Көркем әдебиеттің философиялық-эстетикалық принциптері пәні бойынша
Лингоорталық (тіл мен мәтіннің қатынасы)
жүктеу/скачать 112,82 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Герменевтика
- 3 лекция. Тақырыбы: Көркем мәтінді зерттеудің жалпы филологиялық бағыттары – 1 сағ. 3 апта
| Лингоорталық (тіл мен мәтіннің қатынасы)
Мәтінорталық (әдеби коммуникацияның барлық қатысушыларымен қатысы жоқ, тек мәтін ғана) Антропоорталық(«автор-мәтін-оқырман қатынасы) Когнитивті («автор-мәтін-мәтіннен тыс әрекет») Семиотика – мәтінді таңбалы жүйе ретінде қарастырады. Герменевтика – мәтінде айтылған мағынаны түсіндіруді өзіне мақсат етіп қояды. Оның негізгі міндеті оқу, түсіну. Гадамердің айтуы бойынша «Жазба мәтіндер біздің алдымызға белгілі бір герменевтикалық міндеттерді қояды». Жазба бұл өзіңнен аластату(самоотчуждение).». Герменевтика бойынша мәтін кейде автор ойлағаннан да көп мазмұн сыйдырып тұруы мүмкін. Әдебиеттануда зерттеудің нысаны – көркем мәтін. Оның негізгі ерекшеліктері: Мәтін әлемінің функционалдығы, шарттылығы; Синергетикалық күрделілігі; Бүтіндігі; Мәтін элементтерінің бірлігі мен өзарабайланыстылығы; Поэтикалық сөздің рефлективтігі; Имплицитті мазмұнының болуы; Интертекстуалдығы. Мәтінді зерттеуде мәтін, дискурс, шығарма ұғымдарының ара жігін ажырата білу керек. Мәтін бұл тілде бар нәрсе. Ол көркем шығарманың бір компоненті. Ал дискурс – бұл сөйлеуде жүзеге асатын мәтін. №3 лекция. Тақырыбы: Көркем мәтінді зерттеудің жалпы филологиялық бағыттары – 1 сағ. 3 апта Әдебиеттану, өнер семиотикасы, аударматану, лингвистика салалары мәтінді өз зерттеуі нысанына алды. ХХ ғасырда Батыс Еуропа әдебиеттануында «сәулелену теориясының» идеясы бойынша көркем мәтін әлеуметтік өмірдің көшірмесі, ал автор әдеби регистратор. ХХ ғасырдың 80-жылдары Калифорния университетінің ғалымдары С.Грейнблат, Ф.Джеймсон маркстік әдебиеттану сабақтарын өдерінше дамытты. Олар өз бағыттарын жаңа тарихилық деп атаған