К. Жаңабеков Г. К. Жаңабекова Жануарлар морфологиясы жəне латын терминологиясы
жүктеу/скачать 3,09 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 7 — сурет. Жасуша жарғағының (плазмолемманың) құрылысы
| Жасушаның құрылысы
Жасуша протоплазмасы биологиялық жарғақтармен (мембраналармен) шектелген биополимерлердің тəртіптелген құрылымдық жүйелері цитоплазма жəне ядродан тұрады. Жасуша құрылысындағы ең көп тараған құрылым — биологиялық жарғактар. Олар жасуша мен оның қоршаған орта арасындағы зат жəне энергия алмасу процестеріне белсенді қатысып, протоплазманың құрам тұрақ тылығы мен кебеюін камтамасыз етеді. Биологиялық жарғақтардың кұрам ында протоплазмадағы жасуша органеллалары мен гиалоплазма жəне плазмолемма мен оны қоршаған сыртқы орта аралықтарында үздіксіз жүреұлпа химиялық реакцияларды жүргізуге белсенді қатысып, оларды реттеп отыратын ферменттер (энзимдер) болады. Құрылысының əр түрлілігіне қарамастан, биологиялық жарғақтардың орташа қалыңдығы 6-10 нм-ге тең. Биологиялық жарғақтарды қослипндті белокты қабаттар құрайды. Олардың химиялық қүрамының 40% - ын липидтер (майлар), 60% -ын белоктар құрай-ды. Липидтердің құрамына фосфолипидтер, сфингомиелиндер жəне холестерин кіреді. Белоктық қабат қүрамына үш түрлі: шеткі, интегралды жəне жартылай интегралды белоктар енеді. Шеткі белоктар жарғақгың сыртқы беұлпаде, ал қалған белоктар қослипидті қабаттардың ішінде орналасады. Кейбір жарғақтар құрамында 1%-ға дейін комірсулар (гиалурон, сиал қышқщлдар т.б.) кездеседі. 7 — сурет. Жасуша жарғағының (плазмолемманың) құрылысы 1 — липидтер, 2 — қоскабатты липидтердің гидрофобты (су жəне белоктармен байланысқа түспейұлпа) аймағы, 3 — плазмолемманың интегральды белогы, 4 — гликокаликс полисахаридтері. Жасуша плазмолеммасы немесе жасуша плазмасының қабықшасы жасушаны сыртынан қаптап оқшаулап, оны қоршаған ортамен
52
нм жарғақүсті қабат — гликокаликс орналасады. Оны күрделі көмірсулар (полисахаридтер) — гликопротеидтер мен гликолипидтер құрайды. Гликокаликсте жасуша сыртындағы күрделі молекулалы белоктарды, майларды, көмірсуларды қорытып, оларды өздерінің қарапайым мономерлеріне айналдыратын ферменттер болады. Ал плазмолемманың ішкі цитоплазма жағындағы беұлпаде жасуша қаңқасының қызмеұлпа атқаратын жəне заттарды тасымалдауға қатысатын белоктык жарғақасты қабат кешені — микротүтікшелер (20-22 нм), микрожіпшелер (10 нм), микрофиламенттер (6-7 мм) opналасады. Жарғақасты кабаттың аталған құрылымдары актин, миозин, тубулин, динеин белоктарынан құралған. Плазмолемма рецепторлык (сезім), зат алмасу (эндоцитоз, фагоцитоз, пиноцитоз жəне экзоцитоз), тосқауыл, қимыл, жасушааралық байланыс кызметтерін аткарады. жүктеу/скачать 3,09 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|