Жеке жазылушылар үшін 65367 1 жылға 3083,04 3274,80 3427,68 Мекемелер мен ұйымдар үшін

Ақтөбе облысы

тағзыМ

Бүгінде «ердің жасы елуге» келіп, 

еліміздің елеулі азаматтарының 

біріне айналған белгілі журналист, 

сатирик Ермахан Шайхыұлы да сол 

қасиетті қағиданы өз бойына барын-

ша сіңіріп өскен замандастарымыздың 

қ а т а р ы н а н .   А й н а л а с ы н а н   т е к 

жақсылық іздеп, үлкенді үлкендей, 

кішіні кішідей сыйлап, қолынан келсе 

біреудің жыртығына жамау болғысы 

келіп тұратын ақжүрек азаматтың 

жеке басының қадір-қасиеті тура-

лы ағалары да, қатарластары да өз 

деңгейінде түрлі әңгіме, әпсаналар ай-

тып жатыр. «Жақсының жақсылығын 

айт, нұры тасысын» дегендей, өмірдің 

жолында ер-азаматқа жылы сөз, 

жағымды пікір керек те шығар. Мен 

бұл шағын мақаламда Ермаханның 

жан-жақты талантының ішінен ешкім 

Халқымыздың рухани әлеміне тағы 

бір әдемі дүние қосылды деп қуанайық, 

ағайын!».

Өзім сүйіншілеген осы кітап менің 

жазу үстелімнің үстінде тұратын аса 

қымбат дүниеге айналды. Оны ашып 

қараған сайын аты аңызға айналған 

дара тұлғалармен қайта жүздесіп, қайта 

табысқандай, көкірегімді қуаныш 

кернейді. Олардың ерекше қасиеттері 

мен болмыс-бітімін жаңа қырынан 

көріп, тамсанып қаласың, таңдана 

түсесің. Сұхбат кейіпкерлерінің 

өмірлік арман-аңсарын аңғарып, 

өзіңнің де өмірге деген құштарлығың 

артады. Пендешілік күйбеңнің қызыл 

көз құрсауынан бір сәтке сытылып 

шығып, өзіңді адам сияқты сезініп 

қаласың. Қысқасы, бұл кітаптың кез 

келген оқырманды биіктерге жетелеп, 

қабаржи бастаған жан дүниеңді астан-

кестен ететін тәрбиелік қуаты аса зор. 

«Аққудың сыңары» деген ұтымды 

атау газет айдарына өте сәтті қойылған. 

Осылай аталған кітаптың бірінші 

бөлімінде өмірден озған аса талантты 

қаламгерлеріміздің асыл жарлары сөз 

алады. Мысалы, Қалижан Бекхожин 

туралы оның жары Зайда Жанайқызы, 

Бердібек Соқпақбаев туралы Бәшен 

Баймұратқызы, Өтебай Қанахин ту-

ралы Сағира Қанахина, Сафуан Шай-

мерденов туралы Бағдат Көлұзаққызы, 

Мүслім Базарбаев туралы Гүлбараш 

Байтоғаева, Тәкен Әлімқұлов ту-

ралы Есімкүл Әлімқұлова, Қалтай 

Мұхамеджанов туралы Фарида 

Бекжанқызы, Нұрғиса Тілендиев ту-

ралы Дариға Тілендікеліні, Оспан-

хан Әубәкіров туралы Нұрсұлу 

Рахымжанқызы, Кәрібай Ахметбе-

ков туралы Орынкүл Ахметбеккеліні, 

Жарасқан Әбдіраш туралы Нәзігүл 

Нұрғалиқызы, т.с.с. сыр шертеді.

«Жақсының көзі» деп аталған 

екінші бөлім де жан тебірентеді. Бұл 

бөлімде ұлт зиялылары, ақын-жазу-

шы лар, өнер майталмандары мен 

қоғам қайраткерлерінің соңында қал-

ған пер зенттері мен туыстары сыр 

ақтарады.

Ермахан алған сұхбаттардың 

осыншалықты шынайы, осыншалықты 

жаныңа жақын болатынының себебі 

неде? Сөзіміздің басында қазақы ор-

тада өскен қарасирақ балаларға ортақ 

болған қарапайым қағиданы бе-

кер келтірмегенбіз. Ол – үлкенге де, 

шалады. Кітапхана қызметкерлері 

А.Есалинова мен Б.Хамидуллина 

Алаш ақындарының өлеңдерін оқыды. 

Ұзақбай Желдірбайұлы Құлым-

бетов 1891 жылдың 18 наурызын-

да Ырғыз уезі, Аманкөл болысында 

дүниеге келген. 1910 жылы Ырғыздың 

екі сыныптық орыс-қазақ училищесін, 

1912 жылы Ақтөбе мұғалімдер се-

минариясын бітірген. Кейін Ырғыз, 

Торғай ауылдарында мұғалім болып 

қызмет атқарған. Қуғын-сүргін жыл-

дары өте ауқымды дүниелер жасаған. 

Бірақ оның еңбегі туралы көпшілік 

аз біледі. Сондықтан шара барысын-

да қонақтар өздерінің зерттеулері 

мен тың деректерін ортаға салып, сол 

қасіретті жылдардан естеліктер айтты.

Отызыншы жылдардағы ашар-

шылық республикамыздың өзге 

де қоғам қайраткерлері сияқты 

Ұ.Құлым бетовке де үлкен сын болды. 

Күрделі тарихи кезеңде өмірге келіп, 

қатардағы ауыл мұғалімінен қазақ 

Сұхбаттың 

Сергек СарДары

кішіге де ерекше ізеттілікпен қарау 

қағидасы. Ермаханның бойындағы 

баладай аңқылдаған ақкөңіл мінезі, 

жайдарылығы мен жұмсақтығы, 

елпілдеген елгезектігі кейіпкерді өзіне 

бірден тартады. Кейіпкер оны жақсы 

көреді. Сағынып тұрады. Ермахан 

келсе, дастарқанын жайып, ақ жүрегін 

ақтарады, алаңсыз сыр шертеді. «Мы-

нау не деп қояр екен?» деп сақтанбайды. 

Өзінің бауырына, туысына, баласына 

мұң шаққандай көкейде жүрген бар 

сырын жайып салады. Оның үстіне 

Ермахан да қарап қалмайды. «Жур-

налист екенмін» дегенді ұмытып, 

кейіпкердің тіршіліктегі түйткілді 

проблемаларын шешісуге жан ая-

май, білек сыбанып кіріседі. Соңында 

сұхбаттың кейіпкерлерімен шын 

мәнінде ағайыннан артық араласып 

кетеді. Оның үйі – қонақтан, қолы – 

жұмыстан босамайтыны сондықтан. 

Бұл – оның болмысы. Жаратылысы-

нан осылай жарылқанған жан. 

Сұхбаттың сәтті болуының бір 

сыры – Ермаханның адамгершілік 

қасиетінде десек, екінші бір құпиясы – 

оның кәсіби шеберлігінің биіктігінде. 

Ермахан – есін білгелі қолынан 

қаламын тастамаған нағыз қаламдоз. 

Журналистиканың қыр-сырын жете 

меңгерген, газеттің майын ішкен 

мықты маман. Ол «Бикеш», «50 де 

50», «Той-қазына» сияқты бірнеше 

газет-журналдардың Бас редакторы да 

болған. «Жас алаш», «Дала мен қала», 

«Айқын» газеттеріндегі қызметі өз ал-

дына бір төбе. Баспасөз саласындағы 

ұзақ жылдар бойғы жиған тәжірибесі 

оны сұхбат жанрының нағыз сардары-

на айналдырды. 

2012 жылы «Қазығұрт» баспа-

сынан Мәдениет және ақпарат 

министрлігінің тапсырысы бойынша 

«Сұхбаттың сардарлары» атты кітап 

2000 данамен шығарылып, таратылды. 

Бұл кітап – журналистика саласында 

аянбай тер төгіп, республикамыздың 

қалың жұртшылығына кеңінен 

танылған, оқырмандардың ыстық 

ықыласына бөленген, мол тәжірибелі 

публицист-қаламгерлердің сұх-

баттарынан құралған. Кітаптың ба-

сты мақсаты – нағыз майталман 

журналистердің бүгінгі ақпараттық 

қоғамдағы ең жедел әрі өткір жанр 

саналатын сұхбатты дайындаудағы 

шеберлік сырларымен таныстыру бо-

латын. Тағылымы мол осы кітапқа 

Сұлтан Оразалы, Сауытбек Абдрах-

манов, Көпен Әмір-Бек, Дидахмет 

Әшімханұлы, Қали Сәрсенбай, Қайнар 

Олжай, Ұлбосын Айтөлен сияқты 

журналистиканың марқасқаларымен 

қатар, Ермахан Шайхыұлының да 

сұхбаттары енген. Оның Кәкімжан 

Наурызбаевтан алған «Абайдың 

ескерткішін алып тастауға дейін бар-

ды», Кәукен Кенжетайұлымен болған 

«Атаманның ақыры – Аймановтың 

ақырғы фильмі», Қалихан Ысқақпен 

өткізген «Мен не жазсам да қазақ үшін 

жазамын» атты сұхбаттары танымдық 

тұрғыдан әркім-ақ үлгі алатын 

дүниелер деуге болады.

