  санау 
арқылы жҥргізіледі.[6] 
 
«Бурабай» МҦТБ-ның территориясында 2001 – 2010 жылдар аралығында жҥргізілген есеп 
бойынша еуропа бҧғысының жалпы кӛрсеткіштері 
 
 
 
 
Еуропа  бҧғысы  ӛте  бағалы  аңшылық  жануар.  Аңшылық  қҧру  арнайы  рҧқсат  етілген 
жағдайда жҥргізіледі. Бҧғы адамға әртҥрлі бағалы ӛнім беретін аңшылықтың сҥйікті нысаны 
болып табылады. Алынатын негізгі ӛнімдер: ет тері, мҥйіз және тағы басқа қосалқы ӛнімдер. 
Олардың  еттері  диеталық,  жоғары  дәмді  сапасымен  ерекшеленеді,  ал  майын  халық  ерте 
кезден  асқазан  ауруларына  пайдаланған.  Аяқтарынан  сыпырылған  терілерінен  саптама  етік 
тігеді.  Сондай-ақ  еуропа  бҧғысының  тҧлыбы  –  мҧражай  және  кӛрмелерде  ӛте  жоғары 
бағаланады.  Жануардың  жанға  шипа,  дертке  дауа  болатын  дәрілік  шикізат  –  мҥйізі  ҥшін 
жыртқыштық жолмен қалай болса солай аулау бҧл жабайы жануардың жер бетінен санының 
кҥрт  азаюына  әкелді.  Оның  мҥйізінің  емдік  қасиетін  халықтық  медицина  ертеден  білген. 
Мҥйізінен  жҥрек  ауруы,  қҧян,  ӛкпе  қабынуы  сияқты  ауруларға  ем  дәрілер  алынады.  Бҧл 

 
29 
жануардың  эстетикалық  мағынасы  зор.  Ҧлттық  бақтың  ландшафттарымен,  таулы 
ормандарына  айырықша  мағына  беріп,  олардың  кӛркін  келтіреді.  Кҥз  мезгілінде  естілетін 
ерекше  дауыстары  керемет  әсерге  қалдырып,  таңғы  және  кешкі  уақыттарда  тауларға  кӛңіл 
аударарлық және қҧпиялық кӛрініс береді.[7] 
Әдебиеттер 
1.
 
Акимов  А.М,  Еркебаев  Е.Т,  Быков  С.В  К  вопросу  о  фауне  ГНПП 
«Бурабай»Государственный национальный природный парк «Бурабай» 
2.
 
Технико-экономическое 
обоснование 
планировки 
государственного 
национального  природного  парка  «Бурабай»    Институт  «Росгипролесхоз»  П.Л.Драверта 
Мемлекеттік қорық және Бурабай курорты – Омск, 1940 
3.
 
П.Л.Драверта Мемлекеттік қорық және Бурабай курорты – Омск, 1940 
4.
 
Беркінбай  О,  Есжанов  Б,  Ташенов  Б.Ж    Териология  –  Алматы,  «Жибек  жолы» 
2008 жыл 
5.
 
А.П.Бербер  Охотничье – промысловые ресурсы Казахстана 
6.
 
В.И.Машкин Биология промысловых зверей – Астана, 2003 
7.
 
Б.М.Житков Акклиматицация и биотехния в управлении популяциями охотничьих 
животных – Киров, 2001 жыл 
 
 
ІРІ ҚАРА ТУБЕРКУЛЕЗІН АНЫҚТАУДА МОЛЕКУЛЯРЛЫҚ-БИОЛОГИЯЛЫҚ 
(ПТР) ӘДІСІН ҚОЛДАНУ  
 
Джанузакова Г.А 
магистрант, Жәңгір хан атындағы БҚАТУ, Орал қ. 
Ғылыми жетекші – Кушалиев Қ.Ж. в.ғ.д., профессор 
 
Ветеринарлық ғылымның ӛзекті мәселелерінің бірі – бҧл ірі қара малының туберкулез 
ауруынан  толығымен  сауығуы  болып  табылады.  Қазіргі  кезде  туберкулез  ауруы  әлі  де  мал 
шаруашылығы  саласына  экономикалық  шығын  әкелуде  және  кҥрделі    эпидемиологиялық 
қауіп тудыруда.  
Ірі  қара  туберкулезімен  кҥресу  жолының  жетістіктері  келесілермен  анықталады: 
ауруды  зерттеу  деңгейімен;  диагностикада  қолданылатын  тиімді  әдістер  және  қҧрал-
жабдықтарымен; 
ауылшаруашылықтың 
қҧрылу 
мҥмкіндігімен; 
материалдық 
қамтамасыздандырумен; алдын алу және сауықтыру шараларды ҧйымдастырумен [1].  
Туберкулез қоздырғышын  Р. Кох (1882) ашқан болатын, ол ең бірінші  рет  аллерген-
туберкулинді  дайындады  (1890).  1924  жылы  А.  Кальметт  және  С.  Герен  адам  туберкулезін 
ӛзіндік алдын алу ҥшін БЦЖ вакцинасын (BCG – Bacterium Calmett-Guerin, Кальметт-Герен 
бактериясы) жасап шығарды [2].  
Туберкулез  қоздырғышы  –  Mycobacterium  tuberculosis.  Микобактерияның  тегі  ішінді 
патогенді  және  патогенді  емес  микроағзалардың  30  тҥрі  болады.  Туберкулез  ауруы  3 
патогенді тҥрде болады:  

 
Mycobacterium  tuberculosis  –  адамда  болады.  Бҧл  тҥрді  тек  адам  ғана  емес, 
сонымен қатар шошқа да, мысық, ит, ірі қара да қабылдай алады, тек қҧстар ғана (тотықҧстан 
басқасы) қоздырғыштың осы тҥріне шалдыға алмайды.  

 
Mycobacterium bovis – барлық ауылшаруашылық, жабайы жануарларда, соынымен 
қоса адамда болады, тек қҧстарда болмайды.  

 
Mycobacterium avium – ҥй және жабайы қҧстарда, шошқада, басқа да жануарларда 
болады, ал адамдар сирек шалдығады.  
 Ірі қара туберкулезі ауруы Батыс Қазақстан облысы бойынша мониторингі тері ішілік 
туберкулинизациямен  жҥргізіледі,  2007  жылы  12  454,7  мың  бас  тексеріліп,  593  бас  оң 
кӛрсеткіш анықталды, 2008 жылы 12 474 мың бас тексеріліп, 399 бас белгіленді [2,3].  

 
30 
Ірі  қарада  туберкулез  кезінде  кӛбінесе  ӛкпесі  зақымдалады,  туберкулез  ауруы 
созылмалы тҥрде ӛтеді, ал жас тӛлдерде – ӛткір болады.  
Туберкулез  қоздырғышының  факторлары  ауру  жануарлардың  азығы,  суы,  мал 
жайылымдары, кӛң тӛсеніші және т.б. арқылы таралады. Жас тӛлдер туберкулезді  кӛбінесе 
ауру  жануарлардың  сҥтінен  және  кӛк  сҥт  арқылы  жҧқтырады.  Қҧрсақ  ішінде  де  бҧзаулар 
зақымдалуы  мҥмкін.  Егер,  жануарлар  туберкулезге  шалдыққан  адамдармен,  соның  ішінде 
сауыншылармен  байланысса,  қоздырғыштың  адамдық  тҥрімен  де  зақымдануы  мҥмкін.    Ірі 
қара  малы  мал  қорада  кӛбінесе  аэрогенді  жолмен,  ал  жайылымда  –  алиментарлы  жолмен 
зақымдалады [3].  
Туберкулезді  анықтаудың  негізгі  әдісі  –  аллергиялық  зерттеу  болып  табылады. 
Туберкулинизацияны  2-айлық  жануарларға  жҥргізеді.  Зерттеу  ҥшін  туберкулез 
қоздырғышының  ӛлі  культураларының  стерилденген  фильтраты  -  туберкулин-(аллергенді) 
қолданады [4].  
Туберкулинизация әдістерінің кӛбінесе екі әдістерін қолданады: тері ішілік – барлық 
сҥтқоректі  жануарлар  және  қҧстардың  (жылқыдан  басқасы)  туберкулезін  аллергиялық 
тәсілмен  анықтаудың  негізгі  әдісі  және  кӛзді  (офтальмосынама)  –  жылқы  туберкулезін 
анықтау  ҥшін  қолданылады.  Кей  кезде  бҧл  сынаманы  ірі  қара  туберкулезін  тері  ішілік 
әдісімен анықтағанда бірге пайдаланады.  
Енгізу  орны  –  тері  ішілік  әдісінде  туберкулинді  ірі  қараға    мойынның  ортаңғы 
бӛліміне енгізеді. Ірі қарада ӛтетін реакция нәтижесін есептеу препаратты енгізгеннен кейін 
72 сағаттан соң алынады. Туберкулинді  енгізудегі  реакция нәтижесі  оң немесе теріс болуы 
мҥмкін.  Табиғатта  туберкулездіктен  басқа  патогенді-шартты  мӛлшерден  тыс  және 
сапрофитті  микобактериялар  болады.  Осы  микобактериямен  жҧқтырылған  жануарлар 
сҥтқоректілерге  арналған  туберкулинге  жауап  беруі  мҥмкін,  бҧл  туберкулезді  аллергиялық 
әдіспен анықтау ҥшін қиындық туғызады. Сондықтан да, туберкулезді сенімді тҥрде анықтау 
ҥшін біз ПТР әдісін қолдандық [4].  
Жҧмыстың негізгі  мақсаты  – ветеринарлық  практикаға ауылшаруашылық жануарлар 
туберкулезін тәжірибелік анықтау ҥшін жаңа әдіс – ПТР әдісін енгізу және қолдану.  
ПТР  әдісі  M.bovis  және  M.tuberculosis  туберкулез  қоздырғышын  табу  ҥшін  «МТБ-
КОМ»  тест-жҥйесін  пайдалану  арқылы,  полимеразалық  тізбектік  реакция  кӛмегімен 
ӛткізіледі ( ҧйымдастырушы-ӛңдіруші - ФГУН ЦНИИЭ Роспотребнадзора, Москва қаласы). 
ПТР (полимераздық тізбекті реакция) – зерттеудің молекулярлық-генетикалық әдісі. Әдістің 
негізі in vitro-да әр тҥрлі ферменттерді пайдаланып, ДНҚ-ң анықталған бӛлігін кӛшіру болып 
табылады.  ПТР-ң  әрбір  циклі  2-5  мин  болады,  ал  амплификация  ҥрдісі  1,5-4  сағатқа 
созылады.  Бҧл  әдіс  жоғары  сезімталдылықпен  ерекшеленеді  және  оның  кӛмегімен  ДНҚ 
матрицасының  бастапқы  мӛлшерінен  амплификаттардың  микрограммдық  мӛлшерін  алуға 
болады (кей жағдайда бірнеше кӛшірмелерін) [5].  
Полимеразалық  тізбектік  реакция  –  ауылшаруашылық  жануарлар  туберкулезін  тез 
анықтайтын  әдіс,  сонымен  қатар,  еттен  микобактерияны  табудағы  нәтижелі  тәсіл  болып 
табылады.  ПТР  3  кезекті  стадиялардан  тҧрады  (денатурация,    жасыту,  элонгация)  (Mullis, 
1987) . Реакциондық қоспаның қҧрамында келесідей компоненттер болады: праймерлер, ПТР 
жҥргізу  ҥшін  буфер,  MgCl  1.5  M,  дизоксинуклеотидтрифосфат  қоспасы  dNTP  және  Taq-
полимераза [5].  
Батыс  Қазақстан  облысы,  Круглоозерное  ауылында  «Светлана»  ЖШ-да  65  бас 
зерттеуге алынды. Ірі қара мал қанынан ДНҚ-ны бӛліп алу  ҥрдісі Амплисенс «ДНК-сорб-Б» 
атты коммерциялық жиын кӛмегімен жҥргізіледі. 100 мкл M. Тuberculosis   spp сынамасына 
300 мкл лизирленген ерітіндіден қҧралған алдын ала дайындалған ерітінді және 10 мкл  ВКО 
Mycobacterium  tuberculosis  complex  қосылады.  Сынамалар    65  °С    5  минутта  лизиске 
ҧшырайды,  кейін  25  мкл  сорбент  суспензиясы  қосылады.  Сорбент  5  мың  айн/мин,  30  сек 
микроцентрифугада  тҧнбаланып,  супернатант  бӛліп  алынады.  Бҧдан  кейін  №  1  шайып  алу 
ҥрдісі  (300  мкл)  және  №  2  шайып  алу  (500  мкл)  ҥрдістері  орындалады.    №    2  шайып  алу 

 
31 
ҥрдісі  қайталанады.  Элюцияны  50  мкл  ТЕ-буфермен  жҥргізеді.  ДНҚ-ны  бӛліп  алу  сапасы 
агароздық гельде электрофорез әдісімен анықталады.   
42  циклден  тҧратын  амплификация  бағдарламасы  жасалынды.  Бҧл  бағдарламада  1 
этап «денатурация» 95 °С 3 минут, 2 этап «жасыту»  63 °С  1 минут және 3 этап «элонгация» 
немесе «талдау» 72 °С 1 минут болады. 
 
 
 
1 – Сурет. ПТР ӛткізгендегі алынған нәтиже кӛрінісі. 
 
Диагностикада  аллергиялық  әдісті қолданған кезде  1  оң нәтиже  шықты,  алайда  ПТР 
диагностикасын жҥргізгенде нәтиже теріс болғандықтан, бҧл әдіс ауру жануарларды сенімді 
тҥрде  табуға  мҥмкіндік  бермейді.  Осы  негіздемелерге  сҥйене  отырып,  біз  туберкулезді 
сенімді  тҥрде  анықтау  ҥшін  ПТР  әдісін  ҧсынбақпыз.  Микобактерияны  тауып  алудағы  әр 
тҥрлі диагностикалардың қҧндылықтарын ҥйрену – туберкулез диагностикасын ӛткізу ҥшін 
екі әдісті де, аллергиялық және ПТР-ді қатар қолдану керектігін кӛрсетті. Бҧл әдістерді бірге 
қолдану, қысқа мерзімде қоздырғыштың бар екендігін, тҥрін анықтауға мҥмкіндік береді, ал 
ол  бізге  ауылшаруашылық  жануарлар  туберкулезін  жою  және  алдын  алу  шараларын  ӛңдеу 
ҥшін ӛте қажетті.  
Әдебиеттер 
1. Владимирский М.А. и др. // Проблемы туберкулѐза и болезней лѐгких. 2003. № 12. 
2. Баскаков Н.И. и др. // Ветеринария. 2006. № 4. 
3.  Аксѐнов  М.Ю.,  Гинцбург  А.Л.  //  Молекулярная  генетика,  микробиология  и  вирусология. 
1993. № 4. 
4. Молев А.И. // Ветеринария сельскохозяйственных животных. 2007. № 2. 
5. Altamirano M. et al/ // J. Clin. Microbiol. 1992. Vol. 30. 
 
 
УДК 575.113:616.24 
 

жүктеу/скачать 4,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: