Тоскауыл қызметі. Плазмолемма қалыпты жағдайда жасушаға зат
алмасуға керекті заттарды өткізіп, зиянды улы заттарды өткізбейді.
Қимыл қызметі. Жануарлар организмінде кейбір жасушалар, мысалы,
лейкоциттер қаннан үлпаларға жылжып өтеді. Бүлардың қозғалуын жасуша
қаңқасының қызмеұлпа атқаратын жарғақасты қабаттағы микроқұрылымдық
кешен іс жүзіне асырады.
Жасушааралық байланыс қызметі. Жасушалар бір-бірімен өзара
плазмолемма арқылы байланысып, организмдегі əр түрлі гистологиялық
құрылымдар түзеді. Жасушалардың денедегі орналасу орны мен атқаратын
қызмеұлпае сəйкес жасушааралық байланыстың бірнеше түрлері кездеседі.
Олар: қарапайым жанасу, саңылаулы жанасу, тығыз жанасу, саусақша жанасу
(құлып), синапстық байланыс.
1. Қарапайым жанасу жасушааралық байланыстың жануарлар
организміндегі ең көп тараған түрі. Ені 15-20 нм жасушааралық саңылау —
көрші жасушалар плазмолеммалары гликокаликс қабаттарының өзара
əрекеттесеұлпа аймағы.
2. Саңылаулы жанасу немесе нексус 0,5-3 мкм жасушааралық аймақгы
қамтиды. Көрші жасушалар плазмолеммалары аралығында 2-3 нм саңылау
қалады. Нексус аймағындағы көрші жасушалар плазмолеммаларында арнайы
белоктық кешеннен түзілген, арналары 1,5 — 2 нм өзекшелер болады. Олар
плазмолеммалар аралығындағы саңылауда бір-бірінің үштарымен өзара
түйісіп, əр түрлі иондар мен ұсақ молекулаларды бір жасушадан екінші
жасушаға өткізеұлпа өзектік бірліктер — коннексондарды түзеді.
Коннексондар жасушалардың зат алмасуы мен электрлік əрекеттесуін
қамтамасыз
етеді.
Коннексондар
арқылы
белоктар
мен
амин
қышқылдарының ірі молекулалары өтпейді. Нексус қозу процесі ұдайы
жүреұлпа ұлпалар мен мүшелерде кездеседі.
9 — сурет. Жасушааралық байланыстар нобайы
1 - қарапайым жанасу, 2 — саусақша жанасу (кұлып), 3 — тығыз жанасу, 4 —
аралық жанасу (тығыз жанасудың турі), 5 — десмосома, 6 — саңылаулы жанасу (нексус).
3. Тығыз жанасу ұлпалар жасушааралық саңылаударын қоршаған
ортадан оқшаулау арқылы, олардың ішкі ортасын сырткы ортадан бөлсе,
көрші жасушалар плазмолем-маларының интегралды белоктары бір-бірімен
байланысып, жасушааралық қосылу аймақтарын түзеді. Тығыз жанасу
арқылы иондар мең молекулалар өте алмайды. Тығыз жанасу эпителий тор-
шалары апикальды ұштары аралығында болады. Ал эпителиоциттер
плазмолеммалары
аралығында,
олардың
механикалық
байланысын
қамтамасыз етеұлпа, жалпы диаметрі 0,5 мкм, тығыз жанасудың түрі тығыз
Достарыңызбен бөлісу: |
