Казақ тілі терминдерінің салалық гылыми түсіндірме создіктерінің топтамасы Қазақстан

ЖДУ
92
үстау,  тілден  сөз  бен  сөйлемдерді  дүрыс 
айтуга  жаттығу),  жазбаша  Ж.о.  (тіл  мен 
м а т е м а т и к а д а н ),  п р а к т и к а л ы к   Ж .о . 
(физика,  химия,  т.б.  пондерде  олшегіш 
к ү р а л д а р д ы   п а й д а л а н у   д а гд ы л а р ы н  
к ал ы п тасты р у )  болы п   б ө л ін ед і.  Ж .о. 
аркы лы   іскерлік  пен  дагды ны   калып- 
тастыру  мынадай  кезеңдерден  түрады: 
б ір ін ш і  к е зе ң д е   м ү гал ім   о к у ш ы н ы ң  
қабы лдап,  түсінген  білім інің  негізінде 
оларга  жаттыгудьщ  мақсаты н,  міндетін 
т ү с ін д ір е д і;  е к ін ш і  к е зе ң д е   м үгалім  
жаттыгудың  орындапу  жолын  көрсетеді; 
үшінші  кезеңде  окуш ы  игерген  білімін 
тожірибеде пайдаланады; төртінші кезеңде 
оқушылардың алган дагдысын тожірибеде 
ез  бетімен  қолдана  білуі  іске  асады.
Ж А У А П К Е Р Ш ІЛ ІК   (О т в е т с т в е н - 
ность) —  1) өмірге, іс-орекетке ар-үятпен, 
аса  үкыптылыкпен  караудың белгісі. Ж   — 
тортіптіліктің, кісіліктің белгісі; 2) субъек- 
тінін  қабылданган  нормалар  мен  ереже- 
лерді  орындауы  түрғысынан  субъектінің 
іс-орекетін е  ор  түрлі  ны санда  жүзеге 
асы ры латы н  бақы лау.  С убъектінің  іс- 
орекетінің  нотижелері  жауапкершілікті 
субъектінің  озіне  жүктелуін  қамтамасыз 
ететін  бакылаудың  сы ртқы   нысандары 
ж оне  су б ъ ек тін ің   іс -о р е к е т ін ің   өздік 
реттелуінің  ішкі  нысандары  сараланады. 
Т ү л г а н ы ң   қ о га м   ал д ы н д агм   ж ауап - 
кершілігі қогамдық қажетгілікті білдіретін 
моральдық  принциптер  мен  қ ү қ ы қ ты қ  
норм аларды   сан алы   түрде  сақтаум сн 
сипатталады. Ж  түлганың снпаты ретінде 
бірлескен іс-өрекет процесінде олеуметгік 
қүндылықтардың,  нормалар  мен  ереже- 
лердің интериөризациялануы нотнжесінде 
қалы птасады .  Б ірлескен   іс-орекеттегі 
табыс  не  сотсіздік  үшін  жауапкершілік 
алуға  т о п т ы қ   дам у  д е ң ге й ін ің   елеулі 
ықпалы болады; 3) оз орекеті нотижесінің 
алдына  қойылған  мақсаттарына,  қогам 
нсмссс  үжым  қабы лдаған  нормаларга 
сойкестігін  түлғаның  өзінің  түсіне  білу 
қ а б іл е т і.  О сы  а р қ ы л ы   ө р т а қ   істерге 
қатыстылық ссзімі,  ал сойкес болмағанда 
борышын отемегсңдік ссзімі кал ыптасады.
Ж А У Ы ЗД Ы Қ   (Зло)  —  қогам  жоне 
ж ек с  ад ам   ө м ір ін д е г і  б а р л ы қ   т е р іс  
қасиеттерді  корсстстін  өдеп  санаты.  Ж. 
н егүрлы м   тар  м агы н ад а  д а м и   алм ай 
қ а л га н   н см ссе  а зғ ы н д а ғ а н   ад а м н ы ң  
жақсылық атаулыға қарама-қарсы ырықты 
іс-орскстін білдіреді. Жауыздықтың негізгі 
б сл гіл ср і:  ө зім ш іл д ік ,  т о к а п п а р л ы қ , 
қ а т ы г е з д ік ,  а з г ы н д ы қ ,  д ү ш п а н д ы қ , 
қызганыш  жоне  т.б.
Ж Ә Ң Г ІР   М ЕКТЕБІ  —  қ азақ   дала- 
сында казақ балаларына арналған алгаш- 
қы   мсктсп.  1841  жылы  6  желтоқсанда 
аш ы лды .  Б ө к ей   о р д асы н ы ң   ханы   — 
Жонгір хан  өз  карамагына алып,  каржы-
ландырып өтырған.  Екі сыныптык мектеп 
1905  жылы  торт  сыныптық  (қазіргі  жүйе 
бөй ы н ш а  9  с ы н ы п ты қ   білім   беретін) 
мектепке  айналып,  жанынан  мүғалімдер 
даярлайтын педагогикалық курс ашылады. 
Ж о ң г ір   м е к т е б ін д е   ш ек ті  а с п а п т а р  
оркестрі,  хор  жоне  бай  кітапхана  болған.
Ж Ә Р Д Е М Ш І  (П роктор)  —  оқы ту- 
ш ының  аспирантгары  немесе  курсты  оте 
жақсы  меңгерген  студенттері  арасынан 
ш ы ққан  комекшісі. 
а
Ж ЕКЕ  АДАМ  ПЕДАГОГИКАСЫ  -  
XIX ғасырда пайда болган педагогикадағы 
ағым.  Бүл  агымның  негізін  салушылар 
(Г.  Гаудиг,  Э. Линде,  Э.  Вебер) торбиенің 
басты міндеті — баланың ой-өрісін дамыту 
негізінде  жеке  адамды  қалыптастыру деп 
санады.  Сондықтан  балаларға  ақы л-ой 
сңбегінің  тиімді  жолдарын  уйретуге  көп 
мон берді. Г.  Гаудиг пен О.  Шейбнер бала- 
ларды  ақыл-ой  еңбегіне  үйрету одістерін 
үсынды.  Бүл одіс бойынша оқу процесінде 
оқытуш ының  басш ылық  релі  артқаны- 
мен,  окушылардың өз бетгерімен  істсйтін 
оқу жүмыстары  ауырлады.
Ж Е К Е   А Д А М ДЫ Қ  Е Р Е К Ш Е Л ІК - 
Т Е Р   (Индивидуальные  особенности)  — 
адамның  өзіне  ғана  тон,  оны  озгелерден 
даралап  түраты н  психикалы қ  срскш е- 
л ік т е р і.  Әр  б а л а н ы ң   и н д и в н д у м д ы қ  
ерекшеліктерін  торбиеші сол баламен жеке 
жүмыс  жүргізуі  үшін  міндетгі  түрде  білуі 
қажст. 
*  1  ®
Ж Е К Е   Б Р И Г А Д А Л Ы Қ   О Қ Ы Т У  
( Индивидуальное  бриғаднос  обучсние)  — 
білікті  маман  толімгсрдің  жас  маманды 
немесе  мамандар  тобын  жүмыстың  одіс- 
тосілдсріне  баулып  үйретуі.  Косіпорын- 
дарда  бүл  үшін  арнайы  Ж .б.о.  бағдар- 
ламасы  күрылып,  оқытудың өнсркосіптік 
одістері  мен тосілдсрі  айқындалады.
Ж Е К Е   О Қ Ы Т У   (И н ди ви дуалы ю е 
обучение)  —  оқу  сабақтарын  үйымдас- 
тырудың  бір  түрі.
Ж Е К Е   ПЕДАГОГИКАЛЫ Қ  Ж Ү Й Е
(Иішивңдуалыіая педагопіческая система)  —
педагог пен оқушы мүмкінаіктеріи толық 
пайдалануды  жоне  оны ң  осерін  түрақты 
сақтауды  коздейтін  іс-орексттср  жиын-
ТЫҒЫ. 
щ ьк 
.  і  . 
•  г,
Ж Е К Е   П ЕД А ГО ГИ К А Л Ы Қ   Қ Ы З- 
М Е Т   (И ндивидуалыіая  педағогическая 
деятелыіосгь)  — жскс нысанда білім бсруге 
багытталган  қызмет.
Ж Е К Е   Т Ә Р Б И Е   (И ндивидуалы іос 
воспитания)  —  торбис  жүмысын  үйым- 
дастырудын бір түрі. Бүл кездс сыныптағы 
оку-торбис  жүмысында  орбір  баламен 
жекс педагогикалык озара карым-қатыиас 
жүзсгс асырылады.  Ол өқушынын өзіішік 
ерекшелігі  мсн  өмір  жагдайына  негіз- 
деледі.

93
ж о ғ
ЖЕКЕ  ТҮЛҒАЛЫҚ  (Индивндуаль- 
ность)  —  1)  жеке  адамның  кайталанбас 
өзіндік ерекшелігі, тек соган тон ерекше- 
ліктсрдін жиынтыгы; 2) баска адамдардан 
өзінін  элеуметтік  мэнді  ерекшеліктері 
тарапынан сипатталатын адам; индившгтін 
психикасы  мен  түлғасы ны ң  өзіндік 
ерекшелігі,  оның  кайталанбастыгы.  Ж.т. 
темперамент, мінез белгілерінде, мүдделер 
сипатыңда,  перцептивтік  процестер  мен 
зият  санасында,  каж еттіліктері  мен 
қабілетгеріңде көрінеді.
Ж ЕККӨРУШ ІЛІК  —  адамның  оз 
кажетсінулеріне,  сенімдеріне,  күнды- 
лыктарына кайшы  келетін  күбылыстарга 
бағытгалган орныкты бслсснді жактырмау 
сезімі.  Ж.  өз  пэнін  тиісінше  багамдауды 
гана емес, оған қарсы багытталған белсенді 
карекетгі де туындатуы мүмкін. Жеккөру- 
шіліктің  қалыптасуынан  бүрын,  эдетте, 
оқигалардыц жағымсыз дамуына барынша 
наразылык  немесе  бүдан  гөрі  элсіз 
осерлердің  жүйелі  турде  жинақталып 
қорлануы басталады. Мүндай жағдайларда 
жеккөрушілік объектісі  осы  окигалардың 
болмыстагы не елестетілетін себебі болады. 
Торбие  практикасында  жеккорушіліктің 
қалыптасуын  бақылау  жағымсыз  қүбы- 
лыстар  мен  олардың  себептерінің  мэн- 
мағынасын ашып  корсету арқылы жүзеге 
асырылады.  Жағымсыз  жеккөрушілікгің 
өрбуін  тежеу  үшін  оған  адамгершілік 
сезіш ер,  сондай-ақ  адамның  жақтыр- 
майтын оқигаларының объекгивтік түргы- 
дан  болмай  қоймайтынын  үғындыру 
қарсы қойылады.
ЖЕТЕКШІ  (Вожатый)  —  1)  белгілі 
үйымды  басқаратын  адам;  2)  үлантоп 
кеңесінің жүмысын  үйымдастырушы.
ЖЕТЕКШІЛІК  (Лидерство)  -   элеу- 
метгік-психологиялық феномен. Топтағы 
түлғалараралық  қатынастар  жүйесінде 
үстемдік жоне бағыну,  ықпал жасау жэне 
оған еру қатынастары. Әлеуметтік тогпың 
ішінде  билік  пен  ықпал  уэкілдіктерінің 
жүзеге  асырылуын  белгілейтін  термин.
ЖЕТІСТІК  МОТИВАЦИЯСЫ  (Мо- 
тивация достижения)  —  адамның  қалаган 
нэтижеге жету үшін бар мүмкіндікгі сарқа 
жүмсауға деген қажетгілігімен байланысты 
мотивация  түрі.  Жетістік  мотивация- 
сының негізгі түрлері ата-ана ықпалымен 
балада 3—13 жас аралыгында калыптасады.
Ж.м.  баланың  кездескен  қиындықты
жеңуіне  жэрдемдеседі.
ЖЕТІСТІКТЕР  ТЕСТІЛЕРІ  -   пси- 
хологиялық  диагностиканың  бір  одісте- 
месі;  сыналушының  накты  білімдерді, 
біліктер  мен  дағдыларды  меңгеру  дэре- 
жесін  анықтау  үшін  қолданылады.  Ж.т. 
арнаулы  қабілеттер  тестілеріне  жақын, 
алайда олардан  озгешелігі  сыналушының 
накты  мазмүны  ж оқ  ж эне  эр   алуан
эмірлік  тэжірибе  арқылы  калыптаскан 
ж алпы лама  білігін  емес,  н ақты   не 
игергенін анықтайды. Жетістіктер тестіле- 
рінің іс-қимыл тестілері, жазбаша тестілер 
жэне  ауызша  тестілер  деп  бөлінетін  үш 
түрі  бар.  Іс-кимыл  тестілері  механизм- 
дермен,  материалдармен,  аспаптармен іс- 
қимылдар  жасай білуді анықтауга  арнал- 
ған. Жазбаша Ж.т. сүрактары бар арнаулы 
бланкілерде  хатталады.  Сыналушыға 
бірнеше жауаптың ішінен сезбен берілген 
дүрыс  жауапты  таңдау  үсынылады,  не 
графикада  сүрақта  сипатталган  жағдаят- 
тың бейнесін белгілеу үсынылады  немесе 
қойылған  сүрақты ң  дүрыс  шешімін 
беретін  жағдаятгы  не  детальды  суреттен 
табу  талап  етіледі.  Ауызша  жетістіктер 
тестілері  —  сынаушылар  жауап  беруге 
тиісті,  күн  ілгері  дайындалган  сүрақтар 
жүйесі; осының озінде жауапты түжырым- 
дау тожірибесінің жоқтығынан туыңдауы 
мүмкін  қиыншылықтарды  болғызбауга 
жағдай жасалуы керек. Жетістіктер тестілері 
жалпы  жэне  кэсіби  оқыту  салаларында 
қолданылады.
ЖИНАҚТАУ САБАҒЫ  (Обобщающии 
урок)  —  оқу понінің өткен  бөлімі  немесе 
тақы ры бы   бөйы нш а  оқуш ы ларды ң 
білімдерін бекіту мен жүйелеу мақсатыңда 
өткізілетін сабак. Ж.с. көбіне оңгіме, кейде 
дэріс  түрінде  өткізіледі.  С өндай-ақ 
қүжаттарды, өқу фильмін не диапозитив- 
терді талдау, жалпылайтын кестелер қүру, 
лабораториялық жүмыстар жасау арқылы 
да жинақтау сабағын  откізуге  бөлады.
ЖИНАЛЫС  (Собрание)  —  балалар 
үйымының  жогарғы  органы,  олардың 
өзін-өзі  басқару  түрі.  Ж   үжьпиды  түтас 
қамтып,  өз  шешімдері  мен  оның  орын- 
далуын  қамтамасыз  етеді.  Жиналыста 
торага,  хатшысы  бар төралқа  сайланады. 
Откізу  реті  сақталып,  қажет  жағдайда 
хатгама жүргізіледі.
ЖОБА  (Проект)  —  жасалуға,  қайта 
қүрылуга,  қалпына  келтірілуге  тиісті 
нысандардың макетгері, есептеулері жөне 
үстаныкщы  дэлелдері  көрсетілген  техни- 
калық  қүжаттар.  Жоба  болашақ  жоспар 
негізінде жасалып,  қабылданады.
ЖОБАЛАУ ӘДІСІ  (Метод проектиро- 
вания)  —  оқушыны  бірте-бірте  күрделі- 
лене түсетін практикалық тапсырмаларды 
жоспарлы  түрде орындату арқылы  оқыту 
жүйесі.
ЖОҒАРЫ  БІЛІМ  (Высшее  образова- 
ние)  —  орта  білім  негізінде  жоғары  оку 
орындарында берілетін жэне 
ресми 
қүжат- 
пен 
(дипломмеНі 
сертификатпен жоне т.б.) 
расталатын білім деңгейі. Ж.б. — маманга 
зерттемел ік жэне практикалық моселелерді 
модениет,  гылым,  техника  жетістіктерін 
шыгармашылықпен  пайдалана  отырып 
дамытып,  оз  бетімен  жэне  жауапкер-

жоғ
94
шілікпен шешуге мүмкіндік беретін жүие- 
ленген  білім  ж иы нты гы   м ен  іс-эрекет 
дагдыларын  меигеру  нәтнжесі.  Жогары 
білім берудін максаты — адамның зияттық 
кабілетін,  түлгалы к  ж эне  аламгершілік 
касиеттерін  кемелдендіру.
ЖОҒАРЫ  ОҚУ  ОРНЫ НАН  КЕЙІН- 
П   КӘСІПТІК  Б ІЛ ІМ   БЕРУ —  білім  бер> 
жүйесінін жогары сатысы ретіңде біліктітігі 
жогары  гылыми  ж эне  гы лы ми-педагог 
кадрлар  даярлау  максатында  білім  беру. 
Ж огары  оку  орн ы н ан   кейінгі  косіптік 
білімді  арнаулы   жогары  білімі  немесе 
“ м аги стр”  ак ад ем и ял ы к   дэреж ссі  бар
білікті  мамандықтагы  азаматтар  алады. 
Ғылыми  ж эне  гылыми-педагог  кадрлар 
д а я р л а у   ж о гар ы   о к у   о р ы н д а р ы н ы н  
реэидентурасы нда,  аспирантурасы нда, 
а д ы о н к т у р а с ы н д а   ж э н е   д о к т о р а н т у - 
расында,  гылыми-зерттсу  үйымдарында, 
с о н д а й -а к   гы лы м   кан д и д аттары н   ага 
гылыми  қызметкер  кызметіне,  ізденуші- 
лікке ауыстыру, шыгармашылық демалыс- 
тар  беру нысанында  жүзеге  асырылады.
ЖОРА  (Ріпуал;  лат. 
гііиаііі
  —  салт- 
рэсім, жора) —  мінез-қүлықтыц кайсыбір 
калыптаскан  корішсін  біржақты  қолда- 
нып,  күиітеп  қайталаудын  психоталдау- 
лы к түрі. Ж. бірде қүмарлық пен корганар 
күшті  бір ымырага келтірер жорага,  бірде 
кайсыбір  үгынылмаган  шисленіс  коріні- 
сіне  үксайды-  Психоталдаулык жорада Ж. 
невроздын калыптаскан тетігі — реакция- 
лы  күрылымдай,  толқыған  коңіл-күйді 
шеттетегін рэсімді орекеті ретінде кезігеді. 
Әрбір  қызмет пен ойын-сауықта жораның 
озіндік уақытша рэсімі сақталады. Жорада 
мінез-күлыктың кейбір  корінісі  адамның 
‘ М ендік”  калпына  орай  күиггеп  міндет- 
теледі.  С алт-достүр  талабы н  ы қш ам - 
даиты н,  олсіздіктен,  үрсй  мен  кінодан 
сақтандыратын,  күш  көрсетуді  білдірспи 
жораның салыстырмалы түрлері болады.
Ж ӨН  СЕБЕП  (Уважнтелыіая  причи- 
на)  —  жүмыстан.  сабактан  жоне т.б.  калу 
немесе  кешігу  себебінің  дэлелді,  уожді 
болуы. 
.  . 
іҒ':
і
-
Ж Ө Н С ІЗ  С Е Б Е П   (Неуважнтсльная 
причина)  — жүмыстан, сабактан, т б. калу 
нсмссс  кешігу ссбсбінщ негізсіэ, орынсыэ 
болуы. 
.
'
'
Ж ӨНСІЗДІК  — торбиедегі,  тортіптеп 
ыңгайсыэдык, кисынсыэдык. Аламның іс-
эрекетіидегі терістік пен қисьпісыздықтыі( 
корінісі.
ЖҮҒУ 
(т еум ет т ік  психологияда)  —
э м о ц и я л ы қ   к ү й д ің   б ір   и н д и в и д т е н  
екінш ісіне  берілу  процесі;  магы налы қ 
оссрдің озінен не оган косымша берілуден 
баска. байланыстын пскхофизнологиялык 
денгейде  берьтуі.  Әр  түрлі  ырыктылык 
дэрежесінде болуы мүмкін.  Кері байланыс
болгандан  жагдайда  жүгу  цнркулярлық 
реакция  түріне  түсіп ,  езара  нндукция 
күш імен  үлгая  алады.  Мүндай  реакция 
осерлі бүкаралык акциялар, шешеіцердің 
сойлеуін,  онер  туындыларын  жүртшы- 
л ы қ ты ң   кабы лдауы   ж оне  т  6.  кезінде 
болады  жоне  кайсыбір  оңтайлы  каркын- 
дылықтан  асып  кеткенге  дейін  косымша 
топтасты руш ы   ф акто р   болы п  қызмет 
етеді.  Алайда  бакылаулан  шыгып  кеткен 
екі  ж ақ ты   жүгу  ресми  жоне  бейресмн 
н о р м а т и в т ік -р о л д ік   қү р ы л ы м д ар д ы ң  
ыдырауына жоне  үйымдасқан т\’рде озара 
орекеттесуш і  топты ң  қайсы бір  түрдегі 
тобырга  айналуына  апарып  согады.
ЖҮМБАҚ  —  үқсатып  айту  арқылы 
заттың  атын  табуды  уйретудің  тосілі,  ой 
дамытудың күралы.  Ж үмбактың эатгарга. 
іс-орекетке,  емірге  байланысты  түрлері 
коп. 
"
ЖҮМС.ЛЛҒАН  ЕҢБЕК  -   пснхоло- 
гиялық фсномен;  опы ң мэнісі субъект іс- 
эрекетке жү’мсаган баска компоі іеі ггтерден 
горі (мыс., кетірген уакытынан горі) озінің 
мүмкЗндіктеріп,  эсіресе  шыгармашылық 
мүмкшдіктеріи  жүзегс  асырган,  озі  үшін 
м аң ы эд ы   қ а р ы м -қ а т ы н а с   тү р гы сы н  
кобірек дорежеде кымбат санауына саяды 
Озінің олеуметтік монінс орай субъекг оіі 
Ж.  е.  ретінде  багалап,  кымбат  санайты- 
н ы н ы ң   басқалар  тарапы нан  танылып, 
жақсы бағамдалуын қажетсінеді. Түлгалық 
Ж.  е.  сленбеген  жагдайда  оган  дсгсн 
мотивация кемиді, немқүрайдылык паііда 
болады,  бүдан  кейінгі  іс-орекст формаль- 
ды түрде, жогары деңгсйдегі жетістіктерге 
жету үшін  кажет мотивациялык  шнрыіу- 
сыз аткарылады.
Ж Ү М Ы С Н 1Ы Л А Р Д Ы  
ІІР А К Т И - 
КАЛЫ Қ  Д А ЯРЛ А У Д Ы Ң   М АЗМ ҮНЫ  
(Содержание  практической  подготовкн 
рабочих)  —  косіптін (мамандыктың) 
м о і і і  
болып  табылатын,  практикалык  орексті- 
мен  бейнелснетін косіптік-еңбек тожіри- 
бесінің  бір  болігі. 
'Ч
ЖҮТАҢ (КӨДУІЛГІ)  САНА (Обьшсн- 
ное  сознание)  —  адамдардыи  күндслікті 
омір  проиесінде  калыптасатын  қогамдық 
санасының  томенгі  деңгсйі.  Ж.с.  табигат 
жоне олеумстгік күбылыстар туралы халык 
бүкарасыны н  тожірибссіне  негіэделген, 
жүйеге түспеген білімдерінің жиыіггыгыи 
б іл д ір е д і.  О н ы ң   к ү р а м ы н а   то п ты н  
психологиясын  қүрайтын  одет-гүрыптар, 
элеумсттік  ссзімдср,  достүрлср,  фольклор 
жонс баска нагыздыкты игсрудін коркем- 
д ігі  қ о р аш   оэге  тү р л ср і  с н е д і.  Ж .с. 
дсңгсйінлс  сеэімдік  оейнелермсн,  ойлиу* 
ды ң логикалык формаларымен де  ( үгмм- 
лармси,  пайымдармен,  акылга  салумен) 
орекет ету болып жжтканымеи, ол гылымя 
корытынды  бола  алмайды.  Ж с.  шенбе- 
ріндс  м атериалистік  жонс  идеалистік

95
з л л
түсініктер. диалектикалык жоне метафизн- 
калык элемеітер араласып жүреді. Әдетге,
кубылыстар  арасындагы  катынастардын 
жекелегсн,  сыртқы  себеп-салдарлык 
жактарын бетке үстап,  Ж.с.  процестердін 
моніне  жеткілікті  тереңдеп  ене  алмайды. 
Сонысымен,  адамдардын  практикалык 
кызмстінің кейінірек болатын салдарларын 
ескере  алмайды.  Жүтан  сананын  нагыз- 
дыкты  игерудегі  шектеулілігі,  таным 
олсіздігі,  адамдар  арасындагы  каты- 
настарды реттеудеп үшкарылығы алеумет- 
тік  шагылу  денгейін  камтамасыз  ете 
алмайды.
ЖҮЙКЕ  ЖҮЙЕСІ  АУРУЛАРЫ  — 
психиканын бүзылу салдарынан  болатын 
аурулар;  организмдегі  ор  түрлі  жүйке- 
лердің  сезімталдыгы  мен  кызметінін 
бүзылуы. Жүйке жүиесі ауруларына орта- 
лық жоне  шеткі  жүйке  жүйесі  күрылым- 
дарынын  өзгерістері,  жүйке-психика 
аурулары  (невроз) жатады.  Жүйке жүйесі 
ауруларына  үшыраган  адамның  ксйбір 
органдары  салданады,  ыстыкты,  суыкты 
ссзбейді,  психикасы  бүзылады.  Жүйке 
жүйесі  ауруларының  пайда  болу  себебі 
ауру жағдайларына байланысты. Олар қан 
тамырлары  аурулары  (ми  қан  гамырлары 
атеросклероэы,  гипертония  жонс  т.б.), 
инфекшіялы аурулар  (менингит,  энцефа- 
лит,  полиомиелит  жоне  т.б.),  жүйкенің 
зақы м дануы ,  улануы  (м ы с..  жүйке 
жүйссінің алкоголизм салдарынан закым- 
дануы),  жүйке  жүйесінің  жарақатгануы, 
ісік аурулары деп бірнеше топка бөлінеді. 
Жүйкс  жүйесі  ауруларының  кобі  түқым 
қуалайтын  аурулар  (миопатия,  миотония 
жоне  т.б.).  Жүйке  жүйесі  ауруларын 
клиникалық  неврология  зертгейді.
ЖҮЙКЕ  Ж Ү Й Е С ІН ІҢ   КҮШ І  -  
жүйкс жүйесінің негізгі қасиеттерінің бірі, 
ми  қабы гы   клеткалары н ы ң   жүмыс 
қабілетінщ  шегін,  ягші  олардың  тежеулі 
күйге  (тежелуге)  өтпей  не  оте  күшті,  не 
үзак осер ететін  (күші болмаса да)  қозуга 
төзе  алатын  қабілеті.  И.  П.  Павловтың 
лабораторияларында  сараланып,  зерттел- 
ген, онда жогары жүйке кызметі типтерін 
топтастыруда  негізгі  параметрлердің  бірі 
болып  саналды.  Жүйке  жүйесінің  күші, 
сондай-ақ анализаторлардың ссзгіштігі мен 
де  сипатталады:  нсгүрлым  әлсіз  жүйке 
жүйесі  негүрлым  сезгіш  те  болады, 
сондықган ол күшті жүйке жүйесінсн гөрі 
каркыңдылыгы  негүрлым  томен  стимул- 
дарға үн қата алады. Әлсіз жүйке жүйесінің 
күштіге  караганда  артықшылыгы  да 
осында.  Мүндай  көзқарас  түргысының 
багалыгы  —  ол  жүйке  жүйесінің  қасиет- 
теріне бүган дейін болган багамдаушылык 
катынасты,  япіи  қасиетгін  бір  полюсіне 
жагымды  мон,  екіншісіне  жагымсыз  мон 
берушілікті  жояды.  Осы  арқылы  орбір
полюсте жагымды жактардың да,  жагым- 
сыз  жактардың  да  бар  ексндігі  (биоло- 
гиялық  түргыдан)  мойындалады.
ЖЫЛДЫҚ  БАҒА (Годовая  оценка)  — 
окушылардың  жыл  бойы  алган  білімін 
багалау ретінде  койылатын бага.
ЖЫНДЫ  —  психикалык  аурумен 
сырқат  адам.  Жындылык  мидың  закым- 
дануынан  басқа  да  ауру  салдарынан, 
уайым-қайгыдан,  маскүнсмдіктсн,  улы 
заттардың  мига  осер  етуінен  жоне  т.б. 
жагдайлардан  пайда  болуы  мүмкін. 
Жындылыктын белгілері: сананың, есгін, 
сезімнің шатасуы, ақыл-ойдан адасу жоне 
т.б.  Жындылыктың  жеңіл  жоне  ауыр, 
кайталама түрлері  болады.

жүктеу/скачать 13,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: