Жеңіл уровень Жіктік жалғауларының даму ерекшелігі
А.Байтұрсынұлының емле ұстанымы, орфограммалау тәсіллдері
жүктеу/скачать 54,99 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 23.Қ.Жұбановтың әліпби, емле туралы тұжырымдамалары
| 22. А.Байтұрсынұлының емле ұстанымы, орфограммалау тәсіллдері
Қазақстанның тұңғыш ұлттық әліпбиін жасаушы және қазақ емлені жасаушы Ахмет Байтұрсынов лингвистикада, әсіресе емле саласында айтарлықтай із қалдырды. Оның орфографиялық ұстанымы қазақ тілін жазудың іргелі қағидатына айналды. А. Байтұрсынов ұсынған негізгі идея екі негізгі элементті: таңба мен әріпті ажырату болды. Таңбалар алфавиттік негіз ретінде қызмет етті, ал жүйеге белгі, шеберлік, туыс және дыбыс кірді. Бұл тәсілді кейінірек академик Л.В. Зиндер қолдады және бейімдеді, жазудың екі негізгі категориясын атап өтті. Байтұрсыновтың символы тарихи, этимологиялық, морфологиялық және фонетикалық принциптерді қамтитын жүйелі емле болды. Бұл қағидалар ХХ ғасырдың 40-жылдарында орыс тіл біліміне одан әрі қосылды. "Ұстаным" термині қазақ тілінде "позиция" деп аударылады және Ахмет Байтұрсынов енгізген орфографиялық ұстаным сөздерді қалай жазу керектігін анықтайтын жалпы тұғыр болып табылады. Сөздің шығу тегі, түбірі және этимологиясы, сондай-ақ туысқан тілдермен ортақ түбірді сақтау туралы сұрақтар орфографиялық позицияның ортасында орналасқан. Тілдер әртүрлі тұғырларға ие бола алатынына қарамастан, Ахмет Байтұрсыновтың орфографиялық ұстанымы қазақ тілін жазу ережелерін әзірлеуде, тілдегі жазбалардың басым бөлігін қамтитын және маңызды лингвистикалық принциптерді енгізуде іргелі бағдар болды. 23.Қ.Жұбановтың әліпби, емле туралы тұжырымдамалары Қазақ халқының мемлекеттік тілі , еркіндігіміз бен егемендігіміздің бейнесі, ұлттың жаны, сан ғасырлық тарихи кезеңдерден сүрінбей бізге жеткен қазақ тілінің жазуының қалыптасу мен даму жолдарының ең басында тіліміздің жаңа жүйелік негізі бар бағдары мен бағытын айқындайтын : Байтұрсынның ұлы Ахмет, Елдес Омаров, Шонанұлы Телжан, Кемеңгірдің ұлы Қошмұхамбет, Аймауыттың ұлы Жүсіпбек, Досмұхамбеттің ұлы Халел бастаған кемеңгерлердің ұстанымдары үйлескен, сингармониялық жазу мектебі болса; Құдайберген Жұбановтың бастауымен қазақ жазуының дамуы жаңа кезең өкілдері: Мәулен Балақаев, Ғайнетдин Мұсабаев пен Сәрсен Аманжолов бас қосқан қалыптандыру мектептері болған. Ендігі кезекте, қазіргі қалыптасқан қазақ жазуы туралы сөз етпес бұрын, қазақ графикасы мен әліпбиіндегі әріп пен дыбыстың өзара қатынасы, емленің принциптері, кірме сөздерінің орфографиясы мен қосымшалардың жалғану қағидасы жоғарыда аталған мектептерден өзгеше жаңа арналы бағыт алды десек, оның негізі Қ. Жұбановтың ерекше дағдылы көзқарастарының өміршең болғандығы мен ортаға ұсынған жаңашыл пікірлерінің қолдау тауып, жалғасын тапқандығының нәтижесі болған Құдайбергеннің әліпби мен емле туралы тұжырымдамаларына тоқтала кеткен жөн. жүктеу/скачать 54,99 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|