Жумагулова айша алгабековна
Медиакеңістіктегі лингвоэкологиялық мәселелердің «тіл↔тіл»
жүктеу/скачать 1,47 Mb. Pdf көрінісі
|
Диссертация ЖУМАГУЛОВА АЙША(1)
| 2.3 Медиакеңістіктегі лингвоэкологиялық мәселелердің «тіл↔тіл»
моделі аясындағы көрінісі Лингвоэкологиялық зерттеу нәтижелеріне сүйенсек, қазіргі уақытта әлемнің барлық тілдері дерлік лингвоэкологиялық ықпалға ұшырап отыр. Әр елдің тілдік жағдаяты әртүрлі болғанымен, олардың барлығына ортақ бір сипат бар: ағылшын тіліне негізделген ақпараттық технологиялардың ірі ғылыми- техникалық революциясының нәтижесінде тілдік үдерістердің жаһандануы және әлем халықтарының тілдік кеңістігіне ағылшын тілінің кірігуі. Бұл жағдай тілдің деформациялануы мен деградациялануы секілді түрлі жағымсыз үдерістерге әкеп соғуда. Мұндай лингвоэкологиялық ықпал қазақ тіліне де әсер етуде. Әсіресе, жаңа технологиялық жағдайлардағы әлемдік коммуникацияның нәтижесінде бұл ықпал күн санап артып келеді. Осы ретте «тіл↔тіл» моделі тілдердің өзара қарым-қатынасының негізгі лингвоэкологиялық мәселелерін анықтауға мүмкіндік береді. Тіл мен тілдік ортаның үйлесімі – бұл ескі мен жаңаның үйлесімі, дәстүр мен жаңашылдықтың арасындағы қандай да бір тепе-теңдік. Жаһандану дәуірінде жаңашылдықтың басым болуы жайлы тілдік жағдаяттың бұзылуына алып келуімен қатар, маңызды тілдік қызметтердің жүзеге асуына кедергі келтіреді. Атап айтқанда: 1) қатысымды қиындатады, адамдардың бір-бірін толық түсінбеуіне немесе өзара түсініспеушілікке алып келеді (яғни тілдің коммуникативтік қызметі бұзылады); 2) беделді тарихи-мәдени дәстүрді, яғни этностың тарихи санасын бұзады (сол арқылы тілдің танымдық қызметі бұзылады); 3) көркем мәтіннің қабылдануына кедергі келтіреді (сол арқылы тілдің эстетикалық қызметі бұзылады). Этникалық жадымыздың тірі мұрағаты саналатын тіліміздің бай сөздік қоры аса ұқыптылықпен қарауды талап етеді. Қазақ тілі сөйлеудің шығармашылық қабілеті ретінде сол тілде сөйлеушілермен бірге өмір сүреді, ал тарихи-мәдени дәстүрлердің үзілуі қандай да бір маңызды рухани және ментальді «геномдардың» жоғалуы арқылы тілдік тұлғаның өзгеруіне алып келеді. Алайда шектен тыс дәстүрлі құралдарды қолдануға басымдық беру ғылымның, өнердің, қоғамның рухани дамуының басқа да бағыттарының даму 72 барысында туындайтын жаңа идеялар мен түсініктерді беруде қиындық тудыратынын да ұмытуға болмайды. Қоғам мен лингвосфераның арақатынасына тән белгілі бір заңдылық бар. Ол – ұрпақтар сабақтастығын сақтап, қоғаммен бірге дами отырып, тілдің өзін- өзі жоғалтпауы. Алайда субъективті факторлардың да маңызды рөл атқаратынын ескеру керек. Әлемнің ақпараттық технологиялар мен бұқаралық ақпарат құралдарының қарқынды дамып жатқан қазіргі даму кезеңінде тілдердің өмір сүруінің тарихи шарттары күрт өзгеріп, тілдік үдерістер кезінде субъективті факторлардың рөлі айтарлықтай артты. Бұған дейін жер бетінің әртүрлі тілінде сөйлейтін тұрғындары бір-бірімен тез әрі тығыз байланыс орнатпаған болатын. Қазір ауадағы сан мыңдаған радиотолқындар секунд сайын кез келген қашықтыққа ақпарат жеткізе алады. Мұндай жағдайда жекелеген тұлғалардың ғана емес, тұтас халықтардың рухани және интеллектуалды бірегейлігіне қауіп төнеді, бұл адамзат үшін орны толмас руханилық пен адамгершіліктен айырылу апатына алып келуі мүмкін. Қазіргі уақытта әртүрлі тілдерде сөйлеуші адамдардың бұқаралық санасына күнделікті әрі еш бақылаусыз экономика, құқық, психология, саясат, бизнес, тарих, т.б. салалардағы түрлі ұғымдар мен терминдер еніп жатыр. Бұл мәселе тілдік саясаты жолға қойылған Франция, Германия, Италия, т.б. секілді көптеген елдерде оң шешімін тауып келеді. Мәселен, Франциядағы Ұлттық тіл комитеті теле-, радиоэфирлер мен баспасөздегі кірме сөздердің қолданылуын қадағалап отырады, тіпті екі мыңнан астам англоамерикан сөздерінің ресми сөздерден алынып тасталынуы туралы заңның қабылдануына қол жеткізді. Ал Жапонияда тұрақты әрі тәуелсіз тіл қызметі жұмыс істейді. Ол туған тілдің тазалығы мен дұрыстығын үнемі бақылауда ұстап, тілді бұрмалау мен кірме сөздерді уәжсіз қолдану жағдайында шара қолданып, үлкен көлемді айыппұл салады. Ал айқара ашық жатқан қазақтілді медиакеңістікке ағылшын, араб, кәріс, т.б. тілдерінің кірігіп жатқаны белгілі. Мұның салдарынан қазақ тілі түрлі тілдермен араласып, соның негізінде «қазақ-ағылшын», «қазақ-орыс», «қазақ- араб», «қазақ-кәріс» секілді аралас сөйлеу, қазақ тілінде баламасы бар сөздердің өзін негізсіз басқа тілдің сөздерімен алмастыра қолдану үрдіс алып келеді. Зерттеушілердің пікірінше, бұл жағдай тілдік талғам, тілдік сән мәселелерімен тығыз байланысты. Адамның тілдік санасы мен сөз қолданысы тілдік талғам, тілдік сән, жүктеу/скачать 1,47 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|