Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі (бұдан әрі – «Кодекс жобасы»).
Заң жобасын әзірлеу қажеттілігінің негіздемесі
Кодекс жобасының Тұжырымдамасы «Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» Қазақстан Республикасы Президентінің Жолдауын орындау үшін әзірленген (Астана, 2018 жыл 10 қаңтар).
Жолдауда белгіленген: «Кәсіпорындардың энергия тиімділігі мен энергия үнемдеуге, сондай-ақ энергия өндірушілердің өз жұмыстарының экологиялық тазалығы мен тиімділігіне қойылатын талаптарды арттыру керек... "Жасыл" технологияларға инвестиция салу үшін бизнесті ынталандыру маңызды. Өңірлердің әкімдері шағын және орта бизнес субъектілерін кеңінен тартып, тұрмыстық қаттықалдықтарды заман талабына сай утилизациялау және қайта өңдеу үшін шаралар қабылдау керек. Осы және басқа да шаралар заңнамаға, соның ішінде Экологиялық кодекске өзгерістер енгізуді талап етеді».
Осыған орай, Мемлекет басшысының 2018 жылғы 10 қаңтардағы Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру жөніндегі жалпыұлттық іс-шаралар жоспарының 14 тармағымен Қазақстан Республикасының Энергетика министрлігіне басқа да мемлекеттік органдарымен бірлесіп Қазақстан Республикасының Экологиялық Кодекс жобасының жаңа редакциясын әзірлеуді тапсырылған.
Қазақстан тұрақты даму моделіне көшу үшін маңызды қадамдар жасайды. Елдің негізгі стратегиялық құжаты - «Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты (бұдан әрі - «Қазақстан-2050» стратегиясы) атты Қазақстан Республикасының Президенті – Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына 2012 жылғы 14 желтоқсандағы Жолдауында баяндалған. «Қазақстан-2050» Стратегиясының шеңберінде 2050 жылға қарай әлемнің ең дамыған 30 елінің бірі болуға жаңа стратегиялық мақсат қойылды. Атап айтқанда, «Қазақстан-2050» Стратегиясы экологиялық таза өндірісті дамытуға баса назар аударады.
Бұдан әрі, «Қазақстан Жолы – 2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында (Астана, 2014 жылғы 17 қаңтары), дамудың негізгі көрсеткіштерін Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымына (ЭЫДҰ) мүше елдер көрсетті, сондықтан олардың болашақ ұзақ мерзімді динамикасын есепке ала отырып, ЭЫДҰ елдерінің көрсеткіштері Қазақстанның планетаның дамыған 30 елдің қатарына кіру жолында негізгі қағидаттары болып табылады, деп аталған. Осыған байланысты Қазақстандағы бірқатар ЭЫДҰ принциптері мен стандарттарын енгізу міндеті қойылды. Бұл принциптер мен стандарттар әлемнің ең дамыған 30 елінің қатарына кіру туралы Тұжырымдамада көрініс тапты (Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 17 қаңтардағы № 732 Жарлығымен бекітілген). Осы Тұжырымдамада елдегі әрбір тұрғынға таза суға, ауаға және толық көлемде жұмыс істейтін биоресурстарға қолжетімділік қарастырылған. Қоршаған ортаны қолайлы күйде ұстау және қоршаған ортаға зиянды әсерді барынша азайту үшін шаралар қабылданатын болады.
Сонымен қатар, 2013 жылы Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 30 мамырдағы № 577 Жарлығымен «Қазақстан Республикасының «жасыл» экономикаға көшу тұжырымдамасы» бекітілді (бұдан әрі – жасыл экономика Тұжырымдамасы). «Жасыл экономиканың» тұжырымдамасы Қазақстан халқының әл-ауқатын, өмір сүру сапасын жақсарту және әлемнің ең дамыған 30 елінің қатарына ену, экологиялық жүктемені азайту және табиғи қорларды төмендету арқылы жаңа қалыптасқан экономикаға көшу мақсатында терең жүйелік өзгерістерге негіз болады.
«Жасыл экономиканың» тұжырымдамасы өршіл мақсаттарды қояды және оларға қол жеткізу «Қазақстан экономикасының дамуының траекториясын айтарлықтай өзгертуді талап етеді, соның нәтижесінде 2030 жылға қарай ел су және жер ресурстарын қалпына келтіре алады және көбінесе Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымына (бұдан әрі - ЭЫДҰ) және басқа да дамыған елдерге қатысатын елдермен табиғи капитал пайдалану тиімділігінің орташа көрсеткіштері бойынша тең болады».
Осылайша, елдің жоғарыда аталған стратегиялық құжаттары Қазақстанға тұрақты дамуға және әлемдегі ең дамыған 30 елдің қатарына кіру жолын анықтады. ЭЫДҰ елдерінің әртүрлі салалардағы, соның ішінде қоршаған ортаны қорғау саласындағы стандарттарына қол жеткізу, белгіленген мақсаттарға жетуге көмектеседі.
ЭЫДҰ-мен ынтымақтастық қазіргі кезде Қазақстанның сыртқы экономикалық саясатының негізгі басымдықтарының бірі болып табылады. 2017 жылы Қазақстан үшін ЭЫДҰ дайындалған Біріккен Ұлттар Ұйымының Кешенді шолуының (ЭЫДҰ-ның Біртұтас елдік шолуы) аясында қоршаған ортаны қорғаудың тиімділігі тақырыбы Қазақстанды орта мерзімді перспективада табысты дамытудың төрт негізгі мәселесінің бірі ретінде, әртараптандыру, қаржы секторын дамыту және мемлекеттің экономикадағы рөлі. Терең талдау нәтижелері бойынша ЭЫДҰ сарапшылары кəсіпорындардың табиғатты қорғау талаптарын орындамағаны туралы, көбінесе нақты емес болжамдарға негізделген күрделі экологиялық нормалардың үлкен көлемін атап өтті. Бұдан басқа, қолданыстағы реттеу қоршаған ортаны қорғаудың айтарлықтай жақсаруына әкелмейді. ЭЫДҰ сарапшыларының пікірінше, негізгі экологиялық нормативтік-құқықтық базаны жедел реформалау Қазақстанда жасыл өсім үшін кең мүмкіндіктерді аша алады.
Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі 2007 жылы қоршаған ортаны қорғау саласындағы елеулі және оң өзгерістерді енгізді, сондай-ақ құқықтық реттеудің тікелей, экономикалық және ақпараттық құралдарын үйлестіруге негізделген кешенді, сектораралық нормативтік-құқықтық базаны жетілдіру жөнінде қадамдар жасады. Сонымен бірге, 2007 жылы Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі қабылданғаннан бері 63 рет өзгертілді (оның едәуір бөлігі соңғы үш жылда), бұл сонымен бірге экологиялық заңдарды одан әрі жетілдіру қажеттілігін барлық жаңартулар мен жүйелеу жолымен жасау болып табылады. Қазақстанның стратегиялық мақсаттарына қол жеткізу үшін қажетті жағдайлар.
Кодекс жобасында, атап айтқанда, дамыған елдердің тәжірибесінде қолданылатын тиімді қоршаған ортаны қорғау құралдары мен тетіктерінің ерекшелігі мен әртүрлілігін ескеру қажет. Бұдан басқа, елде қабылданған (немесе асырап алу кезеңінде) бірқатар халықаралық міндеттемелер бар, оларды жүзеге асыру ұлттық экологиялық заңнаманы өзгертуді және толықтыруды талап етеді. Қазақстанның жаңа Экологиялық кодексі прогрессивті, жан-жақты, жүйелендірілген, қоршаған ортаны қорғау саласындағы заманауи мәселелерді шешуге, сондай-ақ мемлекеттік реттеу мен басқарудың неғұрлым тиімді және ашық жүйесін жасауға тиіс.
Кодекс жобасын әзірлеу кезінде қоршаған ортаны қорғау саласындағы қоғамдық қатынастарды реттеу жүйесін сыннан өткізу керек, ең жақсы әлемдік көзқарастарға сәйкес келетін жаңа құралдар мен реттеуші және бақылау механизмдерін енгізу, құқықтық реттеудегі жинақталған кемшіліктер мен қарама-қайшылықтарды алып тастау, жалпы алғанда заңнамадағы мақсаттарға қол жеткізу үшін үйлестіру қажет, Қазақстанның стратегиялық құжаттары, атап айтқанда, еліміздің «жасыл экономикаға» көшуіне жағдай жасау. Кодекс жобасын әзірлеудегі және қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттік саясатты іске асырудың негізгі және күрделі міндеттерінің бірі кәсіпорындарды ең жақсы қолда бар технологиялар негізінде өндірісті жаңғыртуға инвестициялау, инвестициялардың тиімділігін төмендетуге және оның теріс әсерін төмендетуге бағытталған іс-шараларды жүзеге асыруға тиімді болатын жағдайлар жасау болып табылады. қоршаған ортаны қорғау, тиімді және қазіргі заманғы жоспарлау жүйесін енгізу, басқару, мониторинг және оның қызметін бақылау. Осындай жағдай жасау үшін Кодекс жобасында ЭЫДҰ елдерінде экологиялық менеджментте қабылданған жалпыға ортақ көзқарастар ескерілуі керек, бұл бизнес үшін ашық және түсінікті институционалдық ортаны қалыптастырады, құқық қорғау органдарында біртұтастығын қамтамасыз етеді, ал мемлекет үшін – қоршаған ортаны қорғау саласында бақылау мен басқарудың тиімді құралдары мен тетіктерін алуға мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасы Президентінің тапсырмаларын, елдің стратегиялық мақсаттары мен міндеттерін ескере отырып, сондай-ақ қоршаған ортаны қорғау саласындағы қатынастарды реттеудегі әлемдік тәжірибе мен үрдістерге негізделе келе, Кодекс жобасында адам өмірі мен денсаулығына қолайлы қоршаған ортаны жақсарту және сақтау, сондай-ақ Қазақстанның ұзақ мерзімді және тұрақты экономикалық өсуі үшін маңызды мәселелердің тізбесін оңтайландыру, жетілдіру және реттеу күтілуде. Атап айтқанда, Кодекс жобасында келесілерді көрсетуді ұсынады.