«Жерлерді мемлекеттік тіркеу және есепке алу» пәнінен дәрістер жинағы
Дәріс № 8. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді бағалау
жүктеу/скачать 396,44 Kb.
|
| Дәріс № 8. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді бағалау
Жоспар 1.Топырақты бонитеттеу, агроөндірістік топтарды анықтау 2. Жерді бағалаудың экономикалық көрсеткіші 3.Ауыл шаруашылығы жерлерін ішкі шаруашылық бағалау Бонитет латын тілінен аударғанда «сапалық» дегенді білдіреді. Топырақтың бонитеті – оның сапасының көрсеткіші. Әдетте бонитеттеуді бір белгілі мақсаттар және талаптар үшін топырақтарды топтастыру мен бағалау деп түсінеді. Көбінесе бонитеттеу негізіне топырақтардың табиғи нышандары және қасиеттері алынады. Топырақ құрамын зерттеп, оның физикалық қасиеттерін топырақ астындағы қабаттармен байланысын бөліп алып, топырақтардың салыстырмалы құндылығын ұсынған Ресейде ғалымы В.В. Докучаев. Қазіргі уақытта қолданылатын әдістемелік ұсыныстарға сәйкес топырақтарды бонитеттеу деп салыстыруға келетін егіншілік қарқындылығында және агротехника деңгейінде топырақтарды олардың құнарлығы бойынша сапасын салыстырмалы түрде бағалау түсініледі. Көрсеткіштер ретінде дақылдардың шығымдылығы және өнімділікпен тығыз байланыстағы топырақтың ең орнықты қасиеттері бойынша ұсынылады. Топырақтардың табиғи қасиеттері бойынша құрылған шкала көрсеткіштеріне (балл) өнімділік бойынша балдарды ескеріп, түзетулер енгізіледі. Топырақтарды бонитеттеу жер бағалау жұмыстарының бірінші сатысы ретінде жерді экономикалық бағалау үшін топырақ топтары түрінде бастапқы негіз беру керек. Бонитеттеу барысында анықталған, белгілі жаратылыс нышандарымен сан жүзінде сипатталатын топырақ топтары кейін эконокмикалық көрсеткіштер бойынша бағаланады. Топырақты бонитеттеу мәліметтерінің жерді, оның жаратылыс сипаттамаларын ескере отыра, тиімді пайдалану мәселелерін шешуде маңызы зор. Жалпы, топырақтарды бонитеттеу жұмыстары екі сатыдан тұрады: 1. бонитеттеу шкаласын құру; 2. бағалау шкаласын бағаланатын жерлерге салу (жеке суарылатын, суарылмайтын егістер, табиғи мал азықтық алқаптар және көпжылдық екпелер). Бағалау объектісі ретінде топырақ түрлері алынады. Бонитеттеу шкаласын құру үшін топырақ, мелиоративтік және басқа зерттеулердің сапалы мағлұматтары пайдаланылады. Бағаланатын топырақ мәліметтері ретінде: 1. 0-50 см қабатындағы қарашірік мөлшері, %; 2.0-50см қабатындағы жұтылған натрийдің орта салыстырмалы мөлшері, % жұту сыйымдылығынан; 3. 0-50 см қабатындағы жұтылған магнийдің орта салыстырмалы мөлшері, % жұту сыйымдылығынан; 4. 0-50 см қабатындағы тұздардың орта салыстырмалы мөлшері (%) және тұздану түрі; 5. Шағылдық (ұсақ тастақтық) 6. Тастақтық, топырақ түрі орналасқан жердің тастану дәрежесі; 7. Топырақ түрі орналасқан жердің гидроморфтік дәрежесі. Әр топырақ түрінің бонитет негізі болып 0-50 см қабатындағы қарашірік мөлшері (%) бойынша есептеледі, ал барлық басқа қасиеттеріне түзету коэфиценттері енгізіледі. Қазақстан жағдайында топырақтың құнарлылығын төмендететін негізгі қолайсыз қасиеттері сортаңдану және тұздану болып табылады. Сортаңданудың объективтік көрсеткіші ретінде топырақтың жұту кешеніндегі жұтылған натрий және магний мөлшері (% жұту сыйымдылығынан) алынады. Сосын 0-50 см қабатындағы жұтылған натрий, магнийдің орта салыстырмалы мөлшері есептелінеді. Тұздану көрсеткіші ретінде 0-50 см қабатындағы тұздардың орта мөлшері алынады. Тұздардың топырақ горизонтындағы орта мөлшерін есептеу қарашірік мөлшерін есептеумен бірдей. Егер топырақ тастақталған немесе тастанған болса, онда бұл қасиетіне түземе коэффициент енгізіледі: мұнда: - диаметрі 1 мм артық бөлшектер фракцияларының жиынтығы. Шалғын, шалғын-батпақ, батпақ топырақтар үшін гидроморфтікке түземе коэффициенттер енгізіледі. Бұл коэфициенттер гидроморфтік топырақтардың 0-10 см қабатындағы қарашірік мөлшерінің аймақтық топырағының сол қабатындағы қарашірік мөлшеріне қатынасы бойынша есептелінеді. Топырақ түрлерінің жеке қабаттары бойынша есептелінген барлық көрсеткіштер қосылып, топырақ аймағы немесе әкімшілік аудандар шегінде әр топырақ түрі бойынша орта көрсеткіштер шығарылады. Егер әкімшілік аудан шегінде топырақ түрі 20-30 талдаудан кем қамтылмаса, онда топырақ қасиеттерінің орта арифметикалық көрсеткіштері осы аумақтық бірліктер шегінде есептелінеді, ал бақылау саны одан кем болса, есеп топырақ аймақша шегінде жүргізіледі. 2. Жерді пайдаланудың экономикалық тиімділігі жағдайында басқару деңгейі түсініледі. Ол аудан бірлігінен өнім шығарумен және оның өзіндік құнымен сипатталады. Жекелеген аймақтар, аудандар және басқа бірліктер үшін ауыл шаруашылығында жерді пайдаланудың экономикалық тиімділігін объективті бағалау үшін оның экономикалық бағалау деректерін ескеру қажет. Ауыл шаруашылығында жерді пайдаланудың экономикалық тиімділігі көрсеткіштер жүйесімен анықталады. Олардың ішінде негізгі дақылдардың өнімділігі мен өнімнің өзіндік құнын пайдалануға болады. Алайда, осы көрсеткіштерді қолдана отырып, жерді пайдаланудың экономикалық тиімділігіне жалпылама баға беру мүмкін емес. Ол үшін шығындар көрсеткіштері қолданылады: 1.егіншіліктің жалпы өнімі; 2. жалпы табыс; 3. таза табыс немесе 1 га ауыл шаруашылығы алқаптарына есептегенде; 4. өндіріс шығындарының бірлігіне жалпы өнімнің шығуы. Жерді пайдалану деңгейін объективті салыстырмалы бағалау үшін егіншіліктің нәтижелеріне - жердің сапасына әсер ететін жүздеген маңызды факторларды ескеру қажет. Сондықтан жерді пайдаланудың экономикалық тиімділігі туралы мәліметтер оның экономикалық бағасын ескере отырып түзетіледі. Жерді пайдалану деңгейін салыстыру кезінде қосымша көрсеткіштер ретінде: 1. жалпы жер алаңындағы ауыл шаруашылығы алқаптарының үлес салмағы; 2. ауыл шаруашылығы алқаптарының құрамындағы егістіктің үлес салмағы; 3. егістік алаңындағы егістіктердің үлес салмағы қолданылады. Ауыл шаруашылығы алқаптарының, егістік жерлердің, жалпы жер алаңындағы егістіктердің үлес салмағының өсуі жерді пайдалануда маңызды мәнге ие, егіншіліктің ілгерілеуін көрсетеді. 3. Қазіргі уақытта басқарудың әртүрлі нысандарындағы ауылшаруашылық кәсіпорындарының экономикалық мәселелерінің едәуір бөлігін кәсіпорынның жер кадастрының ажырамас бөлігі болып табылатын жерді шаруашылыққа бағалау материалдарын қолдана отырып шешуге болады. Бағалау негізінен аудандық және субъективті деңгейде жер ресурстарын басқару үшін ақпараттық материалдармен қамтамасыз ету мәселелерін шешті, бұл жерді шаруашылықта пайдалануды сапалы жоспарлауды қамтамасыз етпеді. Жерге меншіктің әр түрлі нысандары мен жалдау қатынастарын кеңінен енгізу жағдайында жерді шаруашылықта бағалаудың маңызы күрт артып келеді. Жерді шаруашылықішілік бағалаудың әдіснамалық негізі топырақ құнарлылығы мен дифференциалды рента туралы экономикалық ілім болып табылады, ол қосымша (айырымдық) таза табыс алу жағдайларына байланысты I және II дифференциалды жер рентасына бөлінеді. Жерді жалға алу I жер иесі немесе жер пайдаланушы ең жақсы табиғи құнарлылық пен орналасқан жері бар жерлерде алатын қосымша таза табыстың мөлшерін білдіреді. II жерді жалға беру жер иесі мен жер пайдаланушы осы нақты табиғи- экономикалық жағдайда қалыптасқан басқарудың ең нашар және орташа деңгейімен салыстырғанда ауылшаруашылық өндірісін неғұрлым қарқынды жүргізу арқылы құрған қосымша таза табыс түрінде болады. II рента түріндегі қосымша (айырымдық) таза табыс егіншіліктің қарқынды жүйелерін, жаңа технологияларды, жоғары өнімді машиналар мен жабдықтарды, жаңа жоғары өнімді сорттарды енгізу есебінен, сондай-ақ топырақтың құнарлылығын арттыру және басқа да бірқатар ұйымдастырушылық-экономикалық іс-шаралар нәтижесінде құрылады. Жердің құнарлылық сияқты қасиетін қолдана отырып, адам жерді құрал (өндіріс құралы) ретінде пайдаланады. Қоректік орта неғұрлым бай болса, яғни жердің топырақ жамылғысы неғұрлым құнарлы болса, дақылдардың өнімділігі соғұрлым жоғары болады. Ауылшаруашылық өнімдерін өндіруге кететін еңбек шығындары неғұрлым аз болса, жердің технологиялық және кеңістіктік қасиеттері соғұрлым қолайлы болады. Осылайша, өндіріс саласы ретінде жердің сапалық жағдайындағы айырмашылықтар (топырақ құнарлылығы) өнім мөлшерінің айырмашылығымен анықталады, ал жерді Еңбек заты ретінде пайдалану еңбек шығындарының айырмашылығымен сипатталады. Осыған байланысты, ауылшаруашылық кәсіпорнында жер-бағалау жұмыстарын жүргізу кезінде бағалаудың өзі "объект", "пән" және "көрсеткіштер" ұғымдарының мәні мен мағынасын нақты анықтау қажет. жүктеу/скачать 396,44 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|