ӘННІҢ ТЕАТРЛАНДЫРЫЛҒАН ҚОЙЫЛЫМДАРДАҒЫ АЛАТЫН ОРНЫ

12

 

- Ҽуендік безендірілудің режиссерлік шешімі 

- арнайы жазылатын немесе жинақталатын ҽуен 

- қойылымның ҽуенмен дайындығының мерзімін белгілеу 

- қойылым кезінде ҽуеннің жҥргізілу ерекшеліктері 

Драмалық  қақтығысына,  кейіпкерлердің  жасалуына,  қойылымның  жанрына,  қойылу 

мҽнеріне  болсын  ҽуеннің  тигізер  ҽсері  орасан.  Қақтығыстың  шиеленісуін  ҽуен  арқылы  ерекше 

даралап  кҿрерменнің  кҿргенін  саз  арқылы  «қҧлағына  қҧйып»,  кҿңіліне  ҧялатып  тастаймыз. 

Қақтығыс қойылым ҽуенінің арқасында бҧрынғыдан да терең ҽсерге ие болады. 

Музыкалы театрда ҽн мен кҥй басты міндет атқарып, бірінші планда орындалса, драмада 

ҽуен  аса  қажеттіліктен    туындап,  іс-ҽрекетімізді,  сезім-тебіреністеріміздің  ҽсерін  кҥшейту 

мақсатымен  фон  ретінде  екінші,  ҥшінші  жоспарда  орындалады.  Ҽуеннің  кейіпкер  болмысын 

ашумен  бірге  режиссердің  кҿркемдік  ойын,  дҥние  –  танымын,  эстетикалық  деңгейін  кҿрсететіні 

анық.  Шығармашылық  ізденістегі  режиссер  автор  ойын  жҥзеге  асыруда  алдымен  қойылымның 

ҽуендік  партитурасына  баса  назар  аударары  сҿзсіз.  Ҽуен  драмалық  қойылымдарда  драмалық 

тікелей  оқиғаны  немесе  кейіпкердің  жан-сезімін  жеткізу  ҥшін  берілсе,  енді  бірде  оқиғаға,  ҿтіп 

жатқан  іс-ҽрекетке,  кейіпкердің  кҿңіл  –кҥйіне  қарама-қарсы  мағынада  беріліп  қойылымның 

драматизімін  кҥшейте  тҥседі.  Драмалық  қойылымда  музыканы  бірнеше  шартты  тҥрге  бҿлуге 

болады. 

Ҽуендік  –  кҿрерменді  қойылымның  атмосферасына  енгізіп,  оқиға  ҿтетін  дҽуірмен, 

қоғамдық ортамен таныстырады. 

Музыкалық  ҥзіліс  –  кҿріністер  арасындағы  сахналық  ҿзгерістер  кезіндегі  ҥзілістерді 

толықтырады. Кҿрерменнің кҿзінен тыс тасада ҿтіп жатқан оқиғалар мен іс-ҽрекеттерден хабардар 

етіп  отырады.  Естіген  ҽуенімен  дыбыстық  шуларды  қиялдары  арқылы  кҿкірек  кҿздерімен 

елестетеді. 

Кҿріністің немесе қойылымның соңғы ҽуені 

Увертюрада басталған музыкалық ойдың соңғы нҥктесі 

Іс-ҽрекет барысындағы ҽншілік номер 

Сюжеттік  музыка  кҿбінесе  пьесада  жазылып,  авторлық  ремархаларда  кҿрсетіледі: 

кейіпкердің орындауындағы ҽн мен кҥй, радио мен магнитафон, теледидардан берілетін ҽуендер, 

билермен  марштар,  сахна  сыртынан  естіліп  тҧратын  ҽндер,  сазды  дыбыстар.  Сахналық  ҽрекет 

барысында  оқиғаларға,  іс-ҽрекеттерге    байланысты  туындап,  кҿріністің  ішкі-сыртқы  мҽнін, 

кейіпкердің мінез  – қҧлқын ашып кҿрсетеді. Тыстан естілген дыбыстар мен ҽндер арқылы сахна 

кеңістігінің шектеулі мҥмкіндігін кеңітеді. Сюжеттік ҽннің ҽсерлі болғанына қарамастан, шартты 

музыка  режиссерлік  ойды  ашуда,  қойылымның  кҿркемдік  шешімін  жеткізуде,  эмоциялық 

тҧтастығын беруде маңызды міндет атқаратыны даусыз. 

Шартты ҽуен: 

Сахналық сҿз ҽрекетінің ҽсерін эмоциялық тҧрғыдан кҥшейтеді 

Кейіпкерлердің мінезін ашады 

Қойылымның композициялық қҧрылымын айғақтайды. 

Қақтығысты ушықтырады 

Сахнадан тыс іс-ҽрекетттерден хабардар етеді. 

Жеңіл  ашық  бояулы  декорациясы  бар  комедиялық  қойылымға  симфониялық  музыкадан 

гҿрі  аспаптық  музыканы  қолдану  керек.  «Қаракҿзге»  қажетті  ҽн,  «Беу,  қыздар-айға»  мҥлдем 

қабыспайды.  Кей  кездерде  бір  ҽуенді  лейтмотив  (негізгі  ҽуен)  етіп  алу  арқылы  қойылымның 

негізгі музыкалық тақырыбын ашуға да болады. 

Лейтмотивті  алғанда  оның  ҽр  кҿрінісі  сайын  аспаптық  қҧрамының  кҿбейе  беруіне  ҽсер 

кҥшінің  ҿсіп  қоюлана  беруіне  кҿңіл  аударған  жҿн.  Режиссер  музыкалардың,ҽндердің  жанрлық 

стильдік  ерекшелігіне  ,  тарихи  тақырыбына,  ҧлттық  бояуына,  аспаптық  ерекшелігіне, 

оранжировкаларына,  орындаушылық  мҽнерлерінің  ҧқсастығына  кҿңіл  қоюы  керек.  Режиссердің 

симфониялық  музыка  мен  аспаптық  музыкалар  жҽне  ҽндер жинағаны  дҧрыс.  Сол  арқылы  ҿзінің 

музыкалық біліктілігін жетілдіруі шарт. 

Музыкалық  Спектакльге    кҿрерменнің  қҧлағын  ҥйретуде,халық  ҽндерімен  кҥйлері  жҽне 

қазыргі заман сазгерлерінің пайдалануы,бірден-бір дҧрыс жол болары  һақ. Мысалы:  «Қыз жібек» 

спектакльінде халық ҽн-кҥйлерін шығармашылық зор толғаммен, ҥлкен шеберлікпен орнын тауып 

пайдаланғандығы  сонша,  қойылымды  кҿріп  отырғанда,  онда  баяндалатын  оқиға  мен  ҽралуан 

кейіпкерлердің  образына,мінез-қҧлқына  музыка  харақтерінің,мҽтінінің  сайма-сай  келіп,қабысып 

жатуы баршамызды таң қалдырған болатын. 

13

 

Ҽрбір  музыкалық  кейіптеу  бір  емес,  бірнеше  ҽндермен  кҿрсетіледі.  атап  айтқанда  Жібек 

қыздың  сҧлулығын  мадақтап,  асқақтата  шырқаған  шеге  ақын  жыраудың  шабытты    термесі 

болсын,аш  қасқырдай  жалақтаған  Бекежан  айтқан  «Сармойын»болсын,  немесе  Тҿлегеннің  

Жібекке деген ғашықтық сезімін білдіретін «Алқаракҿк»пен  «Қаракҿз» болсын,Тҿлеген жайыққа 

аттанар сценадағы би-хор музыкарары болсын, осының бҽрі сабақтас ҽрі тереңнен  астасып, халық 

ҿмірінің бас-аяғы бір тҧтас тамаша музыкалақ  ҥндестігін тудырды. 

Жібектің жан дҥниесі, ҥлбіреген нҽзік сарындыи «Гҽкку» ҽнімен берілсе, оның тілегі мен ҥміті, 

жҥрек қобалжуы «Раушан», «Толқыма» ҽндерімен, ал қараңғы тҥнге айналған қысқа тағдыры «Дҥние-

ай»  ҽнімен  бейнеленеді.  Сол  сияқты,  тез  шешімді,  ҿткір,  арамдық  пен  жауыздықты  бойына  сіңірген 

қызуқанды  Бекежанның  образы  асқақ  сазды,  ҿршелене  дамыған  «Аққҧм»,  «Жиырма  бес»,  т.б. 

ҽндерімен  пысықталып  ширатылады.  Ал  Тҿлегеннің  қайғылы  тағдыры  «Қос  барабан»ҽннің  алғашқы 

оркестрлік кіріспесіндегі зарлы «Ақсақ қҧлан» кҥйінің сарынымен  дараланады. Шеге тҿгілткен ҧлттық 

термелер,  би  сахнасындағы  «Былқылдақ»,  «Кеңес»  кҥйлері,  «Садақ  биі»,  «Шашу  биі»  сол  сияқты 

жалпы шығарма бойындағы «Боз жорға» ҽндері «Қыз Жібек»пьесасының музыкалық шоқтығы болып 

саналады. Қорыта келгенде, «Қыз Жібек» жыл   ҿткен сайын сахналық шешімі жағынан да , музыкалық 

ҿңдеу  жағынан  да  ,  ҽнші-артистердің  шеберлігі  жағынан  да  жақсара  ,  жаңара  тҥсті  .  Сондықтан  да 

осыдан  76  жыл  бҧрын  қойылған  «  Қыз  Жібек»  жҧртшылық  кҥні  бҥгін  де  қызыға  кҿріп  ооодан  

эстетикалық лҽззат алатын шын мҽніндегі классикалық туындыға айналып отыр . Ҿйткені бҧл шығарма 

халықтың  даналық  ойының  ,  тасқындаған  ақындық  талантының  ,  ҽнші  ,  кҥйшілік  ҿнерінің  негізінде 

туған  асыл  дҥние.  Ендеше  музыка,  ҽн-би,артистердің  ойыны,  сахыналық  кҿркемдеу  заттары  сияқты 

музыкалық спектакльдің барлық компонеттерін бір жерге жинақтай отырып, қойылымның мейілінше 

тҥсінікті,  сюжетті  болуына  бар  кҥшті  салу  керек.Сондағана    мықты  спектакль    туындайды.Ол  ҥшін 

режиссер ақын,суретші,сазгер,философ болуы керек. 

 

Әдебиеттер 

1.

 

Жубанов А., Замана бҧлбҧлдары А.,1961. 

2.

 

Канкорович А., Культура вокального слова.М.,1951. 

3.

 

Ручьевская Е., Слова и музыка Л., 1960. 

4.

 

Эфрос Л.,Профессия режиссера М.,1979. 

5.

 

Досымжанов Б. Работа певца-актера над созданием характера вокально-сценического 

образа. Методическая разработка. А.,1985. 

 

 

ҼОЖ 811.11:028.1 

 

ГУМАНИТАРЛЫҚ ЦИКЛ САБАҚТАРЫНДА ОҚУШЫНЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ЖӘНЕ 

ЗЕРТТЕУШІЛІК ҚЫЗМЕТІН ДАМЫТУ 

 

Қҧдайбергенова Г.Б., Бимаханбетова Н.Б. 

М.Ҽуезов атындағы ОҚМУ, Шымкент, Қазақстан 

 

Резюме 

Развитие  исследовательской  работы  у  студентов  при  обучении    гуманитарным  циклам  и 

иностранному языку. 

 

Summary 

The  developing  of  the  students  research  humanities  cycles  and  foreign    languages  are  considered  in  this 

article. 

 

Ҿз  ҧрпағының  ҿнегелі,  ҿнерлі,  еңбексҥйгіш,  абзал  азамат  болып  ҿсуі  ҥшін  халық 

педагогикасының негізгі мақсатын шығармашылықпен оқу-тҽрбие ҥрдісіне тиімді пайдалану ҽрбір 

ҧстаздың міндеті болып табылады. 

Шығармашылық  –  бҧл  нақты  іс-ҽрекет  барысында  жҥзеге  асырылатын  ҿз  бастауы,  ҿту 

барысы  жҽне  нҽтижесі  болатын  ҥрдіс.  Бҧл  ҥрдіс  3  кезеңнен  ҿтеді:  дайындық,  ізденіс,  орындау. 

Осы  деңгейлерге  сҽйкес  шығармашылық  қабілеттерінің  қҧрылымын  анықтайды,  ҿз  бойынан 

оларды талдайды, бағыттай отырып дамытады жҽне жетілдіреді. 

Оқушының  ҿзіндік  зерттеу  ҽрекеті  оның  ҿзіндік  талабын  қанағаттандыруда  ықпал  етеді. 

Оқушылар  қоршаған  ортамен  таныса  отырып,  ҿзіндік  зерттеу  ҽрекетінің  кҿмегімен  жаңа  білімді 

дайын  кҥйінде  емес,  ҿзі  ашады.  Шығармашылық  зерттеушілік  ізденіс  адам  ҥшін  екі  тҥрлі 

14

 

кҿзқараспен  маңызды:  бір  жағынан,  жаңа  ҿнімге  қол  жеткізуінде,  екінші  жағынан,  ізденіс 

процесінің мҽнділігінде. 

Шығармашылық  –  ойлау  қабілетінің  ең  жорғарғы  қасиеті.  Шығармашылық  арқылы 

оқушының  жолдасына,  ҿмірге,  білімге  деген  сенімі,  кҿзқарасы  ҿзгереді.  Тіл  дамыту  жҧмыстары 

жан-жақты  болса,  ойының  дҽлдігі,  тілінің  кҿркемдігі  артады.  Тақырыпты  меңгеруге  ҿз  кҥшіне 

сену қасиеті қалыптасады. 

Мектеп қабырғасында оқушылар жақсы да, жаман да оқиды. 

Адам  бойындағы  дарындылықты  табиғи  талантпен  шектеліп  қалмай,  табандылықпен 

еңбектенуге  баулу.  Ол  ҥшін  мҧғалімге  жақын  аямай  еңбек  ету  қажет.  Орта  буынды 

шығармашылық  мҥмкіндігі  зор,  шығармашылықпен  тҧрақты,  белсенді  айналасуға  икемді  жас 

деуге толық болады. Осы арада оқушыларды шығармашылыққа баулу ҥшін тағы бір қажеттілік – 

оларды  психологиялық  дайындықтан  ҿткізу,  яғни  балалық  шабытын  оятып,  қҧлшындырып, 

еліктіріп  отырып,  «сенің  қолыңнан  бҽрі  келеді  екен  ғой»,  «ҿзің  де  бҽрін  біліп,  ҥйреніп   аласың» 

деп  олардың  кішкентай  жетістіктерін  мадақтап,  кҿтермелеп  отыру  керек.  Сабақ  беру  ҥрдісінде 

оқушыларды  шығармашылық  жҧмысқа  баулудың  маңызы  зор.  Жазба   жҧмыстары  олардың 

танымдық  белсенділіктерін,  ойлау  жҥйесін  арттыруға  кҿмектеседі.  Жазба  жҧмыстарынан  ҽр 

баланың  ҿзіндік  кҿзқарасын,  эстетикалық  жҽне  адамгершілік  танымы,  эмоциясы,  пікірі,  талдау, 

қорытындылау,  салыстыра  білу  жҽне  одан  қорытынды  жасау  қасиеттері  байқалып  тҧруы  қажет 

деп  ойлаймын.  Шығармашылық  жазба  жҧмыстары  –  тіл  дамыту  жҧмыстарының  бір  тҥрі.  Жазба 

жҧмысын  жазарда  оқушыға  міндетті  тҥрде  бағыт-бағдар  беремін.  Шығармашылық  жазба 

жҧмыстарының  мақсаты  –  логикалық  ойлауды  дамыту,  шығармашылық  қиялды,  нақты  нҽрсені 

еркін, қызықты тҥрде беруге қалыптастыру. Ҽр топта қабілетті, икемділігі, қызығуы, дамуы, ой-

ҿрісі, сҿйлеуі, сырт бейнесі ҽр тҥрлі оқушылар отырады. 

Ағылшын тілі мектепте бесінші сыныптан басталады, сол кездің ҿзінде-ақ қай оқушының 

шет  тіліне  қандай  екенін  байқауға  болады.  Бесінші  сыныпта  ешқандай  ҿзгеріс  бола  қоймайды, 

барлығы біркелкі оқитын сияқты болып кҿрінеді. Ҽрине, қандай жҧмыс болсын оның нҽтижесін 

кҿру  ҥшін  кҿп  шығармашылық  керек.  Сол  кезде  оқушының  ҧқыптылығын,  зейінінің 

тҧрақтылығын,  еңбек  ету  қабілетінің  жоғарылығын  байқаған  соң  ғана  тілге  бейімдеп,  сынып 

ерекшелігіне қарай қосымша тапсырма беруге болады. 

Мысалы:  бесінші  сыныпта  оқушылар  диалогты  оқып,  мазмҧнын  тҥсініп  отырса  ол  оны 

кітапсыз,  есіне  сақтау  қабілетін  қосып  рольмен  ойнап  береді.  Осы  кезде  жиі-жиі  рольдерін 

ауыстырып  отыру  керек.  Жҽне   диалогты  ҿз  ойыңмен  аяқта,  тірек  сҿздерін  сақтау  керек  екенін 

ҧмытпағаны жҿн. 

Екі  бала  бір-бірімен  сҿйлесуге  мҥмкіндік  туады,  бірінің  қатесін  бірі  тауып, 

толықтырып,  бір-бірімен  жарысып,  бір  деңгейде  болуға  тырысады.  Осы  кезде  барлық 

оқушылардың  ҽр-тҥрлі  жҧмыс  істейтін  қабілетін  байқап,  олардың  шығармашылығын 

дамытуда  дамыта  оқыту  технологиясын  қолдануға  болады.  Дамыта  оқытуды  ҧйымдастыру 

балаға  ақыл-ой  ҽрекетін  меңгеруге  жағдай  жасайды.  Дамыта  оқыту  сабақтағы ерекше ахуал, 

мҧғалім мен оқушы арасындағы ерекше қарым-қатынас. Мҧғалім бҧл жағдайда дайын білімді 

тҥсіндіріп  қоюшы,  бақылаушы  емес,  танымдық  іс-ҽрекетті  ҧйымдастыратын  ҧжымдық 

істердің  ҧйтқысы.  Тек  осындай  оқыту  ғана  баланың  интеллектісінің  кҿзін  ашып, 

шығармашылығын  дамытады.Ол  ҥшін  бала  ҿзінің  бҧған  дейінгі  білетін  амалдарының, 

тҽсілдерінің жаңа мҽселені шешуге жеткіліксіз екенін сезетіндей жағдайға тҥсуі керек. Содан 

барып оның білім алуға деген ынтасы артады, білім алуға ҽрекеттенеді. 

Оқушы  алдына  оқу  мақсаттарын  қоюда  ешқандай  дайын  ҥлгі  берілмейді.  Мақсатты 

шешу  іштей  талқылау,  сосын  жинақтау  арқылы  жҥзеге  асады,  ал  мҧғалім  сабақ  процесін 

ҧйымдастырушы, бағыттаушы болып қалады. 

Шешім табылған кезде ҽркім оның дҧрыстығын ҿзінше дҽлелдей білуге ҥйретіледі. 

Ҽр оқушыға ҿз ойын, пікірін айтуға мҥмкіндік беріледі, жауаптар тыңдалады. Ҽр бала 

жасаған  еңбегінің  нҽтижесімен  бҿлісіп  дҽлелдеуге  тырысады,  жеке  тҽжірибесін 

қорытындылауға  ҥйренеді.  Қойылатын  сҧрақтар  проблемалы  ойлауды,  пайымдауды  қажет 

ететіндей  етіп  беріледі,  оқушы  да  ондай  сҧраққа  ҿз  ойын,  ҿз  пікірін  білдіре  жауап  беруге 

дағдыланады.  Бҧл  сабақтарда  жаңа  материалды  талдауға  зор  кҿңіл  бҿлінеді.  Ҿйткені 

талданбаған сҧрақ бала жҥрегіне жетпейді. 

Мысалы:  Тҽжірибе  жинақтау  барысында  оқушыларымыз  ҿз  сабақтарында  ―I  need  to 

buy  a  computer‖  тақырыбында  оқушылар  оны  қайда  қою  керек  екенін,  ыңғайлы  болу  ҥшін, 

15

 

жҽне  ешкімге,  кедергі  жасамай  басқа  жанҧя  мҥшелері  де  қолдана  алатынын  айтады.  Ол 

арқылы не істей алатындарын айтады. 

I need to buy a computer. I want to put it near the window. I can use it after classes to type 

and draw. My brother and sister can play computer games. 

Талдау  -  бірлескен  ізденіс.  Ізденіс  барысында ҽр  баланың  кҿңіл  кҥйін  бақылауға,  ой-

пікірін  байқауға  мҥмкіндік  алады,  интеллект  деңгейін  анықтай  алады.  Ҽсіресе  оқу 

сабақтарындағы  материалды  талдау  арқылы  шығарманың  айтар  ойы,  идеясы  бала  жҥрегіне 

жетіп,  талдаулар  арқылы  ар,  ҧят,  қайырымдылық,  ҽдептілік  сияқты  тамаша  адамгершілік 

қасиеттер бойына сіңіріледі. 

Мысалы:‖My Family‖. ―My best friend‖ тақырыптарында Oxford platinium  электрондық 

оқыту  бағдарламасы  бойынша  сабақтар  ҿтіледі.  Осындай  жҧмыс  тҥрлері  баланың тез ойлап, 

мағыналы,  дҧрыс  сҿйлем  қҧруларына  ықпал  етеді,  жҽне  жоғары  эмоциялық  жағдайда  ҿтеді. 

Ең  негізгісі  –  балаға  дҧрыс  меңгерте  отырып,  сипаттама  бере  білуге  ҥйрету.  Оқушылардың 

ерекше  қызығушылығын  туғызатын  жҧмыс  тҥрі  ҿмірде  кҿп  кездесетін,  бір  қарағанда 

жағымсыз  болып  кҿрінетін  кейбір  оқиғалардың  пайдалы  жағын  кҿруге  тырысу  жҽне  айтып 

беру. Бҧл тапсырмаларда кҥрделініп отырады. 

Дамыта  оқыту  мен  жеке  тҧлғаны  қалыптастыру  идеясын  жҥзеге  асыруға  мҥмкіндік 

беретін  Ж.  Қараевтың  «Оқытудың  ҧш  ҿлшемді  ҽдістемелік  жҥйесінің  педагогикалық 

технологиясы». Деңгейлеп оқыту технологиясының ҿзіндік ықпалы зор . 

Ағылшын тілінен окушының білім сапасын жетілдірудегі жетістіктер деңгейлеп оқыту 

технологиясында жҥйелі, ҽрі ҥзіліссіз дамытуды кҿздеген келесі жҧмыстар  қҧрылыммен іске 

асады. 

1.

 

Жаңа тақырыпты ҿткен тақырыппен байланыстыра отырып ҧғындыру ҽрекеті; 

2.

 

Жалпы білімді игертудегі деңгейлік тапсырмалар тҥрлері (I, II, III деңгей); 

3.

 

Тест тапсырмалары; 

4.

 

Ҿзіндік жҧмыс; 

5.

 

Қатемен жҧмыс; 

6.

 

Кҿп деңгейлікті бақылау жҧмысы; 

7.

 

Рейтинг, мониторинг арқылы білім деңгейін сараптау. 

Қорыта  келе,  оқушылардың  шығармашылығын,  ізденушілігін  дамытып,  ҽрқайсысына 

жеке тҧлға ретінде қарап, олардың ҿздеріне деген сенімін, білімге ынтасын арттыру қажет. 

 

Әдебиеттер 

1.

 

Ж. Қараев «Оқытудың ҧш ҿлшемді ҽдістемелік жҥйесінің педагогикалық технологиясы» 

2.

 

Тҧрысбаева «Дамыта оқыту технологиясы». 

3.

 

Иманғалиева А. «Дарынды дамыту – ҧстаз парызы». 

4.

 

Пассов Е.И. «Технология коммуникативного обучения иноязычной культуре». 

 

 

ҼОЖ 58.569.3 

 

СӚЙЛЕУ МӘДЕНИЕТІНІҢ ДАМУ ЖӘНЕ ҚАЛЫПТАСУ ЖОЛДАРЫ 

 

Қҧдайбергенова М.Б., Жайдақбаева К.  

М.Ҽуезов атындағы ОҚМУ, Шымкент, Қазақстан 

 

Резюме 

В статье расматривается пути развития и формирования культуры речи 

 

Summary 

The formation of slime in the education of mathematic training 

 

Тіл  мҽдениеті  мҽселесінде  теориялық  негізінен  табудың,  яғни  тіл  мҽдениеті  жҿніндегі 

ғылымды  лингвистикалық  бір  саласы  ретінде  қалыптастырудың  қажет  екендігі-бҥкіл 

лингвистикада кҿтеріліп жҥрген мҽселе. Сондықтан болар, Т.Қордабаев: «Сҿйлеу мҽдениетін сҿз 

еткенде, бҧл саладағы кемшілікті сынға алғанда сҥйеніш етер негіз, бағыт тҧтар қҧбыламыз тілдік 

16

 

норма, ҽдеби тіліміздің сҿйлеу, жазу нормасы болмақ. Сондықтан сҿйлеу мҽдениеті, тіл тазалығы 

ҥшін  кҥрес-қалыптасқан  норманы  сақтау  ҥшін  кҥрес  болмақ.  Олай  болса,  бҧдан  шығатын 

қорытынды – сҿйлеу мҽдениеті жҿніндегі ілімнің негізгі міндеті-тілдік норма дегеннің сырын ашу, 

оның қҧрамына нелердің енетінің айқындау болса керек»,  -деп анықтайды [1]. Сондықтын ҽдеби 

тіл  мҽселесіне қысқаша шолу жасайық. 

Онда да қағазға, тасқа жазылғанның бҽрін, баспаға басылғанның бҽрін ҽдеби тілдің ҥлгісі 

деуге болмайды. Мҽселен А.Байтҧрсынов : «Жазу жоқ кезде оқу жоқ. Оқудан жазу дҥниеге бҧрын 

келген, оқуды жазу тудырған... Оқу мен жазу қатар жҥреді»,-дейді [2]. 

Ҽдеби  тіл  –  жҥйелі  тіл.  Жазба  тілдің  ілгері  даму  барысында  халық  тілінің  сҿз  байлығы, 

грамматикалық  қҧрылысы  ықшамдалады,  сҧрыпталады,  нормаланады;  жазу  мҽдениеті  арту 

арқылы  халықтың  тіл  мҽдениеті  артады.  Ауызекі  сҿйлеу  тілінде  кҿптеген  сҿзді  ҽркім  ҽр  тҥрлі  

айтатын  болса,  тҥрліше  қолданатын  болса,  ҽдеби  тілде  олар  жҧрттың  бҽріне  бірдей,  бірқалыпты 

жҧмсалады.  Ондай  бірізділік  орфографияда  да,  ҽйтеуір,  тілдің,  тіл  мҽдениетінің  барлық 

тармақтарында  да  белгілі  жҥйе  –  норма  арқылы  кҿрінеді.  Сондықтан  тілдің  нормалану  дҽрежесі 

неғҧрлым айқын болса, тілдің ҽдебиеттік қасиеті соғҧрлым жоғары болмақ. 

Ҽдеби  тіл  –  стильдік  тармақтары  бар  тіл.  Ҽдеби  тіл  қоғамдық  қҧбылысқа  жатады.  Сол 

орайда  тҥрлі-тҥрлі  тілдік  стильдер  пайда  болады.  Мысалы,  ХҤІІІ  ғасырдың  екінші  жартысында 

хандар жарлығының, іс жҥргізу стилі, діни ҽдебиет стилі, ҿлең-жырлар стилі болды. Бірен-саран 

газет шыққанмен, ол кезде публицистикалық стиль қалыптаспаған болатын. 

Қазіргі  қазақ  ҽдеби  тілінің  жҧмсалу  аясы  кеңейді.  Ҿміріміздің  қилы-қилы  салаларында 

жҧмсалатын  ҽдеби  тіліміз  тҥрлі-тҥрлі  стильдік  ҿң  алып,  дамып  келеді.  Қазір  оның  мынадай 

стильдік  тармақтары  бар:  1.  Ресми  іс  қағаздар-кеңсе  тілінің  стилі;  2.  Публицистикалық  стиль 

(газет-журнал  тілінің  стилі);  3.  Ғылыми-техникалық  ҽдебиеттің  стилі;  4.  Кҿркем  ҽдебиет  тілінің 

стилі. 

Мҧндай  стильдік  тармақтар  ҽдеби  тіл  қызметінің  артуы,  тілдің  дамуы  нҽтижесінде 

жасалды.  Ендеше,  тілдік стильдік жҥйелерінің саралануы  –  тілдің ҽдеби  тілдік  нормадағы басты 

белгілерінің  бірі.  Ш.Мажитаева  қазақ  ҽдеби  тілін  дамытуда  мерзімді  баспасҿздің  ерекше  рҿлі 

болғандығын  айта  келіп:  «Бҧл  газет-журнал  беттерінде  ҽдебиетіміздің  ҽр  тҥрлі  жанырлары 

сараланып,  қалыптаса  бастады,  публицистика  тіліне  тҽн  кҿптеген  сҿздер,  сҿз  тіркестері, 

грамматикалық  тҧлғалар  тҧрақталды,  елімізде  болып  жатқан  саяси-ҽлеуметтік,  қоғамдық, 

экономикалық  мҽдени  ҿзгерістерге  байланысты  кіріп  жатқан  жаңа  ҧғымдардың  ана  тілінен 

баламаларын  табуда  болсын,  сҿз  тудыру  амалдарын  жетілдіре  тҥсуде  болсын  аталған  мерзімді 

баспасҿздер  айрықша  қызмет  етті»,-  деп  кҿрсетеді  [3,  13].  Бҧл  пікірден  жазба  ҽдеби  тілдің 

қалыптасуы жалпы ҽдеби тіл нормасын қалыптастыруға негіз болғандығын кҿрсетеді. 

Сҿйтіп,  «ҽдеби  тіл  дегеніміз-  жазба  ҽдебиет  арқылы  жҥйелі  қалыпқа  тҥскен,  стильдік 

тармақтары бар, қоғамдық қызметі ҽр алуан тіл». Бҧл жерде жҥйелі қалыпқа тҥсу деген тіркестің 

ҧғымы лингвистикада тілдің нормалануы деп те тҥсініріледі. 

Тілдік норма да –  тарихи қҧбылыс. Қоғамдағы адамдардың бҽрінің сҿйлеу дағдысын, тіл 

жҧмсау мҽдениетін бір ҿлшеммен ҿлшеуге, бір ҥлгімен пішуге болмайды. 

Тіл қоғамдық қҧбылыс ретінде пайдаланушы қоғам мҥшелерінің ақыл-ой парасаты, білімі, 

мҽдениеті  ҿнер-білімге  қанықтығы,  іс-ҽрекеті  біркелкі  емес.  Оның  ҥстіне  олардың  туып-ҿскен 

ортасы,  тілдік  дағдысы  да  бірдей  емес.  Сол  сияқты  қоғам  мҥшелерінің  сҿйлеу,  жазу  мҽнері  де, 

дҽрежесі  де  ҽр  алуан.  Жҧрттың  бҽріне  міндетті  дейтін  тілдік  тҽсілдер,  нормалар  бар.  Тілдік 

нормалардың  тҽсілдері-ғасырлар  бойы  дамып,  қалыптасқан  сҿздік  қор,  грамматикалық  қҧрылыс, 

фонетикалық заңдылықтармен қатар ресми тҥрде қабылданған орфография ережелері, терминдер 

жҽне оқулықтар мен оқу қҧралдарындағы нормалық ереже, нҧсқаулар. 

Қазіргі  кезеңде  мектеп  оқушыларының  тілдік  нормада  сҿйлеу  мен  жаза  білу  туралы 

мҽселелер  кҿтеріліп  қалғанымен,  оны  оқыту,  ҥйрету  туралы  тҥбегейлі  пікірлер  жоқ.  Сондықтан 

Т.Қордабаев: «... Тіл мҽдениеті дегенді ғылыми пҽн дҽрежесіне кҿтеруіміз керек. Оның теориялық 

негізін, ҿзіне тҽн нысанын айқындау қажет. Сҿйтіп оны лингвистиканың бір тарауы ету керек», -

деген болатын [2, 118]. 

Сҿйлеу  ҥдерісінде  тілдік  материалдар  арқылы  адамдар  ҿз  ойындағы  мағыналық 

мҥмкіндіктерін жан-жақты кҿрсете алады. Бірақ сол мҥмкіндіктерді қоғам мҥшесінің ҽрқайсысы ҿз 

шама, білім, талғам, танымына қарай пайдаланады. Мысалы, біреулер, тілдік қҧралдарының ҿзінің 

ойын  жеткізу  лайықтыларын  таңдап  қоя  білсе,  енді  біреулерде  ондай  шеберлік  жетпей  жатады. 

Осыдан келеді де, қоғамдық сипатты тіл жеке адамдардың сҿйлеу, жазу ҥдерісіне даралық сипатқа 

17

 

ие  болады.  Ал  бҧл  мҽселе  оқушыларда  айқын  байқалады.  Мҽселен  бҧл  қҧбылысты  Т.Ҽмірова 

былай деп кҿрсетеді: 

«...  Бҧл  даралық  тілдік  даралық  емес,  тілдік  материалдарды  пайдаланудағы  даралық. 

Кейбір  ғалымдардың  сҿйлеу  (жазу)  ҥдерісіндегі  жеке  адамдардың  орашолақтығы  тілдік 

материалдардан кҿріп, оларды тілде аластағысы келетінін баспасҿз тілінен білеміз. Бірақ мҧндай 

пікір  –  тіл  мен  сҿйлеудің  ҿзіндік  сипаттарын  жете  ескермеуден  туған  жансақтық.  Шындығына 

келсек,  тілде  мынау  керекті,  мынау  керексіз,  анау  жақсы,  мынау  жаман  дегендер  болмайды. 

Жҥрексіз де, жаман да тілде емес, сҿйлеуде (жазуда), тілдік материалдарды пайдалануда»,- деген 

пікір білдіреді [4, 190]. 

Ҽдеби  тілдің  ауызша  жҽне  жазбаша  тҥрін  қатар  дамытып,  оның  қоғам  ҿміріндегі 

қызметінің  ҿрістей  тҥсуіне  мҥмкіндік  жасау,  тҥрлі  ауытқулардан  арылтып  отыру,  небір  кҥрделі 

ойдың  ҽр  қилы  нҽзік  айырымдарын  тіл  арқылы  дҽл,  анық  жеткізе  білуге  кҿпшілікті  тҽрбиелей 

тҥсуге  баулу  т.б.  тіл  мҽдениетін  кҿтеру  деген  ҧғымды  білдіреді.  Демек,  оқушылардың  сҿйлеу 

мҽдениетін, дамыта оқыту ҽдеби тіл нормасы негізінде жҥргізіледі. 

Ҽдеби  тіл  нормасы  –  сҿзді  дҧрыс  қолданудың,  граммаикалық  амал-тҽсілдерді  дҧрыс 

пайдаланудың кҿпшілік таныған, тіл тҽжірибесінде сыннан ҿткен қағидалары. Ал «Тіл мҽдениеті» 

ҽдеби  тіл  нормасы  туралы  білім  саласы  ретінде  пайда  болғаны  мҽлім.  Тілдік  норма  -  ҽдеби  тіл 

туралы ҧғымның ең негізгі элементі. Ал ҽдеби тілдің нормасы жайында тҥрлі зерттеулер ҽр қилы 

пікір айтылып, ҽр тҥрлі анықтама беріліп жҥрсе де, табиғаты кҥрделі бҧл қҧбылыстың сыры толық 

ашыла  қойған  жоқ.  Сондықтан  бағдарламада:  «Тіл  ҧстарту,  тіл  дамыту,  тіл  ширату,  логикалық 

ойды  кеңейту,  дамыту  жҧмыстарында  тілден  алған  теориялық  материалдарды  дҧрыс  пайдалану 

жҽне қазақ тілінің орфоэпия, орфографиялық заңдылықтарын дҧрыс меңгеріп, қолдана білу. Ҽдеби 

тіл  нормасында  ауызша,  жазбаша  тҥрде  ойын  айтып,  жаза  білуге  дағдалану»,-деген  пікірлерінен 

байқауға болады [5,18]. 

Мектепте  тілдік  норма  тілдің  қҧрылысымен  бірге  оқытылып,  білім  мен  дағды  беріледі. 

Атап  айтқанда  орфоэпиялық,  орфографиялық  нормалар,  пунктуация,  жазу  нормалар  қазақ  тілі 

пҽнінің  тілдік  категориясына  байланысты  ҥйретіледі.  Олай  болса,  оқушылардың  тіл  мҽдениетін 

арттыруға байланысты тілдік нормасын игерту оқу бағдарламасының кҿлемінде жҥргізуімізге тура 

келеді.  Сондықтан  сҿйлеу  мҽдениетін  М.Балақаев:  «Тіл  жҧмсаудағы  ізеттілік,  сауаттылық  қана 

емес,  тілдік  тҽсілдерді,  фонетикалық,  орфографиялық,  орфоэпиялық,  морфологиялық, 

синтаксистік  заңдылықтар  мен  нормаларды,  стильдік  қҧбылыстарды  ҧқыпты,  дҧрыс  қолдану 

дағдысы»,- деп кҿрсетеді [6, 273]. 

Тілдік «норма» дегеніміз «ҽдеби» деген ҧғыммен тайталас айтылады. Ҽдеби тілге сіңіскен, 

ҽдеби тілде орныққан тіл байлықтары- «тілдік норма» дегенге жатады. Тілдік нормадан тысқары 

қҧбылыстар,  ауытқулар  ауызекі  сҿйлеу  тілінің  ерекшеліктері  болып  есептеледі.  Сондықтын 

«ҽдеби тіл», «ҽдеби емес тіл» дегенді халық тілінің нормалану нысаналарын қарап айтылады. 

Тілдің нормалану ҥдерісі ҥздіксіз жҥріп жатады. Бірақ ол ҥдерісті жеделдететін кез-ҽдеби 

тілдің  еркін,  жан-жақта  даму  жолына  тҥскен  кезі.  Ҽдеби  тіл  пайда  болғанда,  халық  тілінде  бар 

анархияға, дҿрекілікке, қара дҥрсін ала-қҧлалыққа тыйым салына басталады да, таңдау кҥшейеді. 

Соның нҽтижесінде ҽдеби тіл белгілі жҥйеге тҥскен тіл болып табылады. Мысалы, ХҤІІІ ғасырда 

араб-парсы тілінен енген сҿздердің айтылуында, жазылуында ешқандай тиянақ болмайтын. Соның 

ҿзінде  сол  кездегі  ҽдеби  тілде  қазіргі  «ҽдет»-  «ғадет»  болып,  «ҿмір»-  «ғҧмыр»  болып,  «кҥна»- 

«гҥна»  болып,  «кітап»-  «китап»-болып  жазылатын.  Мҧндай  сҿздердің  бҧрынғы  нҧсқасын  сақтау 

діни  зиялылар  арасында  кҥшті  болғанымен,  қарапайым  қазақтар  оларды  халық  тілінің  заңына 

бағындырып, ҿзгертіп айтатын еді. Осы кҥні солардың кейбірі ҽдеби тілдің нормаларына айналып 

кетті. 

Ҽдеби  тілді  нормалау  қалам  қайраткерлерінің,  ғылым  қызметкерінің  кҥшімен  баспасҿз, 

мектеп, радио, телеарна арқылы іске асады. Тілді нормалау дегеніміз-бір жағынан, тілде барды сол 

кҥйінде  қалыптастыру  болса,  екіншіден,  тілде  барды  ҿзгертіп  қалыптастыру,  ҥшіншіден,  тілде 

жоқты, бірақ ҽдеби тіл ҥшін керекті жаңада енгізіп қалыптастыру болып табылады. 

Тҧжырымдағанда,  ҽдеби  тілдің  нормасы  дегенді  былай  анықтауға  болады:  Тілдің 

таңдамалы,  қолайлы,  ой-пікірді  дҽл  беруге  жарамды,  жалпыға  ортақ  жҥйелерін  ҽдеби  тілдің 

нормасы дейміз. Ол тілде барды  қоғамның таңдау, талғау елегінен ҿткізу негізінде жҽне де тілге 

енген  жаңалықтарды  ҥйлесімді  бір  арнаға  салу  егізінде  қалыптасады.  Ҽдеби  тілдің  нормалары 

ҽрдайым сол тҥр-тҧрпатын сақтап қатып қалмайды. Олар да ҿзгеріске ҧшырауы мҥмкін. Ондайды 

нормадан  ауытқу  делінеді.  Ҽдеби  тілді  жҧмсаушылар  тҽжірибесінде  нормадан  ауытқу  екі  тҥрлі 

болады:  1.  Жҿнімен  ауытқу;  2.  Жҿнсіз  ауытқу.  Ҽдеби  норманы  белгілі  мақсатпен,  стильдік  ҿңі 

18

 

болғандықтан  ҿзгертіп  қолдану-жҿнімен  ауытқу  болады.  Ҽдеби  норманы  жҿн-жосықсыз  бҧзып, 

естіген-білгенін қалай болса солай талғамай қолдану жҿнсіз ауытқу делінеді. 

Тілдік  норма  –  ауызекі  жҽне  ҽдеби  тілдің  қалыптасқан  ҥлгісі,  халықтың  бҽріне  тҥсінікті, 

бҽрі де қолданылатын тілдік амалдардың (сҿз қолдану, сҿйлем қҧрау т.б.) жиынтығы. Тілдік норма 

негізінен  ҽдеби  тілдің  барысында  жҥйеге  тҥседі,  орнығып  сіңісті  болады.  Тілді  нормалау  -    тіл 

мҽдениетін арттырудың шарасы. Ол тек жазба тілде ғана емес, сҿз қолдануда, сҿздің айтылуында, 

грамматикалық сҿз тҧлғаларын пайдалануда жҥзеге асып отырады. 

Ҽдеби тілдің сараланып, жазу мҽдениетінің белгілі жҥйеге тҥсуі ҧзақ жылдар бойы жҥріп 

жатады. Осыған орай, жазба тілдің нормалары тҧрақты болады. 

Ҽдеби тілде кейде стильдік ауытқу, сҿз вариантының жарыса қолданылуы болып тҧрады. 

Оларды  ҽдеби  тілдің  даму  ҥрдісінде,  тіл  заңдылығына  ҥйлесімді  етіп,  барды  таңдап,  талғап 

қолдана  жҥруі  арқылы  тиімділерін  жалпы  халықтық  қасиетке  ие  ету  мақсаты  кҿзделеді.  Мҧның 

фонетикаға да, орфографияға да, лексикология мен грамматикаға да қатысы бар. 

Алфавиттің,  орфография  мен  орфоэпияның  терминологияның  ресми  тҥрде  ретке 

келтірілуі,  оқулықтар  мен  оқу  қҧралдарын  жазу,  ҽр  алуан  сҿздіктер  шығару,  баспа  орнында 

бірізділікті ҧстану тілдік норманы қалыптастыруға кҿмегін тигізеді. 

Тілдік норма - ҽдеби тілге тҽн қҧбылыс ол мынандай тҿрт нҽрсеге сҥйенеді: 

1.  Лексикалық  норма.  Тілдегі  сҿз  байлығының  жҧмсалу  аясы  бірдей  емес.  Ҽдеби  тілдің 

лексикалық  нормасына  жатпайтын  сҿздер  деп  диалектизмдерді,  жаргон  мен  дҿрекі,  былапыт 

сҿздерді  айтамыз.  Профессонализмнің  (кҽсіби  сҿздер) бара-бара  ҽдеби  нормаға  айтылатыны жоқ 

емес. Лексикада бірізділікті кҿбірек тілейтіндер-терминдер. 

2. Орфоэпиялық нормаға сҿздердің жалпыға бірдей қалыпты айтылуы нормасы жатады. 

3.  Орфографиялық  нормаға  емле  қағидасына,  ережелер  жинағына  сҽйкес  жазудағы 

бірізділікті сақтау жатады. 

4.  Грамматикалық  нормалар  грамматикалық  ережелер  негізінде  ҽдеби  тілдің  қалыптасу 

барысында  жасалады.  Сҿз  тҧлғаларының,  сҿйлем  қҧрылысының  алуан  тҥрлі  бҿлшектері  қиюын 

тауып, қалыпқа тҥсіріп, жҧртқа дағдылы болады. 

Тілдік  норма  –  ҥздіксіз  жетіліп  отыратын  ҥдеріс.  А.Байтҧрсынов,  Қ.  Жҧбанов, 

І.Кеңесбаев,А.Ысқақов,  С.Аманжолов,  М.Балақаев,  Р.Сыздықова,  Т.Қондабаев,  Е.Жанпейісов, 

Ҽ.Болғанбаев,  Н.Уҽлиев  т.б.  тҥркітанушы  ғалымдар  қазақ  ҽдеби  тілінің  дамуына  қатысты  тілдік 

норманы зерттеп, оның тіл мҽдениетіне қатысын нақтылады. 

А.Байтҧрсынов: «Тілді қолдана білу деп айтатын ойға сҽйкес келетін сҿздерді таңдап ала 

білуді  жҽне  сол  сҿздерді  сҿйлем  ішіне  орын-орнына  дҧрыстап  қоя  білуді  айтамыз»,  деп,  тіл 

мҽдениеті бойынша сҿздерді сҧрыптап қолдануды талап етеді [2,149]. Сондай-ақ бҧл талап қалай 

орындалатынына тҧжырым жасайды: «Шығарма тілі екі тҥрлі ... Оның бірін ақын тілі деп, екіншісі 

ҽншейін тіл деп аталады. Бҧл екі тілдің арасындағы айырмасы мынау: ҽншейін тіл кҿбінесе сҿздің 

дҧрыстығын,  анықтығын,  тазалығын,  дҽлдігін  талдайды.  Ақын  тілі  сҿздің  дҧрыстығының, 

тазалығының,  дҽлдігінің  ҥстіне  кҿрнекі,  ҽуезді  болу  жағын  да  талғайды»,  -  деп  сҿздің  «ҿңді, 

ҧнамды  болу»  шарттары  мен  сапалық  қасиеттерін:  сҿз  дҧрыстығы,  тіл  тазалығы,  тіл  (лҧғат) 

анықтығы, тіл дҽлдігі, тіл кҿрнектілігі, тіл ҽуездігі деп анықтайды [2,190]. 

Ал  қазіргі  тіл  мҽдениетінің  сапалық  кҿрсеткіштері  А.Байтҧрсыновтың  пікірі  негізінде 

белгіленген.  М.Балақаев,  М.Серғалиев  «Қазақ  тілінің  мҽдениеті»  деген  еңбегінде:  «Тіл 

мҽдениетінің ерекшелігін айқындайтын негізгі белгілер мен сапалар болады. Олардың бастылары 

мыналар: дҧрыстық, дҽлдік, логикалық, тазалық, мҽнерлілік, сҿздің байлығы жҽне қисындылық»,  

-  деп кҿрсетілген [7, 140]. 

Ҽ.С.Ҽлімбетова  бҧл  сапаларды  былайша  қарастырады:  «Сҿйлеу  мҽдениеті  ҥш  қҧрамдас 

бҿліктен тҧрады: нормативтік, қатысымдық жҽне этикалық»,  - дейді [8, 22]. 

Бҧл  пікірлерге  қарағанда,  оқушылардың  сҿйлеу  мҽдениетін  меңгерте  оқыту  ҥшін  тілдік 

норма  қатысымдық  сапалары  мен  сҿйлеу  ҽдебі  туралы  білім,  білік,  дағдыларын 

қалыптастырылады. Ол туралы З.П.Даунане: «Все разделы программы курса нацелены по сути на 

формирование  культуры  русской  речи  учащихся.  Это  создает  основу  для  специального  раздела, 

содержание которого включает: раскрытые понятий «культура речи», «качества культурной речи», 

«норма»  путем  обобщения  ранее  полученных  учащимся  знаний;  углубление  и  обогощение  этих 

знаний;  развитие  осознанного  владения  умениями  и  навыками  продуцирования  и 

совершенствования речи», -  деген пікір білдіреді [9, 200]. 

Бҧл  пікірлерді  негізге  алғанда,  оқушылардың  сҿйлеу  мҽдениеті  икемділіктері  мен 

дағдыларын қалыптастыра оқытудың жҥйесін белгілеуге болады: 

19

 

-

 

қазақ ҽдеби тілінің нормалары туралы білім беру; 

-

 

ҽдеби тіл стильдері туралы тҥсінігін кеңйту; 

-

 

қатысымдық сапалар: мазмҧндық, дҽлдік, логикалық (қисындылық) жҽне сҿз байлығы 

туралы икемділігі мен дағдысын қалыптастыру; 

-

 

тілдің этикалық, ҽдептілік қасиеттерін игерту. 

Нҽтижеде  оқушылар  мынадай  мҽселелерді  игереді.  Қазақ  тілін  тереңдетіп  оқытудың 

міндеттері  оқушыларды    тілдің  жҥйелі  міндетіне  сҽйкес  оны  шеберлікпен  пайдалануды,  ҿз 

ойларын  дҧрыс  жҽне  айқын  баяндауға  дағдыландыру:  олардың  лингвистикалық  ойлау  мен  тіл 

ерекшеліктерін  айыра  білу  қабілет  дамыту;  оқушылардың  тіл  шеберлігі  негіздерін  зерделі 

меңгеру:  Осыларды  іс  жҥзіне  толық  асыру  бағытында  қазақ  тілі  курсына  «Тіл  мҽдениеті»  жҽне 

«Стилистика»  бҿлімдері  ендірілген.  Сонымен  бірге,  курс  бағдарламасының  барлық  бҿлімдері 

бойынша  білім  беру  оқушылардың  тіл  мҽдениетін  қалыптастыруды  мақсат  етеді.  Бҧл  арнаулы 

бҿлімнің  мазмҧнына  мыналар  кіреді:  тіл  мҽдениеті    ҧғымы,  тіл  мҽдениетінің  сапалық  қасиеті, 

оқушылардың бҧрын алған білімін талдап қорыту жолының ҿлшемі, ол білімдер мен біліктілігін 

тереңдету, байыту жҽне дамыту. 

 

жүктеу/скачать 5,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: