Жауапты редакторлар

396

Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі

Лажы жүргізу. ж е р г. Тініке жүргізу. 

Кей жерлерде, əсіресе, оңтүстік өңірде ты-

ныке жүргізу əдісін, л а ж ы  ж ү р г і з у,

лажылау деп атайды (Қаз. этнография., 2, 

608).

ЛАЖЫЛА  е  т.  ж  е  р  г.  Тінікеле. 

Сабындағы  ақық  көздің  төңірегін  л  а 

ж  ы  л  а  п,  атты  адам  түсіп,  жаяу  адам 

жатып  қарайтын  əдемі  бəкі  соғады

(Д. Шоқпарұлы: Қаз. əдеб., 22.06.1984,13).

ЛАЖЫЛАН  Лажыла  етістігінен 

жасалған ырықсыз етіс. ҚР МОМ қорында 

л  а  ж  ы  л  а  н  ғ  а  н  шашпау  сақтаулы. 

Шашбаудың  əрқайсысы  гүл  өрнектермен

л а ж ы л а н ғ а н үш тақта-алақаннан тұра-

ды (Қаз. этнография., 2, 608).

ЛАЖЫЛАНУ  Лажылан  етістігінің 

қимыл атауы.

ЛАЖЫЛАУ  Лажыла  етістігінің 

қимыл атауы.

ЛАЗЕРЛІК с ы н. Лазері бар, лазерге 

тəн. Дина дереу чемоданын ашып л а з е р 

л і к приборын алды (Жалын, 1972, №5, 59).

ЛАЙ: Лай балық. Шоғырланғандықтан, 

топтанғандықтан  лайланып  жатқан 

жердің  (судың)  балығы.  Ол  кезде  кісілер 

оқта-текте соғып тұратын л а й б а л ы қ қ а

аулары майланғанда өлгенін білмей рухта-

нып кететін (Ə.Нұрпейісов, Соңғы., 130).

Лай  судан  балық  аулады.  Нəтижесі 

бұлыңғыр  іспен  əуре  болды,  өнбейтін 

нəрсемен айналысты ≈ Л а й  с у д а н  б а 

л ы қ  а у л а м а, босқа əуре боласың.

ЛАЙЛАН  е  т.  а  у  ы  с.  Бұлдырау, 

тұмандану. Оның екі көзі баттиып ұясынан 

шығып, л а й л а н ы п кетіпті (О. Сəрсенбай, 

Шығ., 5, 261). Арыстанбаевтің көзі л а й л 

а  н  ы  п,  мүлдем  бұлдырап  кетті  (Бұл  да, 

5, 264). 

ЛАЙСАҢДАН...  Кеше  ғана  мөлдіреп 

жатқан кəусар су бүгін ісіп-кеуіп, арнасы-

нан шығып, л а й с а ң д а н ы п, ботана боп 

алас ұрып жатыр (Лен. жас, 04.07.1979, 3).

 ЛАЙСАҢДАУ с ы н. Аздап лай, лай-

лылау. Л а й с а ң д а у, ботана су толқын-

толқын, алқынып ағып жатыр екен (Жалын, 

1974, №4, 57). 

ЛАЙШЫ  з  а  т.  Лай  дайындаушы, 

сылақшы. - Бастық жолдас, - деді л а й ш ы

қыз, - бір  сұрақ  беруге  болар  ма  екен? 

(Ж.Кəрменов, Ғашық., 196).

ЛАЙЫТ... 2. а у ы с. Көңіл күйі түсу, 

мұңаю,  қайғыру.  Əбілқайыр  сол  бірте-

бірте  л  а  й  ы  т  ы  п  мағынасызданып 

бара  жатқан  өлмеші  жанарларға  қарай 

алмай  көзін  аударып  əкетті  (Ə.Кекілбаев, 

Үркер, 22). Сағынбаймын,  сағынсам, 

мұңайтады. Мұңайсам, көңіл тағы л а й ы 

т а д ы. Əнуарды, Шəмшіні, Шəмілдерді, 

Күн  өткізген  солай  деп  кім  айтады

(М. Мақатаев, Соғады жүрек, 2, 68).

ЛАҚАЙ з а т. Түркі тілдес халық. Л а қ а й

– домбыра тартатын, жылқы етін жейтін, 

кешеге дейін киіз үйде тұратын түркінің бір 

бұтағы (Ана тілі, 11.04.2013, 1). Осы үлкен 

ғылыми жиынға Насриддин Назаров есімді 

л а қ а й ғалымы келді (Бұл да).

ЛАҚАЙ-ТƏЖІК  з  а  т.  Түйе  тұқым-

дарының  бірі.  Шу  бойында  жабайынша 

жайылатын  ойсылқараның  л  а  қ  а  й-

т ə ж і к т е н, біртумадан, мырзақоспақтан 

тарайтын  нəсілі  көп  (Жұлдыз, 1972, №8, 

206).

ЛАҚҚАНДЫҚ з а т. Лағып кеткендік, 

адасқандық. Ер балаларын бұрын орысша 

оқытудан қашқан қандай л а қ қ а н д ы қ 

болса, бұл күнде əйел балаларын орысша 

оқытудан  қашу  да  сондай  адасқандық 

(«Қазақ» газеті 1913, 174).

ЛАҚПАЛАУ с ы н. Аздап лағып кеткен, 

жөнсіздеу. – Сіздің  үйге  Дүйсенбаевтың 

туған-туыстары келіп-кетіп жүре ме? – деп, 

л а қ п а л а у сұрақ қойды (О. Сəрсенбай, 

Шеңбер, 35).

ЛАҚСА: Лақсасы шықты. Əбден тоз-

ды, жыртылды, қаңырады. Аяқ киіміңнің 

л а қ с а с ы ш ы ғ ы п т ы ғой. Тігістерінен 

түк қалмай қақырап тұр екен (А. Мекебаев, 

Алапат, 137). 

ЛАҚСАЛАУ  с  ы  н.  Əбден  тозған, 

ескілеу. Мөңке мен Дос су ағатын л а қ с 

а  л  а  у  жаман  қайықтың  қасына  тоқтады

(Ə. Нұрпейісов, Ымырт, 258).

ЛАҚСЫЗ с ы н. Лағы жоқ, лағын ерт-

пеген (Ертедегі əдеб. нұсқа., 145).

ЛАҚТЫРМАЛЫ  с  ы  н.  Лақтыруға 

ыңғайлы  етіп  жасаған,  лақтырып 

тигізетін  (найза).  Айдай  сұлу  жігіттің 

дəл жүрек тұсында қоқандықтардың л а қ 

т ыр м а л ы қысқа сап найзасы қадалып 

тұрса керек (О. Сəрсенбай, Шығ., 4, 206).

ЛАҚТЫРЫНДЫ  з  а  т.  Лақтырып 

тастаған  керексіз  нəрсе.  Батыстың 

шығынға тастаған л а қ т ы р ы н д ы с ы н

«жерден  жеті  қоян  тапқандай»  иеленіп 

отырмыз (С. Ордашева, Кек жуған, 81).

397

Байынқол Қалиев

ЛАҚЫЛДАҚТЫҚ  з  а  т.  Лақ  ете 

қалушылық, лепірмелік. Бұл жолғы əңгімеміз 

ақындық мəдениет, ақындық кішіпейілділік 

пен сезім ұстамдылығы, сөздегі л а қ ы л д 

а қ т ы қ пен мақтанқұмарлықтан сақтану, 

сыпайылық  жайында  ғана  пікір  қозғау 

болды (Қаз. əдеб., 05.04.1974, 3).

ЛАЛ з а т. с ө й л. Лалагүл. Теңгегүлдің 

жап-жасыл  жапырақтарына  ілініп,  күн 

сəулесімен ойнаған бірер түйір л а л ғ а көзі 

түсті. Жап-жасыл теңгегүл, қып-қызыл л а л

(Ш. Мұртазаев, Қара маржан, 63).

ЛАМИНАРИЯ з а т. б о т. Балдырлардың 

ең  танымал  түрі.  Л  а  м  и  н  а  р  и  я  – 

көпшілікке  белгілі  теңіз  орамжапырағы. 

Оның көп түрін тамаққа пайдаланады (Тірі 

табиғат, 68).

ЛАМАНТИН... Л а м а н т и н д е р өте 

баяу көбейеді. Ұрғашысы əдетте 3-5 жылда 

бір рет 12 ай буаз болып, бір бала туады да, 

оны 1,5 жыл бойы сүтімен асырайды (Су 

асты тіршілік., 86). 

ЛАМПАСТ  з  а  т.  Əскери  басшылар 

киетін бұт киімнің екі бүйіріне түсті ма-

тадан тігілген ұзынша жолақ.

ЛАМПАСТЫ  с  ы  н.  Лампасы  бар, 

лампаст тігілген (шалбар). Есіктің алдына 

шыққанда оның л а м п а с т ы жандарал-

мен сөйлесіп тұрғанын көрдік (С. Жүнісов, 

Ақан сері, 2, 12, 105).

ЛАҢДЫ с ы н. Даулы, дамайлы, шулы, 

бүлікті. Сойқанды, л а ң д ы істерді істеуге, 

реті келсе, біреуге зиян тартқызып кетуге жа-

ным құмар (Т.Жақыпбайұлы, Лашын, 96).

ЛАПҚА з а т. к ө н е. Фин, карел жұрты. 

Орманда  орыс,  тауда  томан,  қырда  шер-

кес, ойда естек, суда л а п қ а – дүниенің 

төрт  бұрышын  ғаділдікпен  билеген  хан

(М. Мағауин, Аласапыран, 2, 125).

ЛАПТА  з  а  т.  Балалар  ойынының  бір 

түрі.  Мұндағы  балалар  доптың  орнына

«л а п т а» - мəшік ойнайды (Ж. Алтайбаев, 

Таңд. шығ., 309).

ЛАПЫЛДАҒЫШ  с  ы  н.  Лап  ете 

қалатын,  лаулап  жанғыш.  Нəпсі  деген 

нəлет  тиіп  кетсең  лау  ететін  шайқурай 

сияқты  л  а  п  ы  л  д  а  ғ  ы  ш  пəле  екен 

(Н.Дəутайұлы, Аты жоқ., 97).

ЛАРИНГОЛОГ  з  а  т.  м  е  д.  Ауыз, 

мұрын, құлақ қуыстарын емдейтін дəрігер. 

Сөйтіп, мен ойда-жоқта л а р и н г о л о г 

болып, табаны күректей төрт жыл істедім 

(З.Шашкин, Доктор Дарханов, 11).

ЛАРИНГОЛОГИЯ з а т. м е д. Ауыз, 

мұрын, құлақ қуыстарын емдеудің теория-

сы мен практикасы. Əрине, бұл кезде л а р и 

н г о л о г и я ғ а бойымды үйретіп, меңгеріп 

алғам (З. Шашкин, Доктор Дарханов, 11).

ЛАТТА е т. ж е р г. Ласта. Бүйтіп жер 

басып жүргеніңнен дүниені л а т т а м а й 

құрығаның озық-ау (О. Бөкеев, Өз отыңды., 

301).

ЛАТЫНШАЛА ... Дəрігер  бар  білім 

нəрін қоспайтын, Л а т ы н ш а л а п «ана-

лиз» деп тастайтын, Арылатын уақыт жетті 

емес пе, Ескіліктен, артқа тартып баспай-

тын (М. Ахмет-төре, Ақ-қара, 200)

ЛАУЛА е т. Лау етіп міну. Əлекең салт 

жүрмейді салпақ қағып, Колхоздың парлап 

жегед шолақтарын, Кезекпен кез келгенін 

л  а  у  л  а  й  д  ы,  Өзінің  құр  сақтайды  төл 

аттарын (Қаз. əдеб., 21.11.1975, 4).

ЛАУЛАТ Лаула етістігінен жасалған 

өзгелік  етіс.  Поселкеден  поселке  қуалап, 

л  а  у  л  а  т  ы  п  жүріп,  Еркебұлан  мен 

Қайсар Қараөткел қаласына кештетіп жетті 

(Ғ.Мүсірепов, Кездеспей кеткен., 38).

ЛАУШЫЛЫҚ з а т. Лау айдаушылық, 

лау  тартушылық.  Нұрым  ара-тұра  л 

а  у  ш  ы  л  ы  қ  қ  а  да  қосылып  кетіп 

жүрді  (Қ.Құрманғалиева,  Атырау., 80).

  ЛАФЕТШІ  з  а  т.  Лафетті  ары-бері 

қозғап,  артилерия  қаруының  ұңғысын 

қажетті деңгейге келтіріп отырушы адам 

(Ш. Мұртазаев, Интернат., 88).

ЛАФСАН з а т. Жасанды талшықтан 

тоқылған  материал.  Өзінің  ақ  нейлон 

көйлегі  мен  л  а  ф  с  а  н  шалбары  мынау 

ыстықта  адамды  ешкі  қотыр  қылатын 

бітеу  мөшек  екеніне  Сиғаттың  көзі  жетті 

(Қ.Ысқақ, Ақсу., 343). 

ЛАШКАР  з  а  т.  с  ө  й  л.  Лəшкер. 

Жəнібек аңнан келе жатып Əбілқайыр л а 

ш к а р л а р ы шауып кеткен бір ауылдың 

үстінен  шыққан  (І.Есенберлин,  Алмас., 

34). «Қазақ  елін  құмға  қашырып,  қырып 

тастаңдар» деп жіберген он мың л а ш к а 

р л а р ы н ы ң қолынан ханның бұйрығын 

орындау келмеді (Бұл да, 211).

ЛƏББАЙШЫЛЫҚ з а т. Кім не айт-

са  да, «айтқаныңыз  орындалады», «құп, 

мақұл»  деушілік.  Кейбір  басшылар  қара-

қан бастарының қамын ғана ойлағандық-

тан, л ə б б а й ш ы л ы қ т ы ң күшті бо-

луы  да  келеңсіз  көрініске  жетеледі  (Ата 

салты., 8).

398

Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі

ЛƏЗЗАТШЫЛ  с  ы  н.  Лəззат  алуға 

ынтық, лəззатқұмар (адам). Ол тым л ə з 

з ə т ш і л жан еді (А. Сейдімбеков, Тауға 

біткен., 33).

ЛƏЗЗАТШЫЛДЫҚ  з  а  т.  Лəззат-

құмарлық, лəззат алуға ынтықтық. Бірте-

бірте сол л ə з з а т ш ы л д ы қ т а н да 

суынғандай, салқындау тартқандай сезінді 

(М.Байғұт, Бұла бұлақ, 374).

ЛƏЙЛІК  з  а  т.  ж  е  р  г.  Лəйліп  бос 

жүретін адам. – Сенің мойның былқ-сылқ 

еткенге л ə й л і к пе деп жүрсем, бірдеме 

біледі екенсің ғой (Т. Əлімқұлов, Шежірелі 

сахара, 31).

ЛƏМ  з  а  т.  Сөз,  лебіз.  –  Ақсақал,  бір 

ауыз л ə м і ң і з д і қимай жатырмын. Енді 

даусым жеткенше көрейін, соған риза бо-

ласыздар (К.Ахметбеков, Ақдала., 2, 451).

ЛƏМБІК з а т. с ө й л. Лəмбөк. Айжан-

ды қара дүрсін киіндіретін Зейнеп, л ə м б і к 

аталатын матадан, бидайына түйенің жүнін 

салдырып, астарымен сырмалатқан желең 

тіктіріп  берген  еді  (С.Мұқанов,  Аққан 

жұлдыз., 2, 81). Қазақ атын ақынға кигізіп, 

үстіне л ə м б і к шапан жабады (Қаз. əдеб., 

05.12.1986, 11).

ЛƏМПЕС...  Аузын  шешіп  Төлеш 

екеумізге  ішіндегіден  үлестіріп  жатыр: 

қауынқақ, өрік, л ə м п е с, мейіз, қауынқұрт 

(Жалын, 1974, №6, 109).

ЛƏПИ:  Лəпи  молда.  э  т  н.  Ұлттық 

ойындардың бір түрі. Ойын созыла берді. 

Хан  қалай?,  белбеусоқ,  тақия  жүгіртпек, 

сақина  тықпақ,  мыршым,  ондай  қылма, 

мұндай қыл, л ə п и  м о л д а, қалдырма қақи, 

балтамтап,.. (Ж.Аймауытов, Шығ., 384).

ЛƏПКЕШІ з а т. с ө й л. Лапкеші. Ашу-

лы урядник, л ə п к е ш і саудагерлердің ор-

тасына келіп тұрып, сыр бермей қаңырайып 

жатқан  қазаққа  қарап,  дағдылы  жауыз 

боқтығын  айтты  (М.Əуезов,  Қилы  заман, 

16).  Жаңажолда  үлкен  дүкен  болатұғын. 

Соған л ə п к е ш і де шыдамай, сыртаңдайды 

(Ж.Молдағалиев, Самал,71)

ЛƏППАЙ  о  д.  с  ө  й  л.  Лəббай. – 

Шеше, бір əйел, бір еркек келді ме? Л ə п 

п  а  й...  Келді,  қарағым  (Ж.Нəжімеденов, 

Кішкентай, 107). – Л  ə  п  п  а  й,  тақсыр, 

айтқаныңыз  құп  болады  (Оңтүстік 

Қазақстан, 12.07.1998, 4). 

Лəппай  тутəлə.  э  т  н.  Балалардың 

күлдіргі ойындарының бірі. Бұл түнде ұзақ 

əсем  əн  де  шырқалды. «Орамал  тастау», 

«хан жақсы ма», «белбеусоқ», «л ə п п а й т 

у т ə л ə» сияқты күлдіргі ойындар да тегіс 

ойналды (М.Əуезов, Таңд. шығ. 1, 345). 

ЛƏППАЙЛА е т. «Лəппай», «лəппай» 

деп  жиі  айту.  Айтқаныңды  л  ə  п  п  а  й  л 

а  п  естіп,  аяңшыл  аттай  бүлкіл  қағатын 

бейшаралардың  дені  мұның  керегіне 

жараған (Р.Отарбаев, Біздің ауыл, 67).

ЛƏППАЙЛАУ  Лəппайла  етістігінң 

қимыл атауы.

ЛƏСТЕК  з  а  т.  Матаның  бір  түрі; 

лəстік. Кемпірінің айқара жамылған қызыл 

л ə с т е к көрпесі ысырылып аяқ жағында 

жатыр (М.Дүйсенов, Меймандар., 148).

ЛƏУЕШКЕ... Л ə у е ш к і н і босағаға 

қоя  салып,  жас  жеңге  шығып  кетеді 

(Ж.Молдағалиев, Алғ. қоңырау, 33).

ЛƏУХИ с ы н. ж ер г. Жынды, есерсоқ. 

- Əй, л ə у х и! Əкеңнін көз құны қалмаса, 

мына балапан ағаштарды неге таптайсың?! 

(Қ.Ысқақов, Қараорман, 124). Л ə у х и десе 

дегендей, байқұстың бас терісі де келісіп 

тұр екен (Бұл да, 125). – Ой сен де л ə у х и 

екенсің (Ə.Асқаров, Таңд., 277).

ЛƏУҺІЛ: Лəуһіл мақбоз. д і н. Туғанға 

дейін-ақ  адамның  тағдыры  жазылып 

қойылған  журнал  (тақта).  Əрбір  жан 

иесі  белгілі  бір  сағатта  өлмек  керек.  Бұл

л ə у һ і л  м а қ б о з д а жазылып қойыл-

ған (Ж.Алтайбаев, Таңд. шығ., 135).

ЛƏШІҢКЕ з а т. ж е р г. Қорабы талдан 

тоқылған жеңіл арба.

ЛƏШІҢКЕЛІ  с  ы  н.  Лəшіңке  арбасы 

бар, лəшіңке мінген (Ə.Нəбиев, Бейтаныс., 

7). 

ЛЕБІЗДЕС с ы н. Пікірлес, əңгімелес; 

сырлас.  Ол  ұлттық  мақтанышымызға 

айналған аяулы перзенттерімізбен дастар-

хандас, л е б і з д е с болыпты (Лен. жас., 

21.10.1983, 2)

ЛЕГЕШ  з  а  т.  Ойынның  бір  түрі.  Біз 

асық, л е г е ш ойнап, өзара күресеміз (Жас 

алаш, 21.11.1997, 3).

ЛЕГИОНЕР  з  а  т.  ə  с  к.  Легион 

құрамында  болған  адам.  Қазақстанда 

қанша  л  е  г  и  о  н  е  р  қалды?  Түгендеген 

жоқпыз (Жас алаш, 09.08.2012, 2). Л е г и о н 

е р д і ң бəрі 92 жасаған Нұрманов емес қой, 

олардың іштегі үмітпен қаншасы өмірден 

өтіп кетті (Бұл да).

ЛЕЗГИНКА ...  Жастарда  би  билеуге 

болды  талап,  Сан  ару  салтанатпен  тұрды 

қарап. Жөнелді л е з г и н к а н ы дауыл-

399

Байынқол Қалиев

датып,  кезекпен  барлығы  да  тамашалап 

(И.Байзақов, Құралай сұлу, 152).

ЛЕЗІМДЕ ү с т. с ө й л. Лезде. Ерекше 

долы  мінезіне  мінген  боран  жер-көкті 

шаңдатып, л е з і м д е жетті (Қ.Мұқажанұлы, 

Ортеке., 12).

ЛЕЙТЕНАНТТЫҚ з а т. Лейтенант 

болғандық,  лейтенантқа  тəн  міндет. 

Алғашқыда кіші лейтенант болып, взвод-

ты басқарып, кейіннен аға л е й т е н а н 

т  т  ы  қ  қ  а  көтеріліп,  ротаны  басқарды 

(Н.Исабаев, Өмір., 346).

ЛЕК з а т. к ө н е. Жүз мың əскер тобы. 

Киіз  туырлықты  алаш  елі  екі  л  е  к  əскер 

шығарды  (Қ.Жұмаділов,  Дарабоз, 34). 

Тəуке хан тұсында қазақ он л е к қол құрай 

алушы еді (Ж.Тұрлыбай, Райымбек батыр 

2, 63). Қазақ  ордасының  əскері  далалық 

дəстүр бойынша ру-тайпалық құрылымға 

жəне  ондық,  жүздік,  мыңдық,  түмен  (он 

мың), л е к (жүз мың) жүйеге негізделген 

(Аңыз адам. 2011, №19, 32). 

ЛЕК: лек жалау. з а т. ж е р г. Шүлдік. 

Қазіргі  кезде  ауылды  жерде  көп  тараған

«л е к  ж а л а у» ойынының біз кездестірген 

бестүрлі  атауы  бар  (Б.Төтенаев,  Қаз.  ұлт. 

ойын.,).  Табиғи  денелерді  қолданып  ой-

найтын ойындар: бестас, л е к  ж а л а у,

бақай  пісті,  жылмаң  т.б. (Қаз.  мектебі, 

1974,№5, 14). 

ЛЕКЕРЛЕС  Лекерле  етістігінен 

жасалған  ортақ  етіс.  Профессорға 

тұрмысқа шықпай-ақ қойғанымда лаждап, 

л е к е р л е с і п күнелтіп, халық қатарына 

қосылып  та  кетер  ме  едік  (Ө.Қанахин, 

Құдірет., 290). 

ЛЕКЕРЛЕСУ  Лекерлес  етістігінің 

қимыл атауы.

ЛЕКУ Лекі етістігінің қимыл атауы.

ЛЕКІ е т. Желдің соғуы, есуі. Жанға жай-

лы жусан иісі аңқыған бөктер желі л е к і п 

қоя берді (Лен. жас. 23.11.1977, 3).

ЛЕКІЛДЕКТІК  з  а  т.  Лекілдектеп 

қалған,  лекілдектеген  қасиет.  Зұлқарнай 

тағы л е к і л д е к т і г і н е басып, елден 

бұрын  орағыта  сөйледі  (К.Ахметбеков, 

Ақдала,2, 49).

ЛЕНТА:  Лента  тартып  алу.  Клуб-

тарда ойналатын ойын. Аралығы 4 м-дей 

қашықтықтағы  орындыққа 2 адам-

ды  отырғызады.  Бастаушының  белгісі 

бойынша  орындарынан  ытқып  тұрып, 

қарсыласының  орындығын  екі  рет  айна-

лып  келіп,  орнына  отырып,  араларында 

созылып  жатқан  лентаны  тартып  алу 

керек. «Лентаны  тартып  алу»  ойынын 

команда құрып та ойнауға болады (Ойын-

сауық, 239).

ЛЕПСІ з а т. ж е р г. Тамақтың баспа 

ауруы. Тамағының л е п с і с і бар Жаңыл 

да сыбырлай сөйлеп, Ақанның қайғысынан 

мүлдем  жүдеген  (С.Жүнісов,  Ақан  сері, 

2, 51). Жаңыл л е п с і с і н емдетемін деп, 

Шəмбіл  қожадан  бармақ  басындай  алмас 

алып, сары майға езіп ішіпті (Бұл да, 184).

ЛЕПІК з а т. ж е р г. Жүректің қатты 

соғуы, лүпіл. Жайлауқос пен Мақпал келіп 

екі қолтығынан ұстағанда ғана л е п і г і ба-

сылып, сəл икемделді (Т.Тілеуханов, Біздің 

əпкелеріміз, 183).

ЛЕПІРМЕЛІК ... Өйткені, поэтикалық, 

ақындық  асқақтық  пен  л  е  п  і  р  м  е  л  і  к 

т  і  ң,  құрғақ  уəдешілдіктің,  сыйымсыз 

сертшілдіктің арасы аспан мен жердей (Қаз. 

əдеб., 05.04.1974, 3). 

ЛИКБЕЗ з а т. Сауатсыздықты жою 

мектебі. Алғашқы кезде л и к б е з д е р 

г  е  тек  еркектер  қатысып,  əйелдер  саны 

өте  аз  болды  (Х.Арынбаев,  Қаз.  халқы., 

290). – Жолдас  өкіл,  мен  л  и  к  б  е  з  д  е 

оқып  хат-мат  түртінектеуді  үйрендім, - 

дейді (Т.Əлімқұлов, Ел мен жер). Л и к б 

е з д е оқып, сауатын ашты (Ш.Шалқаров, 

Серіккөл., 6). 

ЛИКЕ з а т. Сиырдың шап майы. Қазақ 

ұзын  өріс  кең  жайлаудан,  көк  шалғын-

нан айрылған соң, түйеге қом, атқа үйек, 

қойға шайыр, сиырға л и к е бітпей, мал-

дан  шырай  кетіп,  мəйектене  алмайды 

(Ж.Аймауытов,  Шығ., 130). Малшылар 

үнемі сиырдың не əукесін, не л и к е с і н 

байқап  семіз  арықтығын  айырады  (Соц. 

Қаз. 09.04.1991, 4)

ЛИМАН  з  а  т.  Суды  жайып  жіберіп 

суғаруға болатын жер; тегістелген егістік 

немесе шабындық жер.

ЛИМАНДА  е  т.  Суды  көлтабанға 

(лиманға)  жайып  жіберіп,  суға  əбден 

қанғаннан  кейін  оны  (суды)  қайтадан 

ағызып  жіберу.  Республикамызда  қой 

шаруашылығын  онан  əрі  өркендете  беру 

үшін  жайылымдар  мен  шабындықтарды

л и м а н д а п суаруды кеңінен қолдануымыз 

керек (Қазақст. ауыл шаруаш. 1965, №1, 28).

ЛИМАНДАЛ  Лиманда  етістігінен 

жасалған  ырықсыз  етіс.  Алайда  респу-

400

Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі

бликамыздағы л и м а н д а л ы п суарыла-

тын  шабындықтарда  агро-техникалық 

шаралар  мүлдем  дерлік  жүргізілмейді 

(Қазақст. ауыл шаруаш., 1965, №1, 28). 

ЛИМАНДАЛУ  Лимандал  етістігінің 

қимыл атауы.

жүктеу/скачать 8,4 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: