Кәсіби білім беру с. А. Козлова, Т. А. Куликова мектепке дейінгі педагогика «Мектепке дейінгі білім беру»
жүктеу/скачать 2,24 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Заттық қызмет
| Екінші топқа баланың адамдардың шынай өмір әлеміне
үйренуіне мүмкіндік беретін қызметті жатқызуға болады. Бұл топқа заттық қызмет, оқыту, еңбек ету, қарым-қатынас, бақылау, эксперимент жасау қызметтері жатады. Заттық қызмет балаға қоршаған ортасын сенсорлық сезім тобы арқылы тануға мүмкіндік береді. Затпен байланыса отырып әрекет еткен бала заттың қасиеттері, сипаты, қызметі туралы ақпарат алып, оны операциялық әрекет арқылы меңгеріп алады. Заттық қызмет баланың дамуының белгілі-бір кезеңінде оның танымдық қызығушылығын қамтамсыз етеді, қоршаған 302 ортада бағдарлануына көмектеседі, әлемді басқаруға және билеуге болатынына сенімділік сезімін тудырады. Баланың әлеуметтік тәжірибесін оның еңбек қызметін меңгеруі байытады. Бала ересек адамның еңбек ету әрекеттеріне ертеден бастап назар аудара бастайды. Оған анасының ыдыс жуғаны, әкесінің орындықты жөндегені, әжесінің дәмді тоқаш пісіргені қызық көрінеді. Бала ересектердің іс-әрекетіне ойын кезінде ғана емес, шынайы өмірде де ыдыс жуып, үй сыпырып, кір жуып еліктей бастайды. Бала тұлғасының әлеуметтенуінде еңбек қызметінің құндылығын бірнеше жағынан қарастыруға болады. Еңбек дағдыларын, еңбек қызметін игеру балаға барлығын өзі дербес істеуге, ересектерге тәуелділігінің азаюына, өзіне сенімділігінің артуына мүмкіндік береді. Қасында ересектер жоқ кезде аман қалмау қаупі азаяды. Осылайша еңбек өмірді қамтамасыз ету қызметін атқарады. Еңбек қызметі ерік күш-жігер қасиетінің дамуына , алдына қойған мақсатқа жету үшін күш сала білуіне ықпал етеді. Бұл адам өмірі үшін өте маңызды. Бала өзінің еңбек күшінен ляззат алған сайын, дүниеге оптимисттік көзқараспен қарай бастайды. Өйткені оның киындықтарды жеңу қабілетіне сенімділігі артады. Еңбек әрекеті шығармашылықтың дамуына ойындағы сияқты елестету деңгейінде ғана емес, сонымен
өз
303 Көптеген жағдайда байқау балада саналы түрде болмайды, бірақ сол арада мектеп жасына дейінгі бала адамның нақты іс- әрекеттерін, оқиғаларды, құбылыстарды, әсіресе оны ересек адам ұйымдастырса, саналы түрде де бақылай алады. Балада бақылау үдерісі әрдайым белсенді. Бақылау баланың әлеуметтік тәжірибесін байытады, дәл осыдан бала қалыптасып келе жатқан дүниетанымына, өзінің «әлем картинасына» «материал» алады. Осы әлем картинасына оң зат қана енбеуі мүмкін, мұнда педагогикалық тұрғыдан балаға көру мақсатқа сай емес нәрселер де болуы мүмкін. Бірақ оны әлемнен шектеуге болмайды, баланы «таза педагогикалық қалпақтың» астына отырғызып қоюға болмайды. Өзін қоршаған өмірден байқаған нәрсесі балаға әлеуметтік әлемге бағалай қарауын қалыптастырады. Осыған қарамастан, бағалау бақыланушыға ғана емес, сонымен қатар оның
алатын «педагогикалық ұстанымдарына» да қатысты, ол болса, соңғылардың баланың алдында ерекше жауапкершілікті талап етеді. Бақылау ішінен болған жағдайда, бала өзі қатыса отырып, адамдардың өзара қарым-қатынасын, олардың әрекетін, қимылдарын байқаған кезде (бірлескен еңбек әрекет, мерекелерге қатысу және т.б.) байқаудың рөлі әлеуметтендіру факторы ретінде күшейеді. Осындай әрекет жасауға қосыла отырып, балалар эмоционалдық серпілістің жалпы атмосферасына енеді, ересектер өз көңіл-күйлерін қалай білдерітіндіктерін, олардың қалай қуанатынын немесе өкпелейтінін бақылайды, сезімді білдірудің әлеуметтік қабылданған түрлерін өздеріне алады.Байқау танымдық қызығушылықтардың дамуын ынталандырады, әлеуметтік сезімдерді тудырып, бекітеді, іс- қимыл жасауға негіз қалайды. Қарым-қатынас жасау іс-әрекет ретінде бала тұлғасын әлеуметтендіруде өзіне маңызды жүк артады. Қарым-қатынас жасау ересекті баламен біріктіреді, ересекке әлеуметтік тәжірибені жеткізуге көмектеседі және балаға осы тәжірибені 304 жеңіл түрде қабылдауға көмектеседі, себебі ересек баланың даму деңгейін ескере отырып, оны нақты бала ретінде бейімдейді. Қарым-қатынас жасау әрқашан қатынас жасауға өзара ықыласы болған жағдайда жүзеге асады, және те осы эмоционалды фон бірін-бірі қабылдау сапасын күшейтеді. Қарым-қатынас жасау баланың
қажеттілігін
қабылдауына, оның сезімталдық тәжірибесіне негізделуі керектігін есте ұстау қажет. Мектеп 305 жасына дейінгі балаларды оқыту эмоцияларын қозғауы, эмоционалды қарым-қатынасын тудыруы, балалардың білім алуда белсенділігіне ықпал етуі керек. Мектеп жасына дейінгі балаларды оқытудың ерекшелігі ол ересекпен ұйымдастырылады және оның тікелей жетекшілігімен өтеді. Н. Н. Поддьяков мектеп жасына дейінгі балалардың өзіндік қызметі ретінде эксперименттеуді ерекше бөледі. Ол эксперименттеу әрекетін мектеп жасына дейінгі баланың өзінің қажеттілігін танымда қанағаттандыруы ретінде түсінеді. Сонымен қатар, таным саласына кейбір құбылыстар, фактілер туралы білім алу ғана емес, сондай-ақ, адамдар арасындағы өзара қарым-атынасты, мінез-құлық ерекшеліктерін және т.б. тану да енеді. Бала тәжірибе жасағанды, адамның белгілі бір жағдаятта өзін қалай ұстайтынын тексеруді ұнатады. Ол үшін бала әдейі жағдайды «өршітеді», мысалы, ересектің белгілі іс- әрекетті жсауы, және соны бақылайды, сол арқылы әлеуметтік тәжірибе алады. Сөйтіп, әрекеттің әр түрі өз ерекшелігіне сәйкес тұлғаның әлеуметтену үрдісіне өз үлесін қосады, сондықтан қызметтің әр түрі өзінше маңызды және бірыңғай педагогикалық үдеріске ұйымдастырылған басқа әрекеттермен өзара байланыста болады. |