ОҚО  Сайрам ауданы  Аксукент ауылы  №94 жалпы орта мектеп

тапсырмалар:
I топ: Сенімхат
ІІ топ: Қолхат
ІІІ топ:Іскерлік хат
Ісқағаздарының азаматтық қарым 
-қатынас құжаттарының 
мазмұндық -құрылымдық 
жүйесіне,берілетін 
жағдайларына мән береді. 
7мин
Сабақты 
бекіту
Жаңа сабақты бекіту үшін 
«Ассосация » әдісін пайдалана 
отырып, оқулықта берілген 
Логикалық  ой түйіндеу  
тапсырмаларымен  жұмыс.
Оқушылар  бейне көрініспен 
танысып, сенімхат берілетін 
толып жатқан жағдайларға 
мысал келтіріп, ойтолғау жазып, 
сурет салып әр топ өз постерлерін 
қорғайды.
1) Төлем түрлері, жалақы, 
жәрдемақы, стипендия, 
зейнетақы алу үшін;
2) Заттай 
корреспонденцияларды алуға, 
мүлікті ортақ пайдалану, 
транспорт құралдарын иемдену;
3)Мұрагерлік құқық алу үшін;
  Оқулық, 
дәптер, калам,  
флипчарт, 
маркерлер
3 мин
Бағалау. 
Әр топтың басшысын сайлап, 
тапсырма орындау барысында, 
топ мүшелерін бағалатады.  
Бағалау критерийі бойынша 
оқушылардың білімін, 
белсенділігін сараптау.
Әр топ басшысы өзінің топ 
мүшелерін бағалайды.
Түрлі-түсті 
стикерлер.
Бағалау 
парақшалары
2 мин
Үйге 
тапсырма
Сенімхат берілетін жағдайларға 
қатысты үлгілерін жазып келу.
Сенімхат үлгілерін мазмұндық 
құрылымдық ерекшеліктерін 
ұстанып жазады.
Оқулық, дәптер,
калам, 
4 мин
Рефлексия. 
«INSERT»  әдісі арқылы бүгінгі  
өтілген сабаққа кері байланыс 
жасайды
Оқушылар стикерлерге бүгінгі 
өткен сабақ бойынша 
- мен білемін
-  мен білмеймін  
- мен үшін жаңа ақпарат
- мені таңқалдырды  деген 
сауалдар төңірегінде алған 
әсерлерін жазады
Түрлі-түсті 
стикерлер.
* * * * * * * * *
Оңтүстік  Қазақстан облысы Мақтарал ауданы Нұрлыбаев ауыл әкімшілігі
«Ырысты» ауылы  «С.Торайғыров атындағы  жалпы орта мектебі  КММ» 
Ағылшын пәнінің мұғалімі  Мырзаева Эльмира Раимовна
Күні:
Сыныбы 5                           Пәні: ағылшын
Сабақтың тақырыбы
He is Russian.
Сілтеме
Ағылшын тілі оқулығы. Аяпова Т, Ұқбаев Д. 
Жалпы мақсаттар
 Ел аттарын және кімнің қай елден келгенін сұрауды үйрету. 
Аңдардың және олардың қай елдерде мекендейтінін айтқызып үйрету. 
Елді-мекенді сүюге тәрбиелеу. Оқушылардың сөйлеуге оқығанын
 әңгімелеуге үйрету.
Оқыту нәтижесі
Диалогтік оқыту арқылы жаңа сабақты меңгереді.
Жаңа сөздерді есте сақтағанда олардың ойлау, есте сақтау қабілеті артады. Сөздік қорлары 
жинақталады.
Қазақ тілімен салыстыра отырып, ұқсастықтары мен айырмашылықтарын біледі.
Елдің атауларымен және кімнің қай елден келгенін сұрауды үйренеді. Аңдардың қай елде 
мекендейтінін айтып үйренеді. 
тапсырма-лар 
Үй тапсырмасын сұрау
Ой-ашар
Сөздік диктант
Суретпен жұмыс
Парақшамен жұмыс
Сұрақ-жауап
Рефлексия
                                                       Сабақ барысы
141

Уақыты
                       Мұғалімнің әрекеті
2 минут
І.Org. moment- Ұйымдастыру бөлімі
1.оқушылармен амандасу.
2.олардың сабаққа қатысын тексеру.
3.бағалау парақшасымен таныстыру.
2 минут
 ІІ. Dividing into three groups.
Елдің атауларымен, ұлттың атауларымен, аңдардың атауларымен топқа бөлінеді.
5 минут
ІІІ. Checking hometask.
Exercise 8. Write. I’d like to visit the moon (or Jupiter or…..)
5 минут
ІҮ.Warm-up.
Word dictation.
space, planet, earth, astronomer, astronaut.
Ex:1. Look, listen and read.
 
 
    
       India                   China                  France                    Kazakhstan
2 минут
V. New lesson.
   New words.
   Camel -түйе                                    
   Tiger-жолбарыс
   Bear -аю                                         
   Elephant -піл                                  
   Giraffe -жираф                                  
   Zebra -зебра                                                                 
   Monkey -маймыл
  
5 минут
ҮІ.Ex:2. Read.
Colin:Who’s this?
Omar:He’s my friend
Colin:What’s his name?
Omar:Victor
Colin:Where does he come from?
Omar:He comes from Kazakhstan.
Colin:What’s his nationality?
Omar:He’s Russian.
5 минут
ҮІІ. Work with pictures.
1
st
 group:
-Where does Michael Jackson(Alla Pugacheva, Yuri Gagarin, Tokhtar Aubakirov, Jeqqi Chan, Abai Kunanbaev, 
Talgat Musabaev) come from?
-He(she) comes from……….
2
nd
 group:
-What’s his(her) nationality?
-He’s(she’s)…………..
3
rd
 group:
-What do elephants(camels, tigers, bears, giraffes, zebras, monkeys) live?
-They live in………….
5 минут
YІІІ. Ex:10. Match the countries with the map.
1-the USA                       7-Great Britain     
2-Kazakhstan                  8-Italy
3-India                             9-Korea
4-Spain                           10-Turkey
5-France                         11-China
6-Germany                     12-Japan
5 минут
ІХ. «Who’s this?». Work with cards.
Оқушылар ұлттың атаулары жазылған парақшаларды суырып, сол ұлттың өздері білетін танымал адамдары 
туралы айтады.
 Example: Chinese
-Jeqqi Chan comes from China. His nationality is Chinese. He is a film star. I like this actor. 
142

3 минут
X.Conclusion.
Ex:11. Listen and repeat the nationalities. Use exercise 1(p.110)
French      Italian         Russian          Turkish
Chinese    German       American       Spanish
Korean     Kazakh       Japanese         English
2 минут
XІ.Home task.
Exercise 16. Write countries and nationalities.
2 минут
ХII. Evaluation.
Формативті және жиынтық бағалау.
2 минут
ХІII.Reflection.
Оңтүстік  Қазақстан облысы  Мақтарал ауданы Жетісай қаласы 
«Білім патшалығы » бөбекжай балабақшасының          
тәрбиешісі:  Жекенова Лаура Музаппаровна                      
Мерзімі 21.04.2016 жыл.
Білім беру саласы:Қатынас.Әлеуметтік орта.Шығармашылық.   
Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің түрі:
Тіл дамыту.Музыка.Сурет салу.Көркем әдебиет.
Тақырыбы:Үй жануарлары.
Мақсаты:Балалардың  үй жануарлары туралы түсініктерін тереңдету.Олардың аттарын дұрыс
атап,дыбыстарын ажырата білуге үйрету.Олардың пайдасын айту және оларды күтіп
баптауға,қорғап қамқорлық жасауға тәрбиелеу.Үй жануарларына байланысты тақпақ,мақал-
мәтелдерді қайталай отырып баланың тілін дамыту.
Қолданылатын көрнекі құралдар:Табиғаттың,үй жануарларының суреттері,бұйымдар.
Сөздік жұмыс: Бота, лақ, қозы, құлын.
Оқу іс-
әрекетінің 
кезеңдері
Тәрбиешінің іс-әрекеті
Балалардың іс-әрекеті
Мотивациялық –
қозғау-шылық.
Ұйымдастыру кезеңі.
Шаттық шеңбері.
Дос болып біз жүрейік,
Ойнайық та күлейік.
Достық деген тамаша,
Міне, тұрмыз жараса!
Шаттық шеңберіне тұрып 
орындайды.
Ұйым-
дастырушы-
лық-ізденіс-тік
-Балалар қазір жылдың қай мезгілі?
-Көктем мезгілінде неше ай бар?
-Қане, атайықшы
«Жайлауда»
Ата мен жануарларды сахналау.
Балалар тақпақ, мақал-мәтел , тыйым сөздер айтады.
Ойын:»Енесін тап»
 -Балалар, қане, төлдердің енесін тауып көрейікші
-Жарайсыңдар,балалар, ендеше өзіміздің ойлау қбілетімізді 
арттыра отырып төлдерге шөп салып көрейік.
Билингвальды компанент:Бота-верблюженок, лақ –козленок, 
қозы-барашка, құлын-жеребенок.
Сергіту сәті: «Қошақаным әні» 
Төлді қалай шақырамыз?
Төлдер қалай дыбыстайды?
Төрт түлік пірлері  қалай аталады?
Төрт түліктің қандай пайдасы бар?
«Ұйқасын тап»ойын
«Ертегіні театрландыру»
Мақта қызбен мысық.
-Көктем
-Үш 
-Наурыз, Сәуір,Мамыр
Балалар ойынға қатысады
Қағаз бетіне бояу және 
қылқаламды пайдалана отырып
сурет салады.
-Қайталайды
Орындайды
Шақырады
Дыбыстайды
Атайды
Бұйымдарды көрсетеді.
Рефлексиялық-
түзету-шілік
Сұрақ-жауап әдісі.
Балалар бүгін  не білдік. Не үйрендік?
Жауап береді
    Күтілетін нәтиже:               
Меңгереді:   Сурет бойынша әңгімелеуді,ойын дұрыс жеткізе білуді                                
 Түсінеді:Төрт түліктің пайдасын білді.                                       
143

Оңтүстік  Қазақстан облысы Мақтарал ауданы Нұрлыбаев ауыл әкімшілігі 
«Ырысты» ауылы «С.Торайғыров атындағы  жалпы орта мектебі  КММ»
Мектапалды дайындық тобының тәрбиешісі Мусакулова Манат Куандыковна
Бiлiм бepy салаcы: қатынас.
Оқу іс-әрекеті:  тіл дамыту.
Taқыpыбы:  M. Eтeкбaeвтың «Haн қaйдaн кeлeдi?» epтeгici.
Мақсаты: 1. Бaлaлapғa көpнeкi құрaлдapды пaйдaлaнa oтыpып, epтeгiнiң мазмұнын түсіндipy.
2.  Haнның aдaм eңбeгiмeн кeлeтiнiн, oғaн көп күш жұмсалaтынын түсіндipy.
3. Oқy ic-әpeкeтi бapыcындa бaлaлapғa нaнды қacтepлey кepeктiгiн түсіндipe кeлe, aдaмдapдың
eңбeгiн құрмeттeyгe тәpбиeлey.
Көрнекілігі: нaнның түрлері, бидaй, кoмбaйн, диipмeнiң cypeттepi.
Үш тілді компонент:  хлеб-нан-bread.
Ic-әpeкeт 
бөлiмдepi
Пeдaгoгтың ic-әpeкeтi
Бaлaлapдың ic-әpeкeтi
Ынтaлaндыpy. 
Ceзiмдi oятy
1. Kipicпe әңгiмe.
-  Бaлaлap, мынa cypeттeн нaнның қaндaй түрлерін көpiп тұрcыңдap? 
Aтaп бepiңдep.
- Haнды нeдeн пicipeдi?
-  Ұнды қaлaй жacaйды? (Бaлaлapдың жayaптapы тыңдaлaды).
-  Mынay  бидaй мacaғы, caбaғы, мұртшaлapы. Eгep бидaйдың қayызын 
apшитын бoлcaқ, iшiнeн бидaйдың дәні шығaды. Бидaйды ұнтақтaca, ұн 
бoлaды. Hayбaйxaнaдa ocы aппaқ ұнғa тұз, cy, aшытқы apaлacтыpып, 
қaмыp илeп, нaн пicipeдi.
Сұрақтарға жауап береді.
Iздeнicтep.
Ұйымдacтыpy
2. Cөздiк жұмысын жүpгiзy. Oқy ic-өpeкeтiнiң бapыcындa тaныcaтын 
нayбaйxaнa, нayбайшы,дuipмeн, кoмбaйн cөздepiнiң мaғынacын түсіндipy.
Hayбaйxaнa - нaн nicipemiн, нaн жaбamын opын.
Hayбaйшы - нayбaйxaнaдa нaн nicipemiн aдaм.
Дuipмeн - дәндi дaқылдapды mapmыn, ұн шығаpamын кәсіпopын.
Koмбaйн — әр aлyaн дaқылдapды жuнan, бacmыpyгa apнaлгaн мaшuнa.
-
Жұмбақ шeшy.
-
 Қыp бacындa әp қилы, 
-
Capы тeңiз тoлқиды.
(Eгiн)
4. Пeдaгoгтiң түсіндipyi.
-   Бaлaлap, диқaн cөзiн қaлaй түсінeciңдep?
-  Диқaн - eгiн шapyaшылығымeн aйнaлыcaтын aдaм.
- Диқaн көктeмдe eгicтiккe eгiн - бидaй, қapaбидaй, apпa, жүгepi, сұлы, 
т.б. eгeдi. Oны жaздaй күтiп-бaптaйды. Kүздe eгic дaлacындa бидaйды 
кoмбaйнмeн opaды, жинaйды, бacтыpaды. Жүк мaшинacымeн тacиды. 
Қыpмaнғa әкeлiп, тaзaлaп, кeптipeдi. Coнaн coң элeвaтopғa жiбepeдi. 
Элeвaтop  бидaй caқтaйтын қoймa, oндa бидaйды көп жылдap бoйы 
caқтayғa бoлaды, одaн диipмeнгe жiбepeдi. Диipмeншiлep ұн тapтaды. 
(Элeвaтop, диipмeннiң cypeттepi көpceтiлeдi). Ұнды нayбaйxaнa 
жөнелтeдi. Hayбaйxaнaдa нayбaйшылap әртүрлі нaн пicipeдi. Ыcтық нaн, 
ұн дүкeндepгe түседі. Дүкeннeн нaнды, ұнды caтып aлaмыз. Aнaмыз 
ұннaн бayыpcaқ, шeлпeк, нaн, тoқaш, т.б. пicipeдi.
5. Cepгiтy cәтiн өткiзy.
Жaйқaлaды aқ бидaй, 
Бacын иiп aққyдaй. 
Tpaктop мeн кoмбaйн 
Жүpгiзyгe мeн дaйын. 
6.   M. Eтeкбaeвтың «Haн қaйдaн кeлeдi?» epтeгiciн oқy. Tәpбиeшi 
epтeгiнiң бөлім-бөлімгe бөліп oқып, сұрақтap қoяды, бaлaлapдың 
жayaптapын тыңдaп, oлapды тoлықтыpып oтыpaды. (Epтeгi 
xpecтoмaтиядa бepiлгeн). Дәптepдeгi epтeгi мaзмұнынa caй caлынғaн 
cypeт apқылы epтeгi мазмұны aшылaды.
7. Жaзбaшa жұмыс.
8. Жұмбақ шeшy. Жұмбақтың шeшyi: қыpмaн.
Мұқият тыңдайды,жауабын 
айтады.
Тапсырмаларды орындайды.
(Қoлдapын жоғары көmepin 
mepбeлeдi).
(Бacmapын ueдi).
(Қoлдapын aлгa coзыn, 
mpaкmopды жцpгiзeдi).
(Қoлдapын aйнaлдыpa 
кoмбaйнды жцpгiзeдi).
144

Қорытынды. Өзін-
өзі бағалау.
- Tышқaнды қaндaй сұрақ мaзaлaды?
- Haн қaйдaн кeлeдi?
- Tышқaн сұрағынa жayaп aлa aлды мa?
-  «Haн - бaйлық, нaн - бepeкe» дeп xaлқымыз бeкep aйтпaғaн. Miнe, 
көpдiңдep мe? Қaншaмa aдaм eңбeк eтeдi eкeн. Coндықтaн дacтapқaнғa 
зop eңбeкпeн кeлгeн нaн тaғaмдapын қacтepлeyiмiз кepeк.
Пысықтау сұрақтарына 
жауап береді.
Күтiлeтiн нәтижe:
Бiлyi тиic:  ертегіні тыңдайды, және қайталап айта алады.
Tүciнiгі:     ертегінің мазмұнын түсінеді.
Kөpceтe бiлyi:  сұрақтарға толық жауап бере алады.
* * * * * * * * *
ИСТОРИЧЕСКОЕ КРАЕВЕДЕНИЕ КАК ЭЛЕМЕНТ 
СОВРЕМЕННОЕ ИСТОРИЧЕСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ
Каримова Асел Библиотекарь КГУ СОШ №5 г. Караганда
« История – это священная дорога познания  познания самого себя, своего народа»  А. Алимжанов
  Родина  - это часть человеческой сущности. Одних из нас особенно волнует ее настоящее, других – будущее. Но не
может быть Родины без осознания ее прошлого. В жизни каждого человека есть духовные корни, которые связывают его со
страной, ее прошлым, настоящим и будущим, не дают ему стать «духовным манкуртом». Именно поэтому уже в раннем
детстве  в  ребенке  воспитывается  чувство     любви  к  Родине.  Книга  истории  нашей  страны   богата   как   светлыми,  так   и
трагическими страницами. VII век – начало истории Казахстана. В древности территорию  нынешнего Казахстана населяли
тюркоязычные     племена,   которые   постоянно   объединялись   и   вновь   распадались,   образовывая   раз   за   разом   новые
государства.     Каждое   последующее   поколение,   учитывая   ошибки   предшествующего,     старалось   сформировать   новое,
единое, целостное государство. И, наконец, объединившись, все племена, образовали Казахское ханство. Не менее памятной
страницей  стали годы колониальной  зависимости.   Реформы,  не  всегда  учитывающие  специфику  традиционного  образа
жизни, вынуждали казахов с оружием в руках отстаивать то, что было для них превыше всего, - свою свободу. 
Имена Сырыма  Датова,  Амангельды  Иманова,  Кенесары  Касымова  навсегда останутся в памяти потомков. В это
же время лучшие представители интеллигенции посвящают свою жизнь духовному и культурному просвещению казахского
народа. В их числе Абай Кунанбаев,   Ибрай   Алтынсарин,   Чокан   Валиханов.   Нельзя не вспомнить еще одну дату с
которой начался новый этап в истории Казахстана – Октябрьскую революцию 1917 года. С этого времени история нашей
страны переплетается с историей всего Советского Союза. Казахстан был одной из пятнадцати республик СССР. Годы
индустриализации и коллективизации, кровавые дни Велико Отечественной войны, освоение целинных и залежных земель
–   все   это   не   допускает   однозначной     оценки…   Книга   истории   пишется   и   в   наши   дни.   Летопись   современной   жизни
начинается  с 16 декабря 1991 года. В этот день Казахстан объявил себя независимым  суверенным государством. Любое
государство  как и человек, имеет день рождения. Для нашей республики этим днем принято считать 16 декабря. Ежегодно
по доброй традиции мы празднуем эту яркую дату.  
Подводя итоги прошедшего года,  казахстанцы  строят новые планы, стремятся к выполнению более сложных задач.
Казахстан является одним из немногих государств бывшего СССР, которому  удалось избежать ужасов межнациональных
конфликтов, где жизнь человека ценится превыше всего.  XXI  век – это век нового поколения, которому предстоит стать
опорой   государства.   Мы   осознаем   свою   ответственность     стоящую   перед   образовательными   учреждениями,   а   именно:
воспитание у подрастающего поколения гражданственности и казахстанского патриотизма, что реально осуществимо через
краеведческую   деятельность.   Краеведение     –    изучение   природы,     населения,     хозяйства,     истории,   т.е.   всестороннее,
комплексное познание  «Малой Родины». Оно способно восполнить в детях тот нравственный  вакуум, о котором сегодня
много   говорится,   ибо   нравственность   прививается   с   любовью   к   отчему   дому.   Изучение   родного   края   –   прекрасное
дополнение   к   школьному  образованию,   почерпнутое   из   учебников   и   книг.   Поэтому  наряду   с   другими   направлениями
воспитательного процесса в работе нашей библиотеки ведущее место занимает краеведческая работа. 
Целями краеведческой деятельности являются: обеспечение доступности краеведческих информационных ресурсов,
распространение  краеведческих знаний, формирование  и развитие  краеведческих информационных потребностей.  Наша
библиотека   за   годы   существования   накопила   большой   краеведческий   материал   по   истории   нашего   города,   который
пользуется   огромным   спросом,   как   у   учащихся,   так   и   у   педагогов.   Это   тематические   папки:   «   История   Караганды   и
карагандинской области», « Улицы названные именами героев»,  « Почетные люди города», « История  КарЛАГа». 
В  нашей  библиотеке    действует  постоянная   книжная  выставка:   «Казахстан   сегодня  и  завтра»,   где  представлены
книги, брошюры, буклеты, материалы из периодической печати. Проводя экскурсии по библиотеке, более подробный  обзор
проводим именно по этой выставке. При проведении библиотечно-библиографических уроков, объясняя структуру книги,
стараемся   использовать   краеведческую   литературу.   При   проведении   массовых   мероприятий   для   учащихся   среднего
школьного возраста используем викторины: «Знаем ли мы свой город?», конкурсы стихов, рисунков о родной Караганде . С
учащимися     старшего   школьного   возраста   организовываем   вечера   –   встречи   с   ветеранами   войны   и   труда,   просто   с
интересными людьми и специалистами. 
Очень справедливы слова  Д.С.Лихачева: «Любовь к родному краю, знание его истории – основа, на которой только и
может осуществляться рост духовной культуры всего общества. Культура как растение: у нее не только ветви, но и корни.
Чрезвычайно важно, чтобы рост начинался именно с корней».
* * * * * * * * * 
145

АҚЫЛ-ЕСІ КЕМ БАЛАЛАРҒА ЭСТЕТИКАЛЫҚ ТӘРБИЕ БЕРУ
Кабылова Асель Кенбаевна. Сагындыкова Толкынай Даулетовна
Қарағанды қаласы КММ Психологиялық дамуы артта қалған 
балаларға арналған мектеп интернатының тәрбиешілері  
Эстетикалық тәрбие - дене бітімі мен ақыл-ой тәрбиесі сынды бала өмірінің алғашкы жылдарында-ақ бастау алады. Бала 
бойында туа бітер эстетикалық сезімнің кедергісіз дамуына ықпал ету тәрбиенің негізгі міндеттерінің бірі. Эстетикалық 
тәрбие берудің жолдары сан алуан және онын нәтижелері әр түрлі әрекет барысынла көрініс табады.
Ақыл-есі кем балалардын эстетикалық сезімін
дамытудағы біздің максатымыз - күнделікті күн
тәртібінде, енбек түрлерінде, ойын барысында, серуендеуде табиғат құбылыстарымен таныстыру, айналаны тазалау және 
ауладағы гүлдерді баптауға, су құюғы үйрету және бақылау. Ертенгілік жаттығулар,
ойын сабақтар, серуендер, тамақтану мерзімі, күнделікті күн тәртібі, мәдени тазалықтардың бәрі - эстетикалық тәрбиеде 
ерекше орын алалы. Балалар эстетикалық тәрбиеде жеке бас мәдени тазалықтарын сақтау, енбек ете отырып, жеке бас 
тазалығынын басты дағдыларының түрлерін игереді.  
Балалардын мәдени тазалығын, өздерінің жеке заттарын дұрыс пайлалануы,  өздігінен шешінуге, киімдерін реттеп өз 
орындарына қоя білуі, бір-біріне көмектесуі, баланын өз еркімен еңбектенуіне жағдай туғызады. Бала өзінің сұлулығын 
мәдени тазалығын сақтау арқылы эстетикалық тәрбиеге үйренеді. Балаларға желілі-рөльді «Шаштараз», «Дәрігер» 
ойындарын ойнату арқылы өсемділікке, тиянақтылыққа үйрету жолға койылған.
Шындық, сұлулық, мейірімділік, кішіпейілділік
т.б сияқты жалпы адамзаттық құндылықтары балалардың әлеуметтік тәжірибе жпнактауында көрінеді. Бала тұлғасының 
даму кезеңіңде үлкендермен моральдық, эстетикалық тәрбие бір жүйеде сақталуы тиіс.
Баланы бір-бірімен сыпайы қарым-қатынас жасауға,
үлкенге көмектесуге, кішіге қамқор болуға,
мейірімділік, шыдамдылық сезімдерді бағалауға эстетикалық тәрбиенің орны ерекше.  
Ақыл-есі кем балалар «Сәлеметсіз бе», «Сау болыныз» секілді сөздерді қол қимылдары арқылы білдіреді. Сонымен қатар,
психикалық   дамуы   тежелген   балалардың   әсемділікті,   сұлулықты   қабылдауы,   эстетикалық   сезімін,   елес   қиялын   жүйелі
қалыптастыруда  да көптеген шаралар жүргізілуде. Өнердің түрлері,   мерекелік шаралар, ойын-сауық  кештері, спорттык
шаралар,   табиғат   ерекшеліктері   балаға   тікелей   көтеріңкі   көніл-күй   сыйлап,   қуаныш   қызығушылықтарын   тудыртады.
«Алтын күз», «Шырша», «Наурыз» т.б. мерекелер балалардың шығармашылық дамуына жол ашады.
Топта   сабақ   үстінде   балаларға   еңбек   етуге   үлкен   назар   аударылады.   Тәрбиешілерімен   бірге   ойыншықтарды   жууға,
шаңдарды   сүртуге,   табиғат   бұрышындағы   гүлдерді   баптауға,   ойыншықтарды   ретке   келтіруге     күнделікті     балалармен
жұмыстар жүргізіледі. 
Адамгершілік  эстетикалық   тәрбиеде  әдеби шығармалардың  да    маңызы  өте  зор.  Олардың  мақсаттары  да  әр  алуан.  Әр
шығарманы күнделікті өтілетін ойын түрлерімен байланыстырып өткізуге баса мән беріледі. Баланың бояумен сурет салуы,
ермексазбен   әртүрлі   пішіндерді   мүсіндеу,   желіммен   үлгілерді   жапсыру,   құрастырғышпен   құрастыру,   пирамидаларды
жинастыру арқылы өзінің барлық күш жігерін, ынта ықыласын іс әрекетке аударып, еңбек етуге үйренеді. Бала енбек ету
арқылы түрлі сезімдерге бөленеді. Бірак, ең бастысы бейнені жасауда баланын қиялын, бақылағыштығын, көркем ойлауы
мен есте сақтауы дамиды. Бала бояумен жұмыс жасағанда түстерді ажыратып, әдемі таза жұмыс жасауға назар аударады.
Бір-бірімен   карым-катынасы   өзара   жолдастық,   достық   көмек     жағымды   мінез-құлық   дағдылыры,   кайырымдылық   пен
мейірімділік,   үлкен   мен   кішіге   кішіпейілдік,   сүйіспеншілік   этикалық   сезімдерін   калыптастырады.   Баланың   ішкі   жан
дүниесінің сұлу болуы, сұлулық сырын, ізгілік қасиеттерді бойға сіңіру тәрбие жұмыстарын ұйымдастыруда басты орын
алады.
* * * * * * * * * 
ОҚУШЫЛАРДЫ   ХАЛЫҚ – АУЫЗ  ӘДЕБИЕТІ   АРҚЫЛЫ    АДАМГЕРШІЛІККЕ  ТӘРБИЕЛЕУ
Нурбекова Куляй Жунусовна 
Қарағанды облысы, «Шахтинск қаласы әкімдігінің №11 жалпы білім бері мектебі»  КММ
Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі 
Қазіргі   білім   беру   жүйесінде     оқушының   сауатын   ашуды   қамтамасыз   етумен   шектелмей,   баланың   жеке   басын
тәрбиелеуге,   оның   жан   дүниесінің   рухани   баюына,   табиғат   өзі   дамыту   арқылы   өзінің   мақсаттарын   жүзеге   асыруға
сыйластығын   білдіре   алатын,   өзін-өзі   дамыту   арқылы   өзінің   мақсаттарын   жүзеге   асыруға   қабілетті,   өмірлік   және
адамгершілік құндылықтарды ұстанатын тұлға ретінде қалыптастыруына көңіл бөлінеді.
Сондықтан ұстаздың  алдында тұрған міндет-жас ұрпақты адал, өмірге құштар, көзі ашық, көкірегі ояу, өз Отанын
сүйетін, рухани жан дүниесі бай, ары, жаны таза ұрпақ тәрбиелеу міндеті тұр. Оқушының жан-жақты дамуына бағыт-бағдар
берушi - мұғалiм. Бүгiнгi заманның педагогикалық, психологиялық зерттеулерiнiң анықтауы бойынша мектептiң бастауыш
сыныбындағы кезеңi баланың қай жағынан болсын ең қарқынды дамитын кезеңi екенін байқатуда. Оқушылардың жеке
тұлғасын   қалыптастыру   мәселелерi   бiлiм   мен   тәрбие   беру   тұжырымдамасында   негiзгi   орын   алады.   Онда   былай   деп
көрсетiлген: ”Жеке тұлғаның қалыптасуы үздiксiз күрделi процесс. Әрбiр балаға жеке тұлға ретiнде қарап, оның өзiне тән
санасы, еркi, өзiндiк әрекет жасай алатын қабiлетi бар екенiн ескерiп, олардың ақыл-ой қабiлетiн, жеке бас қасиеттерiн
дамытып,  оны   қоғам   талабына  сай  iске  асыруға   көмектесу”.  Ғалымдардың  зерттеулерiнде  оқушылардың   бiлiмдері  мен
рухани байлықтарын, мiнез-құлықтарын, дүниетанымдарын үздіксіз қалыптастырып отыру қажеттiлiгi айқындалған.
Д.Б.Эльконин оқу әрекетi арқылы баланың үлкендермен қарым-қатынастарының барлық жүйесi мен жеке қарым-
қатынасы   бiлiнедi,   деп   көрсеттi.   Адамгершiлiк   дамуы   өзiне   адамгершiлiк   сана-сезiмдi,   адамгершiлiк   мiнез-құлық   және
адамгершiлiк қарым-қытынасты жинақтайды. Бұл кезеңде оқушыны тәрбиелеудiң негiзгi бағыты - мiнез-құлық мотивтерi
мен әдеттердi қалыптастыру.  Мектепке жаңа келген балаларда бұларды қалыптастыру бiршама қиындықтарды тудырып
146

жатады, олар әлi де болса моральдық жағдайларды бiржақты қабылдайды, оларға талдау жасауға қиналады, жасы өсе келе
бұл жастағы балалардағы бағалаулары бiршама бейiмделiп, адамгершiлiк мiнез-құлық ережелерi негiзделе бастайды. Оларға
жан-жақты көмек, адамдық сезiмнiң жылылығы, шын көңiлмен сүю, ұғу қажет. Бастауыш мектептен бастап қарым-қатынас
мiнезi,  құрбы-құрдастарымен өзара  қатынастары  айтарлықтай  өзгередi.  Тiптi  олар  үшiн өте   маңызды болып саналатын
жора-жолдастарына   көмек   қолын   беруге   дайын   тұру,   достықты   сүю,   мейiрiмдiлiк,   қайырымдылық   сияқты   қасиеттер
табылады.   Бір   жағынан   ол   үлкендердің,   ата-аналардың,   педагогтардың   балаларға   белсенді   ықпалын,   екінші   жағынан-
балалардың белсенділігін қамтитын қылықтарынан, сезімдері мен қарым- қатынастарынан көрінеді. Сондықтан белгілі бір
мазмұнды   іске   асыруда,   адамгершілік   ықпалдың   әр   түрлі   әдістерін   пайдалана   отырып,   педагог   істелген   жұмыстардың
нәтижелерін, балалардың жетіктістеріне  зер салып талдау керек.
Адамгершіліктің негізі мінез-құлық нормалары мен ережелерінен тұрады. Олар адамдардың іс-қылықтарынан, мінез-
құлықтарынан көрінеді, моральдық өзара қарым-қатынастарды басқарады. Отанға деген сүйіспеншілік, қоғам игілігі үшін
адам еңбек ету, өзара көмек, сондай-ақ қоғамға тән адамгершіліктің өзге де формалары, бұл-сананың, сезімдердің, мінез-
құлық   пен   өзара   қарым-қатынастың   бөлінбес   элементтері,   олардың   негізінде   қоғамымыздың   қоғамдық-экономикалық
құндылықтары жатады. Баланың өмірге белсенді көзқарасының бағыты үлкендер арқылы тәрбиеленеді. Тәрбиелеу, білім
беру жұмысының мазмұны мен формалары балалардың мүмкіндігін ескеру арқылы нақтыланады. Адамгершілікке, еңбекке
тәрбиелеу   күнделікті   өмірде,   үлкендердің   қолдан   келетін   жұмысты   ұйымдастыру   процесінде,   ойын   және   оқу   ісінде
жоспарлы   түрде   іске   асады.   Педагогтың     ең   бастапқы   формалары   балалармен   мазмұнды   қатынасында,   жан-жақты   іс
әрекетінде, қоғамдық өмірдің құбылыстарымен танысу кезінде, балаларға арналған іс-әрекетіне  негізінде іске асады.
Мұндай   мақсатқа   бағытталған   педагогтық   жұмыс   еңбек   сүйгіштікке,   ізгілікке,   ұжымдық   пен   патриотизм
бастамасына тәрбиелеуге, көп дүнеині өз қолымен жасай алуды және жасалған дүниеге қуана білуді дамытуға, үлкендер
еңбегінің нәтижесін бағалауға тәрбиелеуге мүмкіндік жасайды. Балаларда ортақ пайдалы жұмысты істеуге тырысу, бірге
ойнау, бір нәрсемен шұғылдану, ортақ мақсат қою және оны жүзеге асыру ісіне өздері қатысуға талпыныс пайда болады.
Мұның   бәрі   де   баланың   жеке   басының   қоғамдық   бағытын   анықтайды,   оның   өмірге   белсенді   ұстанымын   бірте-бірте
қалыптастырады.  Әр баланың  жеке  басы- оның  моральдық  дамуы  үшін  қамқорлық  жасау-  бүгінгі  күннің және  алдағы
күндердің талабы, оған педагогтың күнделікті көңіл бөлуі талап етіледі. 
Оқушыларды  сапалы  бiлiм  мен тәрбие  беруде   әр  пән  жоғары деңгейде  жүргiзiлуi   тиiс.  Бұл  үшiн    мұғалiм  әдiс
тәсiлдердi жетiлдiре оқытып, оқушылардың сол пәнге деген ынтасын арттыра бiлуi қажет. Сабақ- ұстаздың көп iзденуiнен,
көп еңбектенуiнен туатын педагогикалық шығарма. Ал осы “шығарманы” алдында отырған оқушыларға игерте бiлу де оңай
емес. Бүгiнгi күн ұрпақты жан - жақты бiлiм алуын, белсендi, шығармашыл болуын талап етедi. Осыған байланысты оқыту
мазмұнын, түрiн, әдiсiн таңдай бiлу қажеттiгi туады. 
                  Cабақ-алуан   түрлi   ұжымдық   қимылдар   мен   тебiренiстердiң,   адамгершiлiк   өзара   қатынастардың   тәжiрибесiн
жинақтайтын орын.  Сабақта балалар өздiгiнен жұмыс iстеуге үйренедi. Оны ойдағыдай жүзеге асыру үшiн өз  күш-жiгерiн
өзгелердiң күш-жiгерiмен салыстыру, өз жолдастарын тыңдап, түсiнудi, өз бiлiмiн басқалардың бiлiмімен салыстыру, өз
пiкiрiн дәлелдеу, бiреуге жәрдемдесу және оның жәрдемiне сүйенуi қажет. Тәрбиелiк жағынан алғанда мектепте оқылатын
барлық пәндердiң маңызы бiрдей. 
Әр түрлі тақырыпта өткізілген  тәрбие жұмыстары балалардың бойындағы адамгершілік қасиеттерді оятуға көзделуі тиіс.
Балаларды мұражайға, кітапхана,  театрға  апару,  табиғат аясына  саяхатқа  шығу олардың дүниетанымын  кеңейте түседі.
Сонымен қатар қоғамдық орындарда өзін-өзі ұстауды үйренеді.
Балаларды адамшершілікке тәрбиелеуде халықтық педагогиканың өзіндік маңызы өте зор. 
Халық педагогикасы-ұлттық тәжірибелер мен тағылымдардан туған бай қазына, өшпес өнеге. Ертегілер, жырлар, аңыздар,
жаңылтпаштар,   жұмбақтар,   санамақтар,   мазақтамалар,   мақал-мәтелдер,   ұлттық   салттар   мен   дәстүрлер,   рәсімдер,   әдет-
ғұрыптар, халықтық ойындар тәлім-тәрбиенің баға жетпес қайнар көзі.
Ертегілер   баланы қызықтырады. Сөзді тыңдауға үйретеді, әңгімелеуде сөйлеу мәдениеті қалыптасады. Баланың қиялын
дамытады. Ертегі кейіпкерлеріне баға беру, олардың іс-әрекеттерін салыстыра отыру арқылы, олардың жан дүниесі, мінез-
құлқы қалыптасады. 
Мақал-мәтелдер – халықтың жиі қолданатын тәрбие құралы. Әр сабақта тақырыпқа байланысты мақал-мәтелдерді тиімді
пайдалану   балаларды   еңбекке,   адамгершілікке,   елін   сүюге,   достыққа,   бірлікке   тәрбиелейді.   Сонымен   қатар   мақалдың
мағынасын  ашу арқылы оқушының тіл байлығы арта түседі.
         Оқушылардың сөздік қорын молайту жөнінде оларды дұрыс сөйлеуге үйрету жолында өзімнің іс-тәжірибеме сүйене
отырып, мынадай тәсілдер пайдаланамын.

сөздік жұмыс (әңгімелеу,салыстыру,қайталау, сұрақ-жауап, анкеталар т.б.)

көрнекі құралдар қолдану (сурет, бейне фильм)
Жаттығу   жұмыстарын   орындауда   оқушы қызметінің   сипаты   өзгереді.   Бұрынғыдай жай ғана көшіріп немесе қалып
қойған әріптерді  жазумен   емес,  ой қызметімен айналысады.      Мен  өз  сабақтарымда     оқушылардың   өздігінен ойлауын
дамытуға бағытталған мақал – мәтелдерді  қолдану   арқылы ұжымдық ізденістерін ұйымдастырамын.
Бiрiншiден, оқушы   бiлiмi  нақтыланады, әрi нығайтады. 
Екiншiден, өздiгiнен жұмыс iстеуге жаттықтырады, ой қабiлетiн арттырады  
Мақалдармен жұмыстың бірнеше түрі бар:
-
Мақалдың мазмұнын ашу.
-
Мақал мазмұны бойынша жұмыс.
-
Мақалды сөйлеу әрекетінде қолдану.
          Мақалдың     мазмұнын   ашу  кезеңінде   тақтаға   мақалды   жазамын.   Алдымен    мұғалім   оқиды.   Сонан  соң   оқушылар
қайталайды. Түсіндіру кезінде алдымен кейбір сөздерінің мазмұнын синониммен түсіндіруге болады. Мақалдың мағынасын
ашу   кейде   қиындық   туғызады.   Бұл   мұғаліммен   сөйлесуге   жағдайын   ұсыну   арқылы   түсіндіруді   қажет   етеді.   Мысалы:
мақалдың құрамында жиі кездесетін «ырыс, несібе, құт» сөздерінің мағынасын ұлттық сипатта түсіндіру қажет. Өйткені,
бұл сөздердің аудармасы мағынасын дәл ашып бере алмайды. Мысалы:
-
Батыр туса, ел ырысы, жаңбыр жауса, жер ырысы.
-
Байлық-мұрат емес, кедейлік ұят емес.
147

-
Отан оттан да ыстық.
-
Адамның күні ----------
 Мақалды құрастыру.
Бірнеше мақалды алып, әр сөзді жеке-жеке карточкаға жазып, оқушыларға таратамын. Олар карточкадағы сөздерден
мақал құрастырады.
               Мысалы:
ананың,      балада,      көңілі,     далада,       баланың,       көңілі
         Мақал мәтелдерді әр түрлі тақырыпта  ойын элементтері  арқылы   беру оқушылардың ауыз  екі сөйлеу дағдыларын
дамытуға мұғалім үшін өте тиімді  деп ойлаймын. 
Оқушылардың адамгершілік мәдениетін қалыптастыру және әр сабақпен ұштастыру  мектеп мұғалімінің ізденістерін талап
етеді. Өйткені оқу мен тәрбие тығыз байланысты екені баршамызға мәлім. Оқушыларды сабақ барысында тәрбиелеудің -
өзіндік  ерекшеліктері  бар,  күрделі  үрдіс.  Оқу  үрдісіндегі  тәрбие  міндетін іске  асырудағы  қиындықтың  бірі  сыныптағы
оқушылардың   адамгершілік   түсініктерінің   әр   түрлі   болуында   және   де   тәрбие   күрделі   үрдіс   екендігінде.   Ал   мақал   –
мәтелдерді сабақтарда  жиі қолдану, ұлттық әдет-ғұрып  пен қазақи қасеттерімізді бойына сіңірген ұрпақты  тәрбиелеуде
зор үлес қосады.     
Адамгершілік тәрбиесі бірнеше міндеттерді шешуге көмектеседі:

Өмір талабына сай қоғамның моральдық нормасын орындауға лайықты шәкірттерді тәрбиелеу;

Оқушының бойында адамшершілік қасиеттерді қалыптастыру;

Оқушының санасына және мінезіне ұстаздық ықпал жасау;

Отанға,халқымызға, еңбек және қоғамдық іс-әрекетке жауапкершілік сезімін күшейту.
             Адамгершілік - адамның рухани байлығы, болашақ ұрпақты ізгілік бесігіне бөлейтін руханият дәуіріне жаңа қадам
болып   табылады.   Адамгершілік   тәрбие   нәтижесі   адамдық   тәрбие   болып   табылады.   Ол   тұлғаның   қоғамдық   бағалы
қасиеттері мен сапалары, қарым-қатынастарында қалыптасады. Адамгершілік қоғамдық сананың ең басты белгілерінің бірі
болғандықтан адамдардың мінез-құлқы, іс-әрекеті, қарым-қатынасы, көқарасы мен сипатталады. Адамгершілік – ең жоғарғы
құндылық деп қарайтын жеке адамның қасиеті, адамгершілік және психологиялық қасиеттерінің жиынтығы.
* * * * * * * * * 
ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ САЛТ-ДӘСТҮРЛЕРІ
Сатиева Айнагуль Сейтжановна 
Қарағанды облысы, «Шахтинск қаласы әкімдігінің №11 жалпы білім бері мектебі» КММ
Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі 
Әдебиет – өмір оқулығы. Онда бүкіл дүние тынысы бар: сұлулық та, сүреңсіздік те, қаталдық та, қайрымдылық та, елдік те,
махаббат  та, достық та, адамгершілік - бәрі-бәрі бар.
Қазақ әдебиеті – халқымыздың тарихы, шежіресі, арманы мен үміті, қайғысы мен қуанышы. Әдебиет халқымыздың өткен
ұрпағын,   қазіргі   және   келешек   ұрпағын,   тарихи   біртұтастық,   мызғымас   бірлік,   ажырамас   туыстық   жағдайда   мәңгілік
біріктіретін ең сенімді құралы.
Соғыс   кезеңі   мен   онан   кейіндегі   жылдардағы   әдебиеттегі   таланттар   тарихы   мен   тағдырына   қарап   отырсақ,   басты
жазушылардың бәрі ғұмыр бойы өзінің бас кітабын жазу мақсатында әрекет еткен және солардың талайы жазып үлгермей
кеткен. Туған халқына мәңгілік мұра болғандай ғасырлық туынды сыйлау тек қадау-қадау ұлылардың ғана үлесіне тиген. 
Ұлттық салт пен дәстүрдің тууы ұлттың ұлт болып қалыптасуына байланысты. Қазіргі ғылыми дәлелдеулер бойынша, қазақ
ұлтының алғаш пайда болуы  ХІІІ-ХIV ғасырларда басталды деп жүрміз. Олай болса, сол дәуірден бері қарай қазақтың
көптеген әдет-ғұрып, салт-дәстүрлері қалыптасып, дамыды. Оның озық үлгілері ұрпақтан ұрпаққа көшіп, біздің дәуірімізге
жетті.   В.И   Белинский   салт-дәстүрдің   өміршеңдігі   жөнінде:   «Әдет   –   ғұрып   замандар   бойы   сыңнан   өтеді.   Өз   дәуірінде
ардақталып, ата-бабадан әулетке мұра болып ауысып, рудан-руға, ұрпақтан-ұрпаққа жетеді.Олар халықтың сыртқы бейнесі
болып табылады. Онсыз халық бет әлпетсіз бейне, болымсыз тас мүсін тәрізді...» - дейді.Әрине, әр халықтың өзіне тән салт-
дәстүрі, әдет-ғұрпы болады.
Жалпы салт-дәстүр дегеніміз халықтар кәсібіне, сеніміне, тіршілігіне байланысты қалыптасып, ұрпақтан-ұрпаққа ауысып
отыратын әдет-ғұрып, дәстүр. Уақыт озған сайын оған жаңалық еніп, өзгеріп, қоғамдық болмыс принциптеріне бейімделіп
отырады. Ал жаңа қоғамдық қатынастарға қайшы келетіндері жойылып, өмірге қажеттілері жаңа жағдайда ілгері дамиды.
Сондықтан да халық «Дәстүрдің озығы бар, тозығы бар» деп дұрыс айтқан.
Осы таңдағы қазақтың ұлттық тәрбиесінің алтын қазығы оның салт – дәстүрлері мен әдет-ғұрпын зерттеушілердің алдыңғы
қатарында жүрген белсенді жазушы, этнограф Сейіт Кенжеахметұлының еңбектері бір төбе. Ел есінен шығып бара жатқан
«бел көтерер», «немеурін», «құттық», «биеқыстырмақ» тағы басқа көптеген ұлт әдет-ғұрпының 350 түрін тауып, жүйелеп
ашып көрсеткен. Соған орай ол «Қазақ халқының салт-дәстүрлері» деген анықтамалы жинақ бастырды.
Ол этнограф қазақтың салт-дәстүрлерін өзара топтастыра білді.
1.Отау көтеру дәстүрлері : «Той», «Қалың мал», «Киіт», «Өлі- тірі»
2.Тәрбие дәстүрлері: «Шілдехана», «Сүйіндір», «Ат қою», «Бауырына салу»
3.Отбасы, тұрмыс дәстүрлері: «Ауызбастырық», «Ат міңгізіп, шапан жабу»
4.Еңбек дәстүрлері: «Асар», « Көген той», «Қолкесер», «Аңшылық»
5.Наурыз дәстүрлері: «Қыдыр ата», «Әз», «Наурыз бата»
6.Ислам тағылымдары: «Айт», «Құрбан шалу», «Намаз»
7.Қаза ғұрыптары: «Жаңаза», « Көңіл айту», «Естірту»
Жоғарыда аталып өткен дәстүрлеріміздің кейбіреуі қазіргі өмір салтымыздан шығып қалған. Дәстүрдің озығы бар, тозығы
бар демекші, мүмкін бүгінгі күнге жарамсыздығынан кей дәстүрлердің жойылуы заңдылық та болар. Бірақ ұлтжанды көп
азаматтарымыздың     біздің   ұлттық   құндылықтарымыздан   айырылып   қалуымыздың   басты   себебі   –отаршылдықпен
байланыстыруы  да негізсіз емес. Бүгінде «маргинал» атынан жүрген, өзіндік салт-сана, әдет-ғұрыптан, ада қазақтардың
148

жаңа тобының пайда болуы, рухани мәңгүрттенудің аз-ақ алдында тұрған, ұлттық ассимиляцияға түскен қандастарымыздың
барлығы-соның салдары.
Осы дәстүрлерді не үшін пайдаланды – деген сұраққа әркімнің берер жауабы әр басқа. Меніңше:
1.Салт – дәстүр арқылы халықтың ұлттық мінезін көрсете білді.
2.Ғасырлар бойы дамыған халық талантын, халық идеологиясын көрсетуге тырысты.
3.Кейінгі ұрпаққа ерте заманғы салт – дәстүрлер ұмыт болмасын деген мақсатпен де қолданды деген пікірім бар.
Ұлы    жазушылардан  үлгі  алудың   мәні  зор.Оның  ең  бастысы  –  жазушылық  – шеберлік.  Өз  шығармалары  арқылы  осы
шеберліктің   шыңына   жетті.   Сондықтан   да   қазақ   әдебиетіміз   М.Әуезов   дәстүріне   сүйене   отырып,   жаңа   түр   мазмұнмен
толығып келеді.Жазушыларымыз   оқушыларға   қазақ әдебиетін, тілін әр қырынан, жан – жақты оқытып, қазақ халқының
мәдениетін, ұлттық ерекшеліктерін түсіндіруіміз абзал.
Мемлекеттік тілде аз да болсын басқа ұлт өкілдері сөйлеп тұрса, салт – дәстүрлердің тіпті мағынасын білмей-ақ, атын атап,
санап бере алушылық, біздің шала қазақтарға өнеге болар. Олардың ар – ұяттары, намыстары оянар.
Қорыта   айтар   болсам,   салт-дәстүр  —   әр   ұлттың,   халықтың   діні   мен   сеніміне,   тұрмыс-тіршілігіне,   ұлттық   құрылым
ерекшелігіне   сәйкес   ғасырлар   бойы   жинақталып,   өмірдің   өзі   туғызған   ғұрыптардың   жиынтығы;   қауым   мен   қоғамда
қалыптасқан   мінез-құлықтың   үлгілері.   Күнделікті   қолданыста   бір   мәдени   топты   екіншісінен   айыратын   және   бейресми
жолмен реттейтін қабылданған мінез-кұлық ережесіне немесе әлеуметтік әрекеттерді жөнге келтіретін терминге жатады.
* * * * * * * * * 
ТЕХНОЛОГИЯ ПӘНІНДЕ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТТЕРІН ДАМЫТУ
Мусенов Абзал Куанарович 
Қарағанды қаласы, № 16 ЖББОМ 
Технология пәні мұғалімі 
Халықтың ұлттық қолөнеріне әдеп-ғұрып жабдықтарымен қатар, аң аулауға, мал өсіруге және егіншілікке қажетті құрал -
жабдықтарда кіреді. Осы құрал-жабдықтардың шығу тарихының өзінің келешек ұрпаққа берер тәлім - тәрбиесі мол. Киіз
үйдің сүйегі, ағаш кереует, кебеже, сандық жасап, сырмақ кілем, аяққап, ши, кілем, түрлі бау, арқан жіп ескен, көннен және
илеулі теріден қайыс таспа тіліп, өрім өріп, қолдан әр алуан ыдыс аяқ, адалбақан, бесік және тағы басқа көптеген заттарды
халық   шеберлері   өнерпаздар   өз   қалауымен   жасап   түрлі   нақышына   келтіре   әшекейлеп   ұрпақтан-ұрпаққа   мұра   етіп,
тәрбиелеп жеткізген. Халықтың қолөнері адамдардың көркемдік талғамының қалыптасуына ерекше әсер етеді, жас ұрпаққа
эстетикалық тәрбие беруге қызмет етіп, оларды халықымыздың материалдық рухани мұраларын терең түсініп, оны бағалай
білуге тәрбиелейді.
Орта мектептегі оқытудың негізгі міндеттері - білім беріп қана қою емес, білім мазмұны арқылы баланың өмірге, еңбекке,
адамдарға, айналадағы ортаға, дұрыс қарым - қатынасын қалыптастыру. Оқыту мен тәрбие бір-бірімен байланысты процесс,
бір   нәрсенің   екі   жағы   сияқты.   Тәрбиелік   сабақтың   мазмұнын   анықтай   отырып,   сабақ   барысында   оқу   және   тәрбие
міндеттерін шешеді.
Технология сабағында ұлттық тәрбие берудің міндеті жан-жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру болғандықтан, жаңа
технология бойынша әдістемелік жүйенің басты бөлігі ұлттық қолданбалы қолөнерді технология сабағында қолдана білу
болып табылады. Мұны орындау үшін мына ұстанымдар жүзеге асуы тиіс:
1.
Оқушыларға  технология сабағында ұлттық тәрбие беруге шығармашылық іс-әрекеттерді меңгеру талап етіледі.
Өйткені, көркем шығармашылық  іс-әрекеттердің күнделікті пайдаланып жүрген оқыту әдістерінен айырмашылығы  бар.
Яғни,   жаңа   жағдайдагы   «оқыту   технологиясы»   деп   отырғанымыз   -   халық   мұрасындағы   қолданбалы   қолөнері   арқылы
ұлттық тәрбие беру ұстанымының өзара тығыз байланыстыгы. Демек, бұнда ұлттық тәрбие беруде бірінші орында оқушы
тұрады және оның білім алудағы белсенділігіне баса назар аударылады.
2.
Технология сабағында ұлттық тәрбие берудің негізгі түрлері - тәрбие берудің дербес және топтау түрлері. Бұл
жерде  алға  қойған  басты  мақсат  оқушыға  деген  сенім,  ұлттық  қолданбалы  қолөнерге  қызығу  мүмкіндіктеріне  сүйеніп,
ұлттық   қадір  -  қасиет   сезімін  дамыту.   Ал,   оқытудың   фронтальды   түрлері,   көбінесе   бағыт   беру,   талқылау  және   түзету
енгізуге ғана пайдаланылады.
3.
Жаңа   технологияның   мақсаты   бойына   технологиялық   білімін   жетілдіру   үшін   пайдаланылатын   әдістемелік
құралдар оқушылардың танымдылық іс-әрекеттерін жүргізе алатындай болуы керек. Бұрынғы дәстүрлі оқулықтар мұндай
талапты қанағаттандыра алмайды, сондықтан, оқушылардың технологиялық білімін жетілдіру үшін жаңа типтегі оқулықтар
қажет-ақ.
Қазақ мектептеріндегі оқулықтарға  технология  сабағында ұлттық  тәрбие берудің деңгейін көтеріп, мақсатқа жету үшін
түрлі әдіс-тәсілдер қажеттігін өмірдің өзі көрсетуде. Технология сабақтарында оқу-шығармашылық міндеттер, ең алдымен,
дәстүрлі халықтық қолданбалы қолөнерімен таныстыру жағдайында өтеді. Таныстырудың түрі көп. Оның ең бастысы -
сабақта
 
көрнекілік
 
құралдарды
 
пайдалана
 
отырып
 
таныстыру.
Халықтық қолданбалы қолөнер ұлттық тәрбие көзі. Дегенмен, оны халықтық педагогикадан туындайтын ұғымдарымен ғана
шектеу   дәстүрлі   халық   қолөнерінің   негізінде   ұлттық   тәрбие   беру   мүмкіндіктерінің   даму   өрісін   тарылтпақ.   Ол   қазіргі
педагогика   ғылымы   айналысатын   зерттеу   объектісі   болуы   тиіс.   Себебі,   ұлттық   қолданбалы   қолөнер   қазіргі   заманғы
этнография, философия, өнертану, әдебиет, мәдениеттану, гуманитарлық технология тағы сол сияқты пәндердің көкейтесті
мәселелерін
 
қамтып
 
отыр.
Ұлттық қолданбалы қолөнерді тәрбие құралы ретінде пайдалана білу барысында, халқымыздың үлгі - өнегесі, салт-дәстүрін
ұрпақ санасына сіңіруде үлгі боларлықтай педагогикалық іскерлік, шеберлік шығармашылықпен еңбек ету керек. Ұлттық
тәрбие үнемі білім берушілік негізде жүріп отыруы тиіс. 
* * * * * * * * *
149

Торебекова  Баян  Тетебайкызы
Кызылординская область Кармакшинский район Пос.Жосалы
Улица Абдикешова  9 Школа-лицея №250
Самостоятельная работа учащихся при организации 
дифференцированного обучения на уроке
Организация   самостоятельной   работы,   руководство   еюө   это   отвественная   и   сложная   работа   кадого   учителя .
Воспитание активности и самостоятельности необходимо рассматривать как составную часть воспитания учащихся. Говоря
о формировании  у школьников самостоятельности,  необходимо  иметь в виду две тесно взаимосвязанные  между собой
задачи. Первая из них заключается в том, чтобы развивать у учащихся самостоятельность в познавательной деятельности,
научить  их овладевать  знаниями,  формировать  свое   мировоззрение;   вторая  –  в том,  чтобы  научить   их самостоятельно
применять имеющиеся знания в учении и практической деятельности.
Самостоятельная   работа   учащихся   не   самоцель.   Она   является   средством   борьбы   за   глубокие   и  прочные   знания
способом формирования активности и самостоятельности как черт личности. Это и развитие умственных способностей. Это
и развитие умственных способностей. Достаточно высокий уровень самостоятельности открывает возможность справиться
с разными заданиями, помогает добывать новое в процессе обучения.
Чтобы понять, как строить такую работу с учащимися, целесообразно кратко остановиться на различных подходах к
проблеме   самостоятельной   работы   школьников,   описанных   в   современной   психолого-педагогической   литературе.
Различные   трактовки   этого   понятия   обусловлены,   прежде   всего,   тем,   какое   содержание   выкладывается   в   слово
«самостоятельный». В педагогической литературе в основном встречаются три значения этого участия учителя: а)ученик
должен   выполнять   работу   сам,   без   непосредственного   участия   учителя   б)   от   ученика   требуются   самостоятельные
мыслительные   операции,   самостоятельное   ориентирование   в   учебном   материале;   в   )выполнение   работы   строго   не
регламентировано, ученику предоставляется свобода выбора содержания и способов выполнения задания.
Все эти значения самостоятельной работы можно изложить следующим образом: «самостоятельная работа учащихся- это 
такой способ учебной работы, где учащимся предлагаются учебные задания и руководства для их выполнения, работа 
проводится без непосредственного участия учителя, но под его руководством; выполнение работы требует от учащегося 
умственного напряжения».
В психологической литературе самостоятельная работа рассматривается как специфическая форма (вид) учебной 
деятельности обучающегося. Это высшая форма самообразования, то есть «самостоятельная работа- целенаправленная, 
внутренне мотивированная, структурированная самим объектом в совокупности выполняемых действий и корригируемая 
им по процессу и результату деятельность». Знания, умения и навыки учащиеся могут приобретать с помощью  различных 
самостоятельных работ на уроках по всем предметам. Все эти работы только тогда дают положительные результаты, когда 
они определенным образом организованы, то есть представляют систему. Под системой самостоятельных работ мы 
понимаем, прежде всего, совокупность логически взаимосвязанных видов работ, которые подчинены общей задаче. 
Всякая система должна удовлетворять определенным требованиями или принципам. При построении системы 
самостоятельных работ в качестве основных дидактических требований выдвинуты следующие: а)система самостоятельных
работ должна способствовать решению основных дидактических задач- формированию умения самостоятельно 
приобретать, расширять и углублять знания, применять их на практике; б) система должна удовлетворять основным 
принципам дидактики, и, прежде всего, принципам доступности и систематичности, связи теории с практикой, 
сознательной и творческой активности, принципу обучения на высоком уровне ; в) входящие в систему работы должны 
быть разнообразны по учебной цели и содержания, чтобы обеспечить формирование у учащихся разнообразных умений и 
навыков; г)последовательность выполнения домашних и классных самостоятельных работ логически вытекает из 
предыдущих и готовит почву для выполнения новых заданий. 
Успех зависит не только от педагогического мастерства учителя, но и от того, как он понимает значении и место каждой 
отдельной работы в системе работ. Все зависит от развития познавательных способностей учащихся, их мышления и других
качеств. Эффективность самостоятельной работы достигается, если она является одним из составных. органических 
элементов учебного процесса, если для нее отведено специальное время на каждом уроке, если она проводится планомерно 
и систематически, а не эпизодически. Только при этом условии у учащихся вырабатываются устойчивые умения навыки, 
наращиваются темпы выполнения заданий. Вид самостоятельной работы, ее объем и содержание подчиняются основным 
принципам дидактики; доступности и систематичности, связи теории с практикой, принципам постепенности в нарастании 
трудностей, творческой активности, дифференцированному подходу к учащимся. Применение этих принципов имеет свои 
особенности: а) самостоятельная работа должна носить целенаправленный характер ; б) самостоятельная работа должна 
быть действительной самостоятельной и побуждать ученика при ее выполнении работать напряженно ; в) у учащихся 
нужно  сформировать простейшие навыки самостоятельной работы; г) для самостоятельной работы нужно предлагать такие
задания, ваыполнение которых не допускает действия по готовым рецептам и шаблону, а требует знаний в новой ситуации; 
д) в организации самостоятельной работы необходимо учитывать, что для овладения знаниями, умениями и навыками для 
различных учащихся требуется разно время (разобраться в этом помогает дифференцированных подход к учащимся); е) 
самостоятельные работы учащихся необходимо планомерно и систематически включать в учебный процесс, только при 
этом условии у них будут вырабатываться твердые умения и навыки; ж) при организации самостоятельной работы 
необходимо осуществлять разумное сочетания изложения материала учителем с самостоятельной работой учащихся по 
приобретению знаний, умений и навыков; з) при выполнении учащимися самостоятельных работ любого вида руководящая 
роль должна принадлежать учителю. 
По дидактической цели все виды самостоятельной работы можно разделить на пять групп:
1. Приобретения новых знаний, овладение умением самостоятельно приобретать знания.
2. Закрепление и уточнение знаний.
3.Выработка умения применять знаний в решении учебных и практических задач.
4.Формирование умений и навыков практического характера.
150

5.Формирование творческого характера, умения применять знания в усложненной ситуации.
Задания для самостоятельной работы должны давать учащимся возможность выбора (самоопределения), потому 
необходимо сделать так, чтобы самостоятельная работа каждого ученика строилась в соответствии с его индивидуальным 
особенностями.
Дифференцированное обучение предполагает учебную деятельность учащихся на разном уровне для овладения единым 
программных материалом в зависимости от индивидуальных особенностей и характера подготовленности. 
Дифференцированное обучение содействует умственному развитию учащихся и формированию умственной 
самостоятельности и творческих успехов, учит школьников учиться, овладевать опытом творческой деятельности, 
содействует развитию мышления. Учение становится радостным, интересным, увлекательным, открывает большие 
возможности для формирования внутренней мотивации. Процесс овладения знаниями и умениями в условиях 
дифференцированного обучения становится также процессом становления личности.
 Выводы:
1. Систематически проводимая самостоятельная работа при правильной ее организации способствует получению 
учащимися более глубоких и прочных знаний по сравнению с теми, которые они приобретают при сообщении учителем 
готовых знаний.
2.Организаци выполнения учащимися разнообразных по дидактической цели и содержанию самостоятельных работ 
способствует развитию их познавательных и творческих способностей, развитию мышления.
3.При тщательно продуманной методике проведения самостоятельных работ ускоряются темпы формирования у учащихся 
умений и навыков практического характера, а это в свою очередь оказывает положительное влияние на формировании 
познавательных умений и навыков.
4. С течением времени при систематической организации самостоятельной работы на уроках в сочетании с различными 
видами домашней работы по предмету у учащихся вырабатываются устойчивые навыки самостоятельной работы.
    Например   :     Дифференцированная работа  на  уроке  русского языка  по теме «Изменение глаголов  
прошедшего времени по  родам и числам ».
- Сейчас я предложу вам  2 задания, а вы выберите то, которое вам по силам или больше понравилось.
1 задание:
К данным картинкам подберите
глаголы прошедшего времени.
2 задание. Работа по индивидуальным карточкам.
- К данным существительным запишите подходящий по смыслу глагол прошедшего времени.
Выделите окончание глагола, определите род.
Солнце ..........,
трава ...........,
воробей....
Слова для выбора: зеленела, чирикал, летала, пело, сияло, светила, сверкал.
                         Самостоятельная  работа  по группам:
 Задание  для 1 группы:
Заменить глаголы настоящего времени на глаголы в прошедшем времени.
    Стоит ясная погода. (Стояла ясная погода.) Автобус отъезжает от остановки. (Автобус отъезжал от остановки). Дорога
сворачивает направо. (Дорога сворачивала направо).  Кругом сияет осенняя красота. (Кругом сияла осенняя красота). В лесу
поблёскивает паутина. (В лесу поблёскивала паутина). Время подходит к полудню. (Время подходило к полудню)
    Задание  для 2 группы: Допишите  окончание  глаголов  прошедшего  времени  и укажите  род.
Литература:1.Волина В.Учимся играя .М.-1994
                       2.Карелина А.А. Психологические тесты. М.-2000.
                       3. Немов Р.С. Психология .Кн.1.М.-2000
                       4.Тихомирова Л.Ф.Развитие интеллектуальных способностей
                          Школьника. Ярославль . «Академия развития » -1997.
* * * * * * * *
151

Кызылординская область, Кармакшинский район
Открытый урок по математике в 3 «А» классе
 школы- лицея № 250 им. Т.Комекбаева
на тему: Роль животных в природе и жизни людей.
Краткосрочное планирование Еркебаевой Э. М.
Предмет
Познание мира
Четверть
4 четверть                 Урок №3
Класс 3 «А»

жүктеу/скачать 10,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: