Казахский язык и л и т е р а т у р а в русской школе

Жаітыгулар
Л
□
о
10:  1-тапсырма:
1-тапсырма:
4 -тапсырма:
71,82,120
7,3,20
кош іріп  жазу.
сан дары н
сандарын
мағынасына
м аш н асьш а
к а р а й  топтау.
к арай  топтау.
15:  2-тапсырма:
2-тапсырма:
2-тапсырма:
сан есімдерді
дара,  күрделі
циф рларды  ж азум ен
тір к ескен  сөз-
сан есімдерді
жаз.
бсн  бірге жазу.
топтап  жазу.
20:  3-тапсырма:
3-тапсырма:
3-тапсырма:
сойлем  қүрау.
сап есімдерге
күрделі сап есімдерді
сәз тіркесін
теріп  жаз.
катыстырьш
жаз.
25:  4-тапсырма:
4-тапсырма:
4-тапсырма:
к ө п  н ү к т е н ің
сойлеу үлгісі
сан есімдерді тауып
о р н ы и а реггік
бойьпшіа
жаз.
сан есімдерді
диалог қүра.
к о й ы п  жаз.
30:  2-тапсырма:
Мәтітшіы іші-
1-тапсырма:
С ан есімдерді
нен сан  есім-
сан есімдерді  м эн ср-
күрам ы н а к а ­
дерді теріп
леп окы .
р ай  топтап
жаз.
жаз.
35:  М отін б о й ы н ­
М акал-мотел-
3-тапсырма:
ш а сүхбат қүр.
дердеп ж ш іак
сү р а қ к а  жауап
т ы қ  сан  есім-
бер.
дерлі теріп
жаз.
74

Сурақтар
Л
□
О
10:  С ан есім дер
С ан есім м агы насы -
С ан есім деге-
қүрам ы на карай на карай нешеге
нім із не?
нешеге бөлінеді' болінеді?
15:  А бай д ы ң ш ы н
М емлекетгік т>да
Кдзакстанда-
аты  кім?
белгіленген күс?
гы қасиетгі
жер?
20:  Реттік сан  есім
Реттік сан есімдер
Реттік сан
дегенім із не?
емлесін айт.
есімдердің
Қ алай жасала­
жүрнақтарын
ды?
ara.
2 5 :  Болж алды қ саі і
Ж ип акты к сан  есім
Е сеп тіксан
есім дегенім із
дегеніміз не?
есім дегеніміз
не? Қ ал ай  ж аса­
не?
лады?
30:  С ан  есімдердін
Т о п ты қ   сан есім
іо л ш ек тік  can
ж азы лу емле-
дегеніміз не?
есімдерге м ы -
сін  айт.
сал келтір.
35:  “А сар” созінің
К азақ ты ң  үлы
Тәуелсіздік
м ағы насы н к а ­
ақ ы н ы  KLM?
күні қаш ан?
лай түсінесің?
75

Оқушылардьщ білім сапасы
Агы-жөш
Оку
Ж азу
Диалог
Моно
лог
Түсі 
•  ніп 
тың- 
дау
Қорытын-
ды
Деңгей
1.
Әбзелбеков
5
5
5
5
5
5
I
2.
Андыров
4
4
3
3
3
3
П
3.
Бирю ков
4
4
5
5
4
4
11
4.
Ережепбекова
5
5
5
5
5
5
I
5.
Левченко
4
3
4
4
3
4
ІП
6.
Мохова
3
3
3
3
3
3
пт
7.
Ткалчиева
5
5
5
5
5
5
I
8.
Труиугнсв
4
3
5
4
4
4
ш
9.
Тухватуллш і
4
4
4
3
4
4
ш
10.
Зазуля
3
3
4
3
3
3
гп
70% 
60% 
80% 
60% 
60%

Денгейлік тапсырмалар аркылы тіл дамыту (5-сынып).
I  деңгей.  Мына сөздерді  аудар:
познание  мира  - 
шыныеу  -
природа  - 
сергіту -
воздух  - 
пайдалы тагам -
лес.  - 
шымыр  -
река  - 
ласт ану-
II 
деңгей. Кеп нүктенің орнмна тиісті созді кой. 
К азақстан  
... өте бай А дамдар  ...  кор  гайды.
Сойлсмдсрді аудар. 
М ен ж азіы  демалыста ауылға барамын. 
А уы лды д  ж а н ы н д а   о зен   бар.  Біз  суга  ш о м ы л ы п ,  күн ге 
қ ы зд ы р ы н ам ы з,  балык,  аулаймы з.  Ө зен н ің  суы  таза,  суы к. 
Ж ағад а  ас  іш іп ,  о й н а й м ы з.  С уды ,  ж ага н ы   л а с та й м ы з. 
Қ орш аған ортан ы ң  тазалыгын сақтаймыз.
I I I
  деңгей.  Сүрақтарға  жауап  жаз. 
Қ азак стан д а  кан д ай  
колдер бар? Бакш ада қаіщ ай агаштар өседі? Ж азгы  демалыста 
денеңді к а т а й  ш ы ны кты расы н?
IV
 деңгей. “Денсаулык” такырыбына әнгіме қүрастыр. 
Саяхат. А стана қаласы .  9-сы ны п.
А
іі.
А стана”  м әтінін қы сқаш а әңгімелеу.
□
 Т еледидарды   қ о сьш ,  А стана  қаласы   туралы   деректі 
ф и л ь м   ү с ы н а д ы .  М індет:  А стан а  қ а л а с ы н ы ң   к ө р н е к т і 
оры ндарьш  ко рн екі түрде корсетіп,  есте сақтау.
Q
 Т ірек сы зба б ой ы н ш а өңгімелеп беру.
1961  ж ы лға
1961-1992 жыл,
дейінгі Ц елиноград
Акмояа
j 
А кмола]
1993  ж ы лы ,
_ І   І _
1997 жыл,
Ақмопа
Астана
77

Р о за  Б А Й М О Л Д А Қ Ы З Ы , 
Қ азҮ ТУ -ды ц 
ага  окытушысы.
ҚАЗАҚ  ХАЛҚЫНЫҢ 
МАҚАЛ - МӘТЕЛ ДЕРІНДЕГІ 
ЭКОНОМИКАЛЫҚ  ҮҒЫМДАР 
ЖӘНЕ  МАҒЫНАЛЫҚ  ДӘЛДІК
Ж о с п а р л ы   орі  бес  ж ы л ға  м еж ел ен ген   э к о н о м и к а н ы  
ауьтстырған  нарьтқ эк о н о м и к асы   адам  ө м ір ін ің  әлсум сттік 
децгейііх  б іркелкі  үстап  түру  м ү м кін   ем естігін  дөлелдеді. 
Э к о н о м и к а — ір е к т ің  “ үй  ш аруасы н  ж үргізу ер еж есі” деген 
/  
1 
/   күр делі 
с о з і і і і ц
 
үгы м ы и ан   бастау  альш ,  тірш іліктіц  
козғауш ы  күш іне айналғаны н бәріміз м ойы ндайм ы з. Ж алған 
идеологияны ц жетегііще ж үргеп хаты қ  парык, билігі келгеіще 
ж алпьш ы қ түсініктен  ж алкьш ы қ  эрекетке қ алай  а>ъюқаньш 
білмей де ка.іды.  Н ар ы қ   сөзін ің  м аіъінасы н үғы нбай түрьш , 
н а р ы к   е р е ж е с ін   ө р к ім   ө з  д е ң г е й ін д е   с а р а л а д ы .К е ң е с  
и део л о ги ясы  тү сы н д а ж агы м сы з м өн д і и елен етін  тіркестер 
м е н   т іл д ік   о р а л ы м д а р   ж а ғ ы м д ы   с и п а т қ а   и е   б о л ы п , 
“ж ү м ы р т қ а д а н   ж ү н   қ ы р ы қ қ а н д а р ” .  ‘‘аузы н   қ у   ш ө п п е н  
сү р тк ен д е р ” ,  “қ ү н ы ғ а -қ ү н ы ғ а   с ақ ал ы н   к ү зе п   с а т қ а н д а р ” 
ж с к с -ж с к с   т ү л ғ а ғ а   а й н а л ы п ,  н а р ы қ   э к о н о м и к а е ы н ы ң  
қ ы зы ғь п і  ко ріп   б акты .  Б ү р ы н   заң   ж о л ы м ен   к у д ал ан аты н  
С п ек у лян т  /сау д агср ,  ал ы п сата р /  / 2 / ,   снді  К о м м е р са н т  /  
саудагер/ / 3 /  м ортебесін м еіпиіктеп, алы псатарлы ғы н заңцы  
түрде  ж үргізе  берді.  У ақы т т е   келе,  б ас-аягы   о н  ж ы л ды н  
ар ж ак -б ер  ж ағы цда н ар ы қ  эк о н о м и к асы н ы ң  ж үй есін де жиі 
қолданы сқа ие болган эконом икалы қ дағдарыс 'гермині пайда
78

б о л д ы .  M in e ,  о с ы   т ү с т а   х а л ы к т ы ң   э к о н о м и к а л ы к  
с а у а т т ы л ы ғ ы н а   н а з а р   а у д а р у   к а ж е т т іл іг і  к о к е й к е с т і 
мәселелердің бірі екендігі ескеріліп. бүл сауаттылықты мектеп 
қабы ргасы нан бастау керектіп багдарламага еніізідді. Я ғни, 
қ ар ж ы л ы қ  сауатты лы қ  карж ы   м ам андары   үш ін  ған а  емес, 
М см лскстім іздің басты  қүнды лы ғы   больш  сан алаты н  әрбір 
азам ат  үш ін   қ аж ет  екен ін   түсіндік.  Ендігі  м әселе  -  сол 
о қ у ш ы г а   к е й б ір   м а м а н д а р ы н ы ң   о зд е р і  үга  б е р м е й т ін  
э к о н о м и к а л ы к   үғы м дарды   қ ар ап ай ы м   түрде  түсіндіріп , 
меңгерту.  Ө й тк ен і  э р   ж еке  тү л ған ы н   ө зін ің   элеум еттік  
жағдайын  ж ақ сар ты и  алм ай түр ы п , м ем лекеттік деңгейдегі 
м әселелерге  аратасуы   ием есе  ш еш ім   кабы лдауы   қ и ы н га  
соғады.  Ал  ж еке  м ен ш ікті  н а р ы қ   эк о н о м и к асы н а  балам а 
с а н а ғ а н д а р   сл  э к о н о м и к а с ы н   т ү р а л а т п а й   қ о й м а й д ы . 
Сондьгқтан қарж ы лы қ еауаттылықтьгң алғаиіқы кадамы нары қ 
экопом икасы  термині беретіп үғымды түсіндіруден басталуы 
керек.  Б ір а қ   э к о н о м и к а л ы к   создіктерде  берілген  “н ар ы қ  
эко н о м и касы  — косіпкерлік қы зм етке,  ш аруаш ы лы қ есепке 
тауарлар м ен кы зм еттерді балам алы  айы рбастауга сүраны м  
м ен   ү с ы н ы м н ы ң   реттелетін   ара  сал м ағы н а  н егіздел ген  
эконом ика” дейтін ережеге сүйенетін болсақ, ісімізден нәтиже 
ш ы ға  қ о й м ай ты н ы   б е л іііі.  С он д ы к тан   қ а з а қ   х ал к ы н ы ң  
г а с ы р л а р   б о й ы   ж ай л ы   ө м ір   сү р у ге,  адал  к ү н   к еш уге, 
күйзеліске кон е біл>те бағытталған тірлігінің куосі — м ақал- 
мәтелдері қ ар ж ы л ы қ  сауатгы лы қты  жетілдіруде тәж ірибелік 
сынак,тан откізілген оку кү рач ы н ы ң  қы зм етін  аткара алады. 
Қ а з а қ  хал қы іщ а  “ Ү йдегі бағаны  базардагы  н ар ы к  бүзады ” , 
“Арзан м енен кы м баггы ң базар берер нарқы  бар, жақсы менен 
ж а м а н н ы ң   адам  бсрср  п ар қ ы   б ар ” ,  “ М алды ң  н ар қ ы н   иесі

ем ес,  б азар ай тар ” ,  “ К ү д ы ғ ы н а қ а р а й   - қ а у ғ а с ы , б азары н а 
к ар ай   -   сауд асы ” ,  т.б.  секілді  м ақ ал -м әтел д ер   ж еткілікті. 
С он да  н а р ы қ  деген ім із — базарды ң бағасы ,  ж еке тү л ған ы ң  
м үддесін  көздей тін   бага,  тауарды ң  түрлі  ам алдар  арқы л ы  
күбы латы н бағасы,  М емлекет тарапы нан белгіленбеген еркін 
баға. Ал базар алы псатарды ң смес, өнім өндіруш інің бакасын 
и ары кты ц  олш емі р е т іщ е  белгілеп, калы пты  ж үйеге түсірсе, 
н а р ы қ  эк о н о м и к ас ы  өм ірш еңдігін сақтай ды . Ж ек е  м ен ш ік 
үлесі ком м ерсаш ты қ жолмен молайса, мемлекстгіктұргыдағы 
м ары кқа тигізер пайдасы ш амалы. Ж еке м еиш ік косіпкерлік 
ж олмен дам ы са,  н ар ы қ  эконом икасы на белсенді ы қ п ач  етіп, 
е л д ің   ө л с у м е т т ік   ж а ғ д а й ы н ы ң   ж а қ с а р у ы н а   м ү м к ін д ік  
т у г ы за д ы .  К а з ір г і  т а н д а   ш а ғы н   к ә с іп к е р л ік т і  д а м ы т у  
сая са ты н ы ң   м аң ы зд ы л ы қ к а  ие  б олуы н ы ң   себебі  —  осы. 
О ндірш ген  өн ім   көп   болы п,  о н ы   өн діруш інің   өзі  саудаға 
салса, өрине, базарды ң нарқы  төмендейді.  ...Базары на карай 
сау д асы   д а   ж ү р ед і.  О сы   қ а ғи д а л а р га   сай   о р ек ет тер   оз 
жүйелілігін сактам ағаннан кейін, н ар ы қ  эконом икасы ндағы  
заңга  қ а й ш ы   келетін   қ үбы лы стар  кобейеді.  С о н ы ң   б і р і -  
сыбайлас ж емқорлық. Мемлекетіміз "Сыбайлас ж ем қорлы ққа 
к а р с ы   к ү р е с ”  з а ң ы н   к а б ы л д а д ы .  Б ұ л   т у р а л ы   х а л ы қ  
д ан алы ғы н ы ң  түж ы ры м ы на назар аударайық:
- 
Түйені 
—  тугімен,  биені  —  бугімен;
-  Қ ургак қасык,  ауыз жьіртады;
-  Парақордың  табысына  сенбе,
А іһакердің  ко з  жасыиа  сенбе;
-  Көмейінің  булкілі-т еңге  бердің  төркіні;
-  Ж егені  ж елкесінен  іиықты;
-Іиікепі  —  іріц,  жегені  —  желім  болды;
80

-М ы и  асқанга  -  бір тосқан;
-  Аііран  ішкеп  қ у т ш ы п ,  іиелек  ж алаган  т ут ш ды .
Н а р ы қ   эк о н о м и к асы   сөздік  қ о р ы м ы зға  э к о н о м и к а л ы к  
к ы л м ы с,  э к о н о м и к а л ы к   c o r  торізді  ж аң а  колдан ы старды  
енгізуім ен  к атар ,  оларды н  к ұ қ ы қ   сатасы н дағы   кы зм етіп  
ұ л ғай тты .  О сы ған   о р ай ,  қар ж ы   сал асы н д агы   а т а я қ т ы қ  
ә р е к е т т е р   зан   б аб ы н д а  ж о қ   ә д іс -а й л а л а р д ы ң   қ и т ү р қ ы  
түрлерін   ой лап   тапты .  Ж еген і ж ел кесін ен   ш ы гы п ,  зацм ен  
к ү р ы қ т а л ғ а н д а р ы   к ан тн ам а?!  Б ір а қ   “ Т ү й е н і  т ү г ім е н  
ж үткандар’'  емес, түймені ж үтқандар жазаланатын жағдайлар 
қогам ы м ы зда жиі кездесіп жаггы.  М үндай коріністер адамзат 
тарихында ғасы рлар бойы жалғасып кслсді. Әйтпесе,  “Айран 
іш кеп   к ү т ы л ы п ,  ш ел ек  ж алагап  тү ты лм ас”  еді  ғой.  Қ а за к  
халқы н ы н  м ақал-мәтелдеріндегі экон ом и калы к үғымдар кез 
келген экон ом и калы к терминдердің м агы налы қ баламасын /  
с и н о н и м д ік тен  де ж ақ ы н  / д ә л   берс  а іа т ы н ы н а  сенімдіміз. 
А лайда  м а г ы н а іы к   кеңею   үдерісіне  сай  кейбір  создердін 
қ о л д ан ы л у   аясы   үлғаю ы   м үм кін .  Ә йтсе д е,  м а қ ал   — м әтел 
к ү р ам ы н д а гы   к ы зм етін ен   а>ъіткымайды.  М ы саты :  н а р ы қ  
эк о н о м и к ас ы   ө зім ен   бірге  делдат  терм и н ін   ілестіре  келді. 
Яғни, скі түлғаны ң арасында тауар саудасына қатысты қызмет 
ж асап,  өзіне тиісті н айда табуш ы. Ә лемдік деңгейде маклер, 
б р о кер   секітді  “с ы п а й ы ”  атаулары  бар.  Сауда  сатасы н да 
б ір еуд ің   ө н ім ін   /е ң б е к   е т п е й - а қ /  ек ін ш і  біреуге  еш бір 
қ и ы н д ы к е ы з   өткізу  арқьиіы   и айда  таб у ш ы -л ел д а щ ы   ел 
жағымды қы зметкер ретінде қабыддамаған. С онды қтан болар 
“Д ел д а ід ы  базарда көр,  молданы  мазарда к ө р ” дейтіні.
Н а р ы к   э к о н о м и к а с ы м е н   бірге  “к ү м а р   о й ы н ”  секілді 
барш аны  кы зы кты ра келген карж ы лы к күбы лы сты ң бірегейі
81

несие болды.  Х алы қ санасы ндағы  кары з үғы м ы на п ай ы зд ы к 
үстемесін қ осақтай  жүретін бүл терминді оқуш ы  түгілі бүкіл 
о қ ы р м ан   к ауъ ш ы   әл і  күнге д ей ін  то л ы к   үғы н а  алған  ж о қ . 
Э к о н о м и к а л ы к   создіктегі  несие  -   ақ ш ал ай   н ем есе  тауар 
нысаныидагы несие, яғни, акд іа немесе тауарды кары зға жоне 
одетте,  и ай ы з  төл еу  ш ар ты м ен   беру.  П а й ы зд ы к   өтем ін  
у а к ы т ы п д а   ж а б а   ал м аған д ар ,  п е с и е н і  к о с іп   к о з і  ем ес, 
ал ы п сатар л ы к   м ақ саты н а  п айдаланғандар  д ағд ар ы сты ң   /  
кү й зел ісгің  д есек те б о л а д ы / ош ағы нан   б ір -а қ   ш ы қты .  Бүл 
жонінде де к азак  халқы ны ц макал-мэтеддерііщегі түйівделген 
о й лар ға кө з тігейік:
-  Несиеге ет жвсең,  суйегі ішегіңді жыртар;
- Несие желіе етті, қызартар бетгпі;
-  Несие  10 сомнан  нак,  1  сом  артық;
-  Песиеден  өнгені  —  диірменнен  шыққаны;
-  Судың  да  сурауы  бар;
-  Несиелінің  қолы  —  қалтырауық.
К өріп  о ты рған ы м ы зд ай ,  н еси ен ің   ж ағы м ды   ж ері  ж оқ. 
Ж агы м сы зд ы ғы н ы ң   себсбі  -  пайы збен   қ ай тары л ы м ы н д а. 
Ғ ы лы м и   түрдегі  ереж еге  қ ар аған д а,  к о п ш іл ік к е  н е с и е н ің  
м акал-м отелд ерд егі  сактан д ы р у   үғы м ы   ж ете  түсіндіруге 
қ о л а й л ы   секілді.  Егер  қ а ғи д ал ы қ   түрғы да  үғы нды ры луы  
күрделі  э к о н о м и к а л ы к   үғы м дар  к езд есін   ж атса,  м а қ а л - 
м әтелдер  ар кы л ы   м ағы и ал ы к   сараптаута  салу  -  о лдеқай д а 
жеңілірек.  Ө йткені м ақал-м әтелдердегі эк о н о м и к ал ы к  үғым
-  жскс тср м и н н ің  түсініктем есін жай баяндау ем ес, образды  
түрде сол әрекеттің іс жүзіңде болган сипаттамасын коз алдьпіа 
елестету. С озім із д элелд і болу үтиін салы сты ры п корейік:
82

Экономикалык
термиңдер
М акал — мәтелдер
Қарыз
Кепіл,  гарант 
Күн
Сапа
Ееептеу, үнездеу 
Сауда, саудагер
Қ ар ы з  күліп келеді,  ж ы лап кетеді. 
Кедейге қ а р ы з бср дс, ам аң ды ғы н  
тіле.
Біреуге кепіл түрған ш а, уы сы ңм ен 
ш о к   үста.
П үлсы з бердің,  к ү н сы з алдың.
И т  өтеуі  —  бір  күш ік.
Қ о л д агы н ы ң  қ ү н ы  ж оқ.
А рзанньш  сорпасы  татымас.
Алтын базарында бағалы.
А йыбы бар  мал  — арзан.
А кш а кетуге ты ры сады ,  есеп үстауға 
тырысады.
Ү зіи жеген  үнем  болмайды.
Тарта іш сең, тай қалар.
Есептемей бай болмас, есерсок болмаі; 
ер болмас,
Б ереке  —  бір ти ы н н ан .
Сауда садакпен  тең ,  иілсе бір 
түзелмейді.
А туш ы м ал тан ы са, сатушыға не 
түрыс?!
Б ай  бауы ры н таны м ас,  сауда д о сқ а 
қарамас.
Саудагер алдымен досы н алдайды, 
езгелерді сосы н алдайды.
83

Демеуші /спонсор/
Оле ж егенш е.боле же.
Қ ай ы р сьп   пайдадан  — к ай ы р сы з
зал ал.
Қайьтрымды  іс  қы лған
мейірімнін, ж ы луы н сезінеді.
Табыс,  шыгын
Ш ы гы н  ш ы к п а й ,  кіріс кірм ейді.
А тм акты н да салмагы бар.
Ж ақ сы  кореді ек ен  деп бара
берме,
Береді екен деп ала берме.
М а қ а л -м ә т с л д с р д ің   м а т ы н а с ы н а   т е р е ң ір е к   ү н іл с е к , 
халы қты   экон ом и к ал ы к, к ү й зел істен   с ақ таи д ы р у д ы ц   алғы  
ш ар ттар ы н   үсы нуды   м а қ с ат   тү тқ а н д а й   к ор ін еді.  Ә рин е, 
қ а р ж ы л ы к   сау атты л ы қ   гы лы м и  иегізге  сү й ен етін і  белгілі 
б олған д ы ктан ,  біздің үсы н ы м ы м ы з - өлеум еттік ж ағдай ды ң  
л е ң ге й ім е н   д ө р еж ел еи е тіи   э к о н о м и к а л ы к   ү ғы м д ы   ом ір 
төж ірибесінің сараптауы нап сүры пталган м акал-м әтелдердің 
ком егім еи  саралауды ң  бір ж олы  ғана.  Т әу елсізд ік ал ған н ан  
бергі  елім іздің  э к о н о м и к а л ы к  саясаты   н а р ы қ  ж үгін  ш ағы н  
к әсіп к ер л ік к е ар тқ ан д ы  ж ө н  сан аса, х а л қ ы м ы зд ы ң  “ К әсіп , 
к әсіи  т ү б і-н ә с іп ” деп түж ы ры м дауы  тсгін болм аған ы  да.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1.Ш ет  ел  с о зд е р ін ің   к ү к ы қ т ы к   к ы с к а ш а   сө зд ігі,  А, 
“У н и верси тет” ,  1998,  100 б.
2.К ратки й  русско-казахки й  словарь. А, “ Э н ц и к л о п ед и я” , 
1987,  448  б.
3.  Т ер м и н о л о ги ял ы қ  сөздік.  Э к о н о м и к а ж э н е   к ар ж ы . А, 
“ Р ауан ” ,  2000,  28-том.
4.  А қы л д ы ң  көзі.  М ақ ал -м әт сл д ер ,  А.  “Ж а зу ш ы ” ,  1990. 
160  б. 
____________________
84

Әдістеме  өлемінде:  казак;  т ш
Ж әмила  ҚАЛИЕВА, 
Астана  каласындағы 
менеджмент  жэне  бизнес 
колледжінін  окытуінысы.
СӨЗДІК  ҚОРДЫ  БАЙЫТҚАН 
ҚАЗАҚСТАН  -  МЕНІҢ  ОТАНЫМ
Сабактың максаты:
Ьітімділік: оқуш ы ларлы ц атган білімдерін саралай отырьш, 
п р а к т и к а  
і ы қ
 
дағды м ен сальгстыру.
Д ам ы туш ы лы қ:  ой лау  к аб іл еттер ін   дам ы ту,  о й -ө р іс ін  
к е ң е й іу ,  ау ы зш а сөй леу м одениетін өрістету,  создік қ о р ы н  
молайту.
Тәрбиелік:  О танды   сүю ге  баулу.  Т уган  ж ерді  аялауга, 
қорғауға торбиелеу.
Сабақтың түрі: 
қайталау сабағы.
Сабактыңәдісі: 
сүрақ-ж ауаи, то н н ен жүмыс. жскс жүмыс.
С а б а қ т ы ң   к ө р н екілігі: 
б е й н е л і  с у р е т т е р ,  к іт а п т а р , 
бейнетаспатар, слайд, н ақ ы л  сөздер, карта.
Пәнаралық байланыс: 
әдебиет, тарих, ж ағрагш я,  музыка, 
хи м и я,  агы лш ы н  тілі.
Сабақтың барысы:
I.  Үйымдастыру кезеңі:
а) 
О ку ш ы л ар д ы   түгелдеу  ж ә н е  с а б а қ қ а   д аяр л ы к тар ы н  
тексеру.
И . Сабақтың мақсатын айту.
Мұгалім:
- 
Б ү гін ,  б а т а л а р ,  бізде  ер ек ш е  саб ақ .  Ь үгін гі  б іздің  
сабағымыдцың іақырыбы: “Сөздік корды байытқан Қазақстан
85

-  м ен ің   О тан ы м ” .  Б іздін  м ақсаты м ы з:  ө тк ен   сабақтарда 
OKjurau такы ры пгары ц боньиіш а алған білімдерінді гтысықтап, 
қ о р ы ты н д ы  ж асайм ы з. Әр аламат о зін ің  туған ж срін, елінің 
тарихы н,  м әдени етін  біліп есуі  керек.
Е ң алды м ен,  біз Қ азак стан  Р есп убли касы н ы н  картасы на 
шолу ж асайы қ.
1 
)  Б іздіц   Қ аза қ с т а п д а   қ ан д ай   облы с  о р тал ы қ та р ы   бар? 
(картадан  корсету)
2)  Біздін  Қ азакетан д а кандай  ірі калалар бар.
а)  Қ араған ды .  Бүл к ал а н ем ен  бай? - ком ір.
3) Алматы - алма (апорт).
б) А ты рау -  м ү н ай .
в) Ж езк а зга н   -  мыс.
г)  Қ ы зы л о р д а  -  күріш .
д) А км ола,  Қ остан ай   - бидай.
-  Біз  Қ а за к с т а н   Республикасы   картасы  б о й ы н ш а атакты 
қ ал ал ар д ы ,  б ай л ы қтар д ы   көрссттік,  сскс  ал д ы қ .  Ал,  снді 
м ы н адай  сүрактарға жауап берейік:
а)  Б із қ а й   Республикада түрам ы з?
ө)  Қ азақ стан  кандай  мемлекет?
б)  Қ а за қ с т а н   Р есп у бл и касы н ы н   егемендігі  қ а й   жылы 
жарияланды?
в)  Егсменді елім іздің т ү ң ш ш  президенті кім? Астанамыз 
к ай  кала?
г)  Қ а за қ с та н   Р еспубликасы ны н м ем л екетгік тіл і  к ай тіл ?
д)  Қ а за қ с т а н  х ал ы қ тар ы н ьщ  тіт  м ерекесі к а ш а н  аталып 
отгі?
- Ал, енді,  біз екі тап сы рм ан ы   класгерм ен  бекітейік.
III. Қ азаксіан  қанаай мемлекет? (бір окуш ы  тақтаға шығьш
86

кластер сызады).
(төуелсіз,  гүлден ген ,  егем енді,  бай,  к ө п   д и асп ор ал ы . 
бейбітсүйгіш . экон о м и касы  дамы ған. дем ократию !ық).
т
Қазакстан кандай мемлекет?
) 
С
j
J
ГУ".  Грамматикалык тапсырмалар:
а)  Қ азақстан   - тәуелде;
0)  Қ а з а қ  -ж іктік жалғауларьтн жалға;
б) м ем лекет -  септе  (тактага орындау).
V. 
-Ал,  енді,  ш ағы н   сайы с  өткізейік.  О тан  туралы   өлең, 
мақалдарды  еске түсіреміз.
О қуш ы лар 3 т о п қ а  бөлінеді.
VI. 
-  А л,  енді,  ай ты іщ ар ш ы ,  егем енді,  тоуелсіз  ел  болу 
үш ін не керек?
-  Ту,  елтаң ба,  ән ү р ан ы м ы з болу керек.
- Д үры с.  М ем лекеттік рэм іздер қ аш ан  қабы лданды ?
-  Е л т а ң б а м ы з,  ә н ү р а н ы м ы з ,  к е к   т у ы м ы з  бар.  О ган 
езім ізд ің  ү л ы л ард ы ң  суреті сал ы н ган  кезге  ы сты к .  кенілге 
ж ақьп і тенге келіп косы дды  (тактада елтаңба, ту,  киіз үйдің, 
теңгенің суреттері).
VII.
 
Мэтінмен жүмыс. 
“Сөздік қорды  байы тқан Қ азақстан
-  м ен ін  О тан ы м ” .
1) Ж ана создермен жүмыс:
ж арияланды  -  объявлен; 
дербес - самостоятельная;

1
бекітті  - утвердил; 
дамыеан - развитая; 
таңгажайып - удивительно; 
елш ілік  -  посольство.
(создсрді  о қ ы п   ш ы ғу,  о қ у ш ы л ард ы ң   өздсрінс  оқы ту, 
боріне, жеке  -   орысш а, казақш а сөздерді пайдаланып, сейлем 
күрасты ру, тақ таға жазу, сөздерді керісінш е тауы п, о р н ы н а 
кою).
2)  Мэтін.
Создік қорды баймтқан Қазақстан  -  менін Отаным
Қазақстан - көп диаспоралы, егемеңді мемлекет. Х алқының 
саны   - 1 7  млн.  1991  ж ы лы   1 ж елтоқсанда түңғы ш  п резидент 
б о лы п   Н у р с у л т а н   Н азар б аев  сай л ан д ы .  1991  ж ы лы   16 
ж елтоксанда Қ азақстан  тоуелсіз ел больш  ж арияланды .  1992 
жылы Қ азакстап Р есщ 'бли касьп ш т Елтадбасьш , м ем іекетгік 
Туы н ж ән с  Ә н үран ы н  бекітті.
Қ а з а к с т а н   -  қ ү қ ы қ т ы к   м е м л е к е т .  Қ а з а қ с т а н д а   30 
мемлекеттін еяшілігі бар.  Қ азақстанны ң негізгі халқы  -  қ азақ 
халкы .  1993  ж ы лы   қ ар аш а  ай ы н да  ү л тты қ  а қ ш а   -  теңге 
айналы мға түсті.
Қ азақстан ны ң  бас каласы  ж әне астанасы - Астана қаласы. 
Астана С ары арқа даласьш да.  Есілдің жағасьщ да орналасқан. 
Қ азір  А стана  -  өте  едем і  қала.  О ңтүстік  астана  -  А ім а ты  
каласы  да таңгаж айы п әсем  қ а іа .
Қ азақ  жері - пайдаты кендерге оте бай. Қ азақстан табигаты 
оте одемі, біз оз О таны м ы зды н табиғаты н сүйеміз.
Т ақ ы р ьш қа байланы сты  үш  топ ка тапсы рм а беремін.
1-топ - С олтүстік Қ азақстан  туралы не бш есіндер?  М отін 
кү расты ры н дар.  (Б үл  кезде  интерактивті тақ тад ан   табигат 
коріністері, ж ан-ж ануарлар,  қүстар әлемі керсетіледі).
2-топ - 
Асгана туралы нс білссіндер? (интсрактинті тақтада
88

қала көріністері).
3-топ 
- Т аби ғат байлы гы  туралы  ж азындар.
VIII. 
Қорытынцы: 
-  Ьүгінгі сабакты ң нотиж есін де оздеріц 
шығарасындар.
Биемін
Білгім келеді
Үйрендім
Қ арлы іаш   Ә Б ІЛ Қ Л Й Ы Р О В Л , 
Қызылорда  облысы, 
ІІТиелі  ауданындағы 
“ Көкшокы”  елді  мекенінің 
№ 127  мектеп-лицейінің 
қнэақ  тілі  меи  адебиеті 
пәнінің  мүгалімі.

жүктеу/скачать

Достарыңызбен бөлісу: