Кіріспе зерттеудің қысқaшa сипaттaмaсы
Қарт туысқандардан бас тартудың себептері мен салдарларының қазіргі сипаты
жүктеу/скачать 307,95 Kb.
|
| 1.2 Қарт туысқандардан бас тартудың себептері мен салдарларының қазіргі сипаты
Қарт туысқандардан бас тарту бұл отбасының немесе қарт адамның туыстарының олардың күтімімен айналысуынан, жалпы бірге тұру мен күтім жасаудан бас тартуы болып саналады. Қарт туыстардан бас тарту қазірде өзекті мәселелердің бірі болып отыр, себебі қазірдің өзінде елімізде 2 252 мың қарт адам болса, солардың 10,7% түрлі мемлекеттік мекемелерде тұратын қарттар қатарында және жалғызбасты қарттар саны да бытырғы жылға қарағанда 1,5 есеге көбейіп отыр. Қарт туысқандардан отбасының бас тарту мәселесін талдай отырып, қоғамдағы қарт адамдарға деген теріс көзқарас пен егде адамдарды кемсіту сияқты аспектілерге назар аудару қажет. Бұл мәселенің өзектілігін АҚШ Ұлттық қартаю институтының директоры Р.Н. Батлер жасты кемсітуге қатысты «эйджизм» ұғымын қолдануды ұсынады. Ең алдымен, бұл ұғым егде жастағы адамдар санатына қатысты қолданылды, бірақ оны басқа жас топтарына қолдану мүмкіндігіне жол берілді. Ғалымның пікірінше, кең мағынада «кез келген жас стереотипі және оның негізінде белгілі бір жас топтарына қатысты қалыптасқан өзара әрекеттестік, ал тар мағынада эйджизм – теріс негізде жүзеге асырылатын кемсітушілік, менсінбеушілік немесе ар-намысты кемсіту әрекеттері, жасты стигматизациялау, сондай-ақ теріс жас стереотиптерінің өзі» болып отыр. Көбінесе қазіргі әлемде егде жастағы топтарға қатысты эйджизм басым болады, оны «геронтологиялық эйджизм» деп атайды. Эйджизмнің негізгі себептері: егде жастағы адамдардың мәртебесінің төмендеуі, қоғамның қартаюы құбылысына дайын болмауы, кәрілікті экономикалық әлеует тұрғысынан бағалаудағы утилитарлық көзқарас. , геронтофобия, егде адамдармен қарым-қатынас жасаудың жағымсыз тәжірибесі және эйджизм субъектісінің жеке әлеуметтену ерекшеліктері және т.б. Геронтологиялық эйджизм – теріс жас стереотиптері негізінде жүзеге асырылатын кемсітушілік, елемеушілік немесе кемсітушілік, сондай-ақ егде жастағы топтардағы адамдарға қатысты теріс жас стереотиптері. Оның салдары: әлеуметтік жәрдемақылар мен әлеуметтік капиталдың қолжетімділігінің ілеспе төмендеуімен егде жастағы адамдардың әлеуметтік оқшаулануы, осы жас санатының әлеуметтік әл-ауқаты мен психологиялық денсаулығының нашарлауы; егде жастағы адамдардың әлеуметтік институттары мен микроқоғамының олардың қажеттіліктеріне төмен бағдарлануы, оларды «мәжбүрлеп» инфантилизациялау және т.б. Эйджизмді жою егде жастағы топтардың тұрғындарының өмір сүру сапасын жақсартудың қажетті шарты болып табылады, бұл оның пайда болу факторларын және оны жеңу мәселелерін анықтау болып саналады. Осы тақырып бойынша әдебиеттерге шолу көрсеткендей, эйджизмнің себептері арасында бірқатар авторлар геронтофобияны бірінші орынға қояды - кәрілік пен өлім қорқынышы. Р.Н. Батлердің анықтамаларының бірінде эйджизм кейбір адамдардың терең мазасыздануын, олардың жеке жиіркеніштілігін және қарт адамдарға деген жеккөрініш сезімін, ауруды, мүгедектікті, дәрменсіздіктен, пайдасыздықтан және өлімнен қорқуын көрсетеді. Геронтофобия осы құбылыстардың өзіндік символы ретінде егде жастағы адамдарға қатысты жағымсыздыққа айналады; Эгоның қорғаныш функциясын білдіретін, адамдарға кәріліктің қауіп төндіретін аспектілерін - ауру мен өлімді жоққа шығаруға көмектесетін [19], егде жастағы адамдарды өздерінен басқаша қабылдауға және сол арқылы кәріліктен өз қорқынышыңызды азайтуға мүмкіндік береді. Эйджизм егде жастағы адамдармен жағымсыз тәжірибелермен байланысты болуы мүмкін. Сонымен, М.Маршалл мен М.Диксон былай деп жазады: «Егер бізде күнделікті өмірде қарт адамдармен қарым-қатынас жасаудың оң тәжірибесі болмаса, олардың барлығын бірдей көру қаупі артады ... - мүгедек, дәрменсіз, көптеген мәселелер». Ол сәйкес әлеуметтік-мәдени ортада әлеуметтенудің нәтижесі болуы мүмкін. Мысалы, М.Е. Кайт, Г.Д. Стокдейл және т.б. балалардың егде жастағы адамдарды ауру, шаршаған, ұсқынсыз деп сипаттайтынын және өздерінің қартаюынан қорқатынын анықтады. А.Дж. Тракслер теріс геронтостереотиптердің пайда болуын Батыс қоғамында жастар мәдениетіне баса назар аударумен байланыстырады [23]. Т.Д. Нельсон бұл ойды, атап айтқанда, жас адамның туған күнінің ең жағымсыз сәті тағы бір жыл қосылғанына өкініш білдіретін карта екенін көрсетеді. Ал қоғамда орын алған әзілдер мен қалжыңдар, әрине, бір нәрсені айтады: қартаю жаман екендігі. Ол сондай-ақ жыл сайын шамамен 90 миллион американдық қартаюдың физикалық белгілерін жасыратын өнімдерді сатып алатынын немесе емдеуден өтетінін көрсететін сауалнама деректерін келтіреді. Эйджизмнің себептерінің қатарында егде және жас ұрпақ арасындағы байланыстың үзілуіне және префигуративті мәдениеттің қалыптасуына әкелген бірқатар әлеуметтік және тарихи процестерге байланысты қазіргі қоғамдардағы егде жастағы адамдардың мәртебесінің төмендеуі де бар, сонымен бірге, ақпараттың негізгі көзі және мәдениеттің, дәстүрдің тасымалдаушысы ретінде қарт адамдардың рөлі жойылды. Өнеркәсіптік революция қарттардың әлеуметтік жағдайын төмендетуге бағытталған қадам болды. Ол отбасынан үлкен ұтқырлықты талап етті - жұмыс бар жерге баруды, жаңа мамандықтарды меңгеруді және т.б. Егде жастағы адамдардың бұл құбылыстарды эйджизмге жатқызбауының келесі себептері анықталған: өзін кәрі деп қабылдауды қаламау және егде адамдардан «өздерін ажырату» жолдарын іздеу, егде адамдарға тән стереотиптер мен мінез-құлық; кемсітушілікті кейіннен норма ретінде қабылдаумен теріс геронтостереотиптерді интериоризациялау; кемсітушілік тәжірибе факті ретінде жақсырақ қабылданады деген сенім, өйткені олардың жағдайын жақсы жаққа өзгертуге әлеуметтік ресурстары жоқ. Қартайған шағында адамға отбасының ықпалы орасан зор рөл атқаратыны сөзсіз, оның әл-ауқаты оның отбасындағы қарым-қатынасына тікелей байланысты.Қазіргі әлемдегі егде жастағы адамдардың ұрпақаралық байланыстары өте әртүрлі және серпінді. Оларға жеке, отбасылық, әлеуметтік факторлар әсер етеді. Динамикалық жаңаратын және сонымен бірге демографиялық қартаю үстіндегі қоғамда отбасы институтының және басқа да әлеуметтік институттардың қайта құрылуының маңызы зор. Егде жастағы адамның жасы, оның өзіне-өзі қызмет көрсету қабілеті, қарт адамның және оның отбасы мүшелерінің денсаулық жағдайы, тұрақты өмір сүру жағдайлары, отбасылық қатынастардағы құндылық бағдарлары мен моральдық нормалары, экономикалық факторлар және т.б. айтарлықтай әсер етеді. Бірақ, өкінішке орай, көбінесе отбасы қарт адамдарға қамқорлық жасау жауапкершілігін мемлекет мойнына жүктейді. Сондықтан да мемлекеттік әлеуметтік қызметте егде жастағы азаматтардың қамқорлығын зерделеу жұмыстары жүргізілді. Қазіргі таңда, Қазақстан бойынша қала, аудан орталықтарында 35 қарттар мен мүгедектерге, 26 жүйкелері тозған үлкендерге арналған үйлер, сондай-ақ 99 қарттарға арналған медициналық-әлеуметтік мекеме бар. Үкіметтің толық қамқорлығына алынған осындай қарттар мен мүгердектер үйінде 19 мың зейнеткер мен 9690 мүгедек өмір сүруде. Солардың 350 -ден астамы Ұлы Отан соғысының ардагерлері. Қарт адамдарға арналған күндізгі бөлімшелер де бар, онда зейнеткерлер психолог, массажист, физиотерапевт, физиотерапевт қызметтерін пайдаланады. Төтенше жағдайларда әлеуметтік қолдауды аса қажет ететін азаматтарға бір реттік қызмет көрсететін әлеуметтік қызмет көрсету орталықтары ыстық тамақ ұйымдастырады, азық-түлік пакеттерін береді, киім-кешекпен қамтамасыз етеді. Сондай-ақ, қарттардың әлеуметтік жағдайына байланысты, жалғыз басты қарттар – туыстары мен жақындары жоқ немесе тастап кеткен жалғыз қарттар, мұндай қарттардың көпшілігі қарттар үйінде болса, біршамаларының өзінің үйлері бар, үйлері бар қарттарға үйде қызмет көрсету жүргізіледі, алайда олардың көпшілігі жалғыз тұрады. Қарттар үйінде тұратын қарттар – әлеуметтік қорғау нысанындарының бірі мемлекеттік мекеме, яғни қарттар үйіне жеткізілген қарттар саналады. жүктеу/скачать 307,95 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|