«Қазығұрт» баспасы 2012 жылы Ер-

махан Шайхыұлының тағы бір жеке 

кітабын жарыққа шығарды. «Ағынан 

жарылсақ...» деп аталатын, көлемі 320 

беттік бұл кітап тұтастай сұхбаттардан 

тұрады. Ермаханның кейіпкерлер 

қатары, тақырып аясы қаншалықты 

ауқымды екені осы кітаптан айқын 

аңғарылады.

Журналист – қоғамның жаршысы. 

Ал сұхбат жанры – журналистиканың 

ең қуатты қаруы. Ермахан Шайхыұлы 

сияқты сардарлары бар бұл жанр қазақ 

қоғамына адал қызмет етіп келе жатыр 

деп толық сеніммен айта аламыз.

Темірғали КӨПБАЙ,

ақын, Халықаралық «Алаш» әдеби 

сыйлығының лауреаты, филология 

ғылымының кандидаты

мемлекетінің басшысы дәрежесіне 

дейін көтерілген қайраткер жөнінде 

«Әбілқайыр хан» мемориалдық му-

зейі нің меңгерушісі, тарихшы-өл-

кетанушы Бекарыстан Мырзабеков 

мағыналы әңгіме өрбітті.

Кеште Алаш қайраткерлерінің 

ағартушылық идеяларын насихат-

тап, Алаш арыстарының жазықсыз 

ұмытылған есімдерін өскелең 

ұрпаққа жеткізу мақсатында «Ұлтын 

ұлықтаған тұлға» атты кітап көрмесі 

ұйымдастырылды. Бір айта кетерлігі, 

бұл көрмеде Алаш зиялыларының 

өнегеге толы өмірлері жайлы, Алаш 

қайраткерлерінің туған тілі мен 

тарихын, өнері мен мәдениетін 

дамытуға қосқан үлестері жайлы, 

Алаш тарихының дерекқорлары, т.б. 

мәліметтер жинақталған.

Шара соңында С.Жиенбаев 

атындағы облыстық жасөспірімдер 

кітапханасының директоры Марат 

Төлебай шараға қатысушыларға өз 

алғысын жеткізді. 

АҚТӨБЕ

жазушылар мен мәдениет, өнер қайраткерлеріне 

екі вагон берілген еді. Серік Қирабаев зайыбы 

Әлиясымен, Еркеғали Рахмадиев, Камал Сма-

илов, өзге де көптеген қаламгерлер, артистер 

бар-ды. Біз сол кездегі Мүсірепов атындағы 

жастар театрының Бас режиссері Нұрғанат 

Жақыпбаев екуміз бір купеге орналастық. 

Көршіміз Тұрсынбек аға мен зайыбы Күләш 

болатын. 

Жол ұзақ. Екі тәуліктей жол жүру қажет. 

Уа  қыт ты  қысқарту  қаракетіндеміз.  Әңгіме-дү-

кен, әзіл-қалжың айту, бір-бірімізді қонаққа 

шақыру...

Қарағанды қаласына пойыз тоқтасымен 

п е р р о н н а н   у - д у   б о л ы п   Ұ л ы т а у д а н 

(К.Смаиловтың туған жері) бір топ ағайындар 

бір саба қымыз, бір тоқтының етін пісіріп 

әкеліпті. Аялдама уақыты 20 минут. Ол аз 

болғандай қарағандылықтар бір жәшік сыра-

ны мықшия көтеріп алып алдымызға қойды. 

«Шөлді басу үшін және жерлесіміз келе жатыр 

деген соң» деп желкесін қаси қуақылана қарап 

қояды қасқабас біреуі. 

– Әу, қымыз тұрғанда сыраға жол жоқ 

шығар, – деп әзілдеді Тұрсынбек аға. 

– Жоқ, олай демеңіз, байқаулардың 

жеңімпазы карагандинский өзге сыралардың 

көкесіндей, – деп қойды тағы біреуі. 

– Мейлі, қалдыра беріңдер, көре жатармыз, 

– деді Камал күле сөйлеп. 

Тобылғымен ысталған, ішінде кесек-ке-

сек тайдың желкесі көзге шалынатын балдай 

қымыз жан сарайыңды ашқандай ғажап. 

Жүрдек пойыз түске таман Ақмола теміржол 

стансасына келіп тоқтауы сол екен, біздің 

вагонымызға асығып-аптыға кірген үш адамды 

көзіміз шалып қалды. 

– Тұрсынбек, осы вагонда ма екен? – 

деп дабдырлай сөйлескен кісілер Тұрсынбек 

ағамыздың туыс, жегжаттары көрінеді. 

– Біз мұндамыз, – деп Тұрсекең мен Күләш 

шығып мәре-сәре болып жатты. 

– Мынау дәмді әдейі пісіріп әкелдік, алыс 

жолдан шаршаған шығарсыңдар, кәне, той-

ып алыңыздар, алыңыздар, алыңыздар, – 

деп қояды аумақты табаққа салынып буы 

бұрқыраған қазы-қарта, жал-жая салынған етті 

әдейі жеткізгендер. 

– Әу, ағайындар, дереу біздің купеге бас сұ-

ғыңыз дар, арнайы астан дәм татыңыздар! – деп 

Тұрсынбек ағамыз көтеріңкі даусымен көршіл-

ерінің бәрін шақырып жатыр. 

 – Бір тайпа елге жететін тамақ екен! – деп 

Камал таңырқай қарап қалған. 

– Табақ осында қалады. Қарындарыңыз 

ашқан шығар, Қызылжарға дейін етке 

мықтап тойып алыңыздар, –деп Тұрсынекең 

ағайындарының бірі ағынан жарыла, ақ 

тілектерін білдіріп жатыр. 

...Әне-міне дегенше «тақ-таққа» басқан 

пойыз Қызылжар қаласына алып келді. Қарсы 

алушылар гүл шоқтарын ұсынып, «Қош 

келдіңіздер!» десіп қояды. 

Кешкісін тойға келген қонақтарды 

қабылдаған облыс әкімі Смирнов мырза ар-

найы сөз сөйледі. Соңынан қонақасы берілді. 

Ғабеңнің зайыбы Рая Мұхамедиярқызы екі 

қызымен, Жұмабек Кенжалин, Нұрғанат, мен 

бір столға жайғасып, дастарқандас болдық. 

Жұмабек екеуміз қонақүйдің бір бөлмесінде 

түнеп шықтық та, таңертең ертерек Ғабеңнің 

туған ауылына – «Жаңа жолға» қарай сапарға 

аттандық. 

Қазақ әдебиетінің классигі дүниеге келген 

ауылдағы той көңілдегідей өтті. Кешікпей кері 

қарай оралдық. 

мырс етті де, ағамыз қырлы стакандарды толты-

ра сұйықтықты құя бастаған-ды. 

– Стаканды толтыра құймаңыз, ләйлітеді 

ғой, – деп ем. 

– Тек-әй, Мыңбыш тыныш отыр, қасиетті 

зәм зәм суын тентек суға теңеуге болмайды! – 

деп басып тастады. 

– Жөн, жөн Тұрсекең дұрыс айтып отыр, – 

деп Әбдіхамит Нарымбетов ағамыз да, басқалар 

да құптап қойды. 

– Қайдағыны шығарып отырасың, сықақ-

шы  лардың бәрі сендей емес шығар, сірә, – деп 

Тұр секең маған қарап көзін қысып қойды. 

– Ештеңе етпейді, әзіл-қалжың араласқанда 

дәм бойыңа жақсы сіңеді, – деп күліп қойды 

Күләш жеңгеміз. 

...Қайран Тұрсынбек ағам-ай десеңші, 

соңғы кездері бір көзім суқараңғы болды, – 

деп жүруші еді, енді бақиға біржола аттанып 

кеткенін қарашы. Әрине, өзекті жанға бір 

өлім бары рас десек те, Тұрсынбек ағамыздың 

орны бөлек еді. Бетің бар, жүзің бар демей, 

шындықты шырылдай айтатын, ойы терең 

еңбектері ерен, нағыз ұлтжанды азамат екенін 

абыз ойлы ақынымыз, Қазақстанның халық 

жазушысы, тоқсаннан асқан, Тұрсекеңнің 

құдасы Мұзафар Әлімбаев нақылға құрылып 

жазған эпитафиясында керемет тебіренткен 

еді. Мен Мұзағаң ұстазымнан асыра айта ал-

маспын. 

Тұрсынбек ағамен жыл сайын жиі кезде-

сетін орнымыз Сәбит Мұқанов пен Ғабит 

Мүсіреповтің мұражайы үйінде болатын. 

Осыдан жеті жыл бұрын мұражайдың 30 

жылдығы атап өтілерде маған телефон шалып: 

– Әй, Мыңбыш, сағат түскі екіде мұражай 

үйінің мүшел мерекесіне келуді естен шығарма, 

Сәбең, Ғабеңдердің дауыстарын салып күлкіге 

бөлеуді де ұмытпағайсың, – деді. 

– Жо-ға есімде, неге ұмытайын, алдын ала 

хабарлап қойған. 

– О, бәрекелді, онда сабақты ине сәтімен, 

көріскенше...

. . . М ұ р а ж а й д ы ң   м ү ш е л і   м е й р а м ы н а 

келушілер көп болды. Әндер шырқалып, 

күйлер шертілді. 

– Ал, ендігі кезек сенікі? – деді Тұрсынбек 

аға маған жымыңдай қарап. 

Екі бірдей ұстазым олар туралы қысқаша 

әңгімелеп, дауыстарын салдым. Келгендер 

күлкіге бөленді. 

– О, бәрекелді, ағаларыңды орындарынан 

бір-бір аунаттың бүгін, – деп Тұрсынбек аға 

ра қат тана күліп, арқамнан қағып қойды. 

...Үстіміздегі жылдың көктемінде Сәбит 

Мұқанов тың туғанына 115 жылдығын атағанда 

Тұрсекең келе алмады. Сырқаттанып жүр екен. 

– Қап-ай, – деп қапаландым. Кешікпей 

мүлде айырылдық...

Тоқсан ауыз толғауымның тобықтай 

түйіні – Тұр  секеңнің төрі пейіш, арты кеніш, 

топырағы тор қа бол сын деп, мына өлең жолда-

рымен  тәмам дайын: 

Әу дегеннен ғылым торын ерттедің, 

Ақтаңдақтар ақиқатын зерттедің. 

«Садақты» да суырып-ап сілтедің, 

Төл тарихың – шежіредей шерткенің, 

Ел тарихын тереңірек білсін деп, 

Тау тұлғалар ұмытылмай тұрсын деп, 

Сәкен, Мағжан, Ахметтерді ақталған 

Ұрпақтары ұлағаттап жүрсін деп...

 Тура бидей турап айтқан Тұрсынбек,

Парасаты, парқы бөлек Тұрсынбек, 

Тізбеленген төбелердің ішінде – 

Асу бермес асқақтаған шыңсың! – деп... 

Сызат жердің топырағын тұйықтап, 

Ағатайым, кеттің неге ұйықтап?! 

Төралқада орының тұр ойсырап, 

Толтыра алмас пысықайлар «иықтап». 

Бақи жаққа аттансаң да, Тұрсынбек, 

Қалған мұраң жүректерде дүрсілдеп, 

Соғуынан мәңгі бақи жалықпас, 

Рухыңды ұрпақтарың білсін көп. 

– Кәне, қошемет көрсетіңіздер! – деп сахна 

төріне қаламгерлерді шақырып, ізет білдірді. 

Текше мұртты, басына тақия киген, то-

лықша, орта бойлы Сәбит Мұқанов өзі бастап 

келген топта: Әбділдә Тәжібаев, Жақан Сыз-

дықов, Тайыр Жароков, Жұмағали Саин, сын-

шы Есмағамбет Ысмайловтар...

Сәбит Мұқанов әдеттегідей тамағын кеней, 

даусы қарлыға шығып, жазушылардың жай-

жапсарлары, кейінгі кезде қандай шығармалар 

жазылып, жарыққа шыққаны хақында баянда-

ды. 

Бізге таяу отырған Тұрсынбек аға: 

деп мәз болып отырды. 

Жақан Сыздықовтан кейін Әбділдә Тәжі-

баев, онан соң Тайыр Жароков өлеңдерін 

оқыды. Әсіресе, тыңдаушылар Тайыр ақынның 

асқақ дауысына қайран қалған еді. 

– «Жапанды орман жаңғыртты» поэмасы-

нан үзінді, – деп кірісіп кетті. Дауысы көтеріңкі 

де ерек ше, Маяковскийдің өлең оқу мәнеріне 

еліктей сілтейді. 

Көрдің бе Орал қырларын, 

Жері қандай жап-жазық. 

Бір жағында құм Нарын

Бір жағында Ақ жайық. 

Ешбір жанды елемей, 

Бұлтқа бойлай бір емен. 

Орманның генералындай  

Қасқая қарап тұр емен!...

Бұл поэманы Тайыр ақынның таяуда Мәс-

кеу де болып өткен Бүкілодақтық большевик тер 

партия сының Орталық Комитетінің кезек ті 

пле нумында Сталиннің ұзақ сөз сөйлеп, құр-

ғақ шылықты болдырмау, орман алқап тарын 

жасау, көгалдандыру, шөлейт жерлерді сулан-

дыруға байланысты айт қанына орай жазғанын 

білетінбіз. Шағын көлемді поэма «Социалистік 

Қазақстан» газетінде басылған болатын. 

– Е, бәсе, Мұхтар Әуезовтің «Басым үнді 

Тайыр» дегені осыдан екен ғой, – деп Тұрсынбек 

аға ра қаттанып отырды. Үлкен ақындар өлең-

дерін оқып болған соң Сәбит Мұқанов жиын 

жайға қарап: 

– Ғафу Қайырбеков бар ма? – деп сұрады. 

– Бар...бармын! – деп орнынан ұшып тұрды 

Ғафу.

– Кәне, Сен де бірер өлеңіңді оқы...

пен әдебиет журналында жарияланған топтама 

өлеңінің екеуін оқыды. 

– Ауыздығымен алысқан арғымақтай нағыз 

алысқа шабатын ақынымыз осы Ғафу! – деп 

Сәбит аға әзілдесе де шынын айтып, қолын 

шапа лақтап қойды. Жұрт та жапа-тармағай 

қолдарын соқты. 

 – Бердібек ақын шықсын, Сәбе, – деп қолқа 

салды Қайнекей. 

– Соқпақбаев па, е, ол өлең де жазады екен 

ғой... – Сәбит таңдана қарады.

– «Өлең» деген өлең, – деді Бердібек. Жұрт 

дуылдап кеткен еді. 

– Тыныш... – деп Сәбең қаламсабымен 

столды тоқылдатып қойды. 

Өлеңде мінезі бар жас баланың, 

Жылатып алам ба деп жасқанамын. 

Өлең – нәзік ішегіндей домбыраның 

Үзіп алсаң үлкені масқараның. 

– Бәрекелді, мынау ғажап өлең екен! – деді 

Сәбең дауыстап. 

– Керемет! – деді Тұрсынбек аға да жиын-

жайдан мақұлдай қол соғып. 

– Осылай жаза берсең Әбділдә мен Қалижан-

дарды қанжығаға байлайтын түрің бар ғой, ей, – 

деп әзілдей дауыстады Сәбең. 

– Солай, солай, – деп Зейнолла Қабдолов та 

қол шапалақтап жатыр. 

...Мен бұл естелігімде Тұрсынбек ағамыздың 

жеке басы, оның адами тұстарына тоқталмақпын. 

Өз басым асыл ағамен көптеген мектеп, колледж 

ұжымында, өзі «Сәбит оқулары» деген айдармен 

дәріс жүргізген мұражай үйіндегі басқосуларда 

үнемі бірге болдық. Талай жол сапарларға бірге 

шыққан кездеріміз де есімде. Анау бір жылдары 

Ғабит Мүсіреповтің ЮНЕСКО шеңберінде 

өткізілген 100 жылдық тойында сапарға бірге 

шықтық. Қасында Құдай қосқан қосағы Күләш 

***

Президенті іс басқармасына қарасты орталық 

ауруханада жатқан едім. Бірінші терапияда 

марқұм Рахманқұл Бердібаев, Тұрсекең және 

мен болдым. 

– Әй, Мыңбыш, түскі тамақ кезінде біздің 

палатаға келесің, – деп ескертті Тұрсынбек аға. 

– Құп болады, – деп айтқан уақытында кел-

сем, кең палатада алқақотан отырған қаламдас 

әріптестерім Рахманқұл, екіншісі терапияда 

жатқан Шота Уәлиханов, Софы Сматайұлы, 

өзге де бір топ әріптес таныстар. Айтыскер ақын 

Кәпұлы Дәулеткерей мен Күләш жеңгеміз нән 

табақтағы қазы, қартаны турап әлек. 

– Қажы атануыңызбен! – деп бұрнағы күні 

Тұрсынбек ағамызды жапатармағай құттықтаған 

едік. 

– Мынау дастарқан Меккеге барып, қажы 

...Сұрапыл соғыстан кейінгі кез, халық 

тұрмысы мүшкілдеу. Тілдей қағаз-карточкаға 

қараған шақ. Беретін 400 грамм қара нан. 

Ашқұрсақ студенттер соған да тәуба дейтінбіз. 

Атақты Мұхтар Әуезов әлгі екі жоғары оқу ор-

нында қатарынан дәріс беретін. Бізде қазақ 

әдебиеті теориясының авторы, профессор 

Қажым Жұмалиев, әйгілі лингивист Сәрсен 

Аманжолов, әдебиетші-ғалымдар Темірғали 

Нұртазин, Қайнекей Жармағамбетовтер 

ұстазымыз болды. 

Тұрсынбек ағаның көзі тостағандай, 

шашы қап-қара көмірдей, қоп-қою, келбеті 

келісті еді. Сол тұста университетте Зейнолла 

Қабдолов, Әзілхан Нұршайықов, Мырзабек 

Дүйсенов, Жұмағали Ысмағұловтар оқыса, 

біз Серік Қирабаев, Бердібек Соқпақбаев, 

Айқын Нұрқатов, Баламер Сахариев, Ғафу 

Қайырбеков, Шәмшиябану Сәтбаевамен 

бірге оқыдық. Осы аты аталған үркердей топ 

кейін келде қазақ әдебиеті мен ғылымының 

аса көрнекті өкілдері болып қала берді. 

Әдеби кештерде үнемі бас қосып, мәре-

сәре болып жүретінбіз. 

...Бір күні Кеңес әдебиетінен дәріс беретін 

Қаныш Сәтбаевтың күйеубаласы, әдебиет 

үйірмесінің жетекшісі Қайнекей ағамыз:

– Кешкі сағат 19-да ҚазПидің клу-

бында Қазақстанның көрнекті ақын-

жазушыларымен кездесу болады. Кешігіп 

қалмаңдар! – деп ескертті. 

Институттың жиын жайында ине шан-

шар жер жоқ. Екі жоғары оқу орнының 

әдебиетті сүйетін ұстаздары мен студенттері 

тоқайласқан. 

Институт басшысы Серғали Толыбеков: 

айта қоймаған ерекше қабілетіне 

тоқталмақпын. Сөз – Ермаханның 

сұхбат жанрындағы ерекше шеберлігі 

туралы болмақ.

2011 жылы «Атамұра» баспасынан 

Ермахан Шайхыұлының «Аққудың 

сыңары» атты кітабы жарық көрді. 

Осы кітапқа жазған алғы сөзімде мен 

Ермаханның сұхбаттарын саралай 

келіп төмендегідей пікір айтқанмын:

«Бұған дейін бірнеше жинағы 

шыққан Ермахан Шайхыұлының 

баспасөз саласындағы қаламгерлік 

еңбегі ұшан-теңіз. Қаламы жүйрік 

журналистің бұл кітабы өзі көптен 

еңбек ететін республикалық «Айқын» 

г а з е т і н д е   « А қ қ у д ы ң   с ы ң а р ы » , 

«Жақсының көзі» атты айдарлармен 

жарық көрген сұхбаттардан тұрады.

Журналистиканың теориясы 

мен тәжірибесінде сұхбат жанры же-

дел және өтімді жанр саналады. Осы 

жеделдік қасиетке қосымша терең 

мағына мен сыршыл сезім иірімдерін 

сыйдыру – мықтылардың ғана қолы-

нан келері анық. Кейіпкердің жүрек 

түбіндегі тылсым сырларын, ой-арман-

дарын қалт жібермей танып, дөп баса 

білетін Ермаханның сұхбаттарында 

көптің көңілін елең еткізер өмірлік 

ақиқат деректер көптеп кездеседі. 

Әңгімелесуші адамды сиқырдай бау-

рап, бүкпесіз сөйлете білу – журналис-

тен үлкен шеберлікті талап етеді.

Осы кітапқа арқау болған «Ақ қу-

дың сыңары», «Жақсының көзі» деген 

айдарларды «Айқында» Ермаханның 

өзі ашып, өзі жүргізіп еді. Көп өтпей-

ақ, газет оқырмандарының ыстық 

ықы ласына бөленді. Ол заңды да. 

Өйткені бұл айдарлар бойынша жа-

рияланатын сұхбаттарда қазақ аспа-

нында жарық жұлдыздай жарқын із 

қалдырған, халық жүрегінен мәңгі 

орын алған аяулы азаматтарымыздың 

артында қалған жан жарлары мен 

туған перзенттері жүрек сырын 

шертеді. Өнер көгінде еркін қалықтап, 

биік самғаған саңлақтарымыздың 

күнделікті тіршіліктегі сүйікті жар, 

асыл әке ретіндегі азаматтық болмыс-

тары ет жақын адамдардың көкірек 

көзімен сараланады. Олардың өмір 

қалтарыстарындағы бізге беймәлім іс-

әрекеттері мен мінез-құлықтары ту-

ралы шынайы деректер осы кітаптың 

бойында биік талғаммен, асқан 

шеберлікпен өрілген.

Шараға Әбілқайыр хан мемо-

риалдық музейінің меңгерушісі, та-

рихшы-өлкетанушы – Бекарыстан 

Мырзабай, Ұзақбай Құлымбетовтың 

туысы Киікбай Нұрғалиев, С.Жиен-

баев атындағы облыстық жасөс-

пірімдер кітапханасының директо-

ры Марат Төлебай, №34 мектептің 

тарих пәнінің мұғалімі Бақытгүл 

Сағынғалиева және т.б. қатысты. 

Бекарыстан Боранқұлұлы «Қу-

ғынға түскен тұлғалар мен мұралар» 

атты байқау жариялап жатқандығын 

айтып өтті. Зәкіратдин Байдосовтың 

«Зұлмат пен үрей: зобалаң анато-

миясы» атты төрт томдығын, «Үш 

ғасырдың перзенттері» атты кітабын 

таныстырды. Оқушыларды, жастар-

ды еліміздің тарихын оқып білуге 

шақырды.

Қонақтардың назарына «Алаш 

орда» деректі фильмі ұсынылды. Со-

нымен қатар Алаш орда тобының 

«Алаш» әнінің бейнебаянын тама-

«Жақсылықты жалау еткен ғазиз жан»

қабілетіне қарап бағалай білетін Елеусін 

Сағындықовтың «Облыстық газет 

редакторлығына ұсынамыз, Ақтөбеге 

келсеңіз қайтеді?» деген ұсынысына 

рақ мет айтып, өз пікірінде қалды. 

Сенімі алдамапты: бірнеше жыл бойы-

на Алаш асылдарының бірі, көрнекті 

сөз зергері Бейімбет Майлиннің 

ғұмыры мен шығармашылығын зерттеуі 

нәтижесінде 1995 жылы филология 

ғылымының кандидаты, 2004 жылы 

филология ғылымының докторы 

ғылыми дәрежесін алу үшін диссер-

марқұмның мәйіті жерленген орынға 

тәу етуді, туған жерден топырақ апа-

рып салуды ойлайды ғой. Осы ниет-

пен Қазақстан Республикасының Ре-

сей Федерациясындағы Төтенше және 

Өкілетті елшісі Зауытбек Тұрысбековке 

хат жазады. Көп ұзамай жасы сексеннен 

асқан қарт қасына Мұрат деген баласын 

ертіп, қияндағы Мәскеу қаласына сапар 

шегеді. Елші атамекеннен келген әкелі-

балалы екеуін жылы қабылдайды.

Кемекең бұдан арғы сапарда жол-

басшы болған дипломат Серікқали 

Байменшенің азаматтық қызметін 

тебірене әңгімеледі. Орел облысының 

Липецк облысымен шекаралас аума-

ғындағы Ливны қаласына жету үшін 

Мәскеу, Тула облыстарынан, Липец-

кінің біраз аумағынан өтуге тура келді, 

одан әрі Навесненское селолық әкім-

шілігіне қарасты Круглое селосы-

на табан тіреу керек. Сонда Мәскеу 

қаласынан бір бағытта мың екі жүз 

шақырым, қайтарда дәл сондай жол 

жүреді. Көпті көрген, ғұмырында та-

лай ұзақ сапарларды өткерген сұңғыла 

ағамыз Серікқали әріптесіміздің алуан 

кәсіп адамдармен сөйлесіп-араласудағы 

мәмілегерлік шеберлігіне сүйсінгенін 

елге оралған бойда бізге айтып берген-ді.

Біздің көпшілігіміздің сөйлеу лек-

сиконымызда «Жұмыстан қол тимейді» 

деген тіркес қалыптасқаны жасырын 

емес. Ал Серікқали мемлекеттік жа-

уапты қызметтерде жүрсе де ғылым 

мен журналистикадағы ізденістерін 

тоқтатқан емес. Ол «Егемен Қазақстан» 

газетінің 2000 жылғы 29 қарашадағы 

санында «Мөңке бидің Нострадамус-

тан несі кем?» деген тақырыппен 

көлемді ғылыми-танымдық мақала 

жариялады, онда ұлы ойшыл, тура би 

бабамыз туралы ой толғап, тартымды 

деректер ұсынған. Арада алты жыл 

өткен соң, дәлірек айтсақ 2006 жылдың 

қараша айында Ақтөбе облысының 

Шалқар ауданында бұрынғы Қайыр 

ауылына Мөңке бидің есімі берілуіне 

арналған ұлан-асыр той өткізілді. Сал-

танатты шара бағдарламасына сәйкес 

ғылыми конференцияда алғашқы 

баяндаманы Серікқали жасады. Жи-

налған жұртшылық қазақ әдебиеті 

мен ғылымының небір марқасқалары 

шығармаларынан әйгілі баба туралы 

тұжырымдарды ғалым ініміздің аузынан 

естіп, тұшынған еді.

Кейіпкеріміздің бұл қасиетіне тағы 

бір дәлел – 2013 жылы мамыр айын-

да Ақтөбеде кезінде бірнеше ауданды 

басқарған соғыс және еңбек ардагері 

Қонақбай Назаровтың туғанына жүз жыл 

толуына арналып, тәрбиелік тағылымы 

з о р   ш а р а л а р   ұ й ы м д а с т ы р ы л д ы . 

Қазақстан Республикасының еңбек 

сіңір ген қайраткері, Парламент Сена-

тының депутаты, жазушы-драматург 

Жабал Ерғалиев, Қазақстан Рес пуб-

ликасының еңбек сіңірген қай раткері, 

Қазақстан Республикасының және 

Ресей Федерациясының құрметті құ-

рылысшысы Рақымжан Көлбаев, басқа 

да бірқатар ұлтжанды азаматтар бар 

топтың құрамында Серікқали Баймен-

ше ата жұртқа тағзым етіп, «Ғасырлық 

ғұмыр ғибраты» деген мағыналы зерттеу 

мақаласын ұсынды.

Оның және бір қыры аударма са-

ласында көрінді. Ол Геннадий Фиштің 

очеркін, Чарльз Диккенстің, Хару-

11

№6 (1316) 

11 – 17 ақпан

2016 жыл

жүктеу/скачать 2,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: