Байланысты: akhanov k grammatika teoriiasynyn negizderi
Сөз қүрамындағы морфемалардыц магыналары жойы- лып, олардың бір-біріне кірігіп кетуіне, соның нәтижесінде сөздің морфемалық жігінің әбден күңгірттеніп, морфемалар- ға мүшеленбеуіне экелетін морфологиялық процесс сіңісу қүбылысы деп аталады. Сіңісу процесінің нэтижесінде сөз қүрамындағы морфемалар
өзара эбден кірігіп, олардың бұрынғы жігі (шегі) жойылады. Он
дай сөздің қандай морфемалардан кұралғаны бірден аңғарылмай-
ды, оның жігін лингвистикалық анализ арқылы ғана айқындауға
болады. Мысалы, проф. В.А. Богородицкий орыс тіліндегі забыть деген етістіктің құрамындагы -зя-ның қазіргі тілде префикс ретін-
де сөзден бөліне алмайтындығын айтады'. Ал гіроф. Р.А. Будагов
забыть деген етістік мүшеленбейтін бір бүтін сөз ретінде таны-
лып, қажет болган жагдайда ол сөзге баска бір префикс жалғана
алады (мысалы: забыть — перезабыть) дейді2. Ол осы тәрізді,
«дәм, татым, талғам» деген мағыналарды білдіретін вкус деген сөз
казіргі орыс тілінде в жэне кус деген морфемаларга мүшеленбей-
тін сөз ретінде үгынылатынын, ал тілдің ертеректегі дәуірлерінде
бүл сөздің морфемалык күрамының ажыратыла алынгандыгын
(мысалы, орысша кус-ать, кус-ок дегендерді салыстырыңыз)
көрсетеді3.
Сонымен сіңісу процесінің нэтижесінде создің о баста түбір
мен аффикске мүшеленген негізі казіргі тілде морфемаларга (тү-
бір морфема мен аффикстік морфемаға) ажыратылмайтын негізге
айналады.
Морфологиялық сіңісу процесінің нэтижесінде кұрамындағы
бөлшектері (морфемалары) бір-біріне сіңісіп кетіп, бүл күнде
мүшеленбейтін сөздер түркі тілдерінде, соның ішінде қазақ
тілінде де бар. Мысалы, тімтін (у), тіміскіле (у) тэрізді сөздердің
алғашкы түбірі тім- екені, ал -т іп (-ті,-т), -іскг (-іс, -кі), -ле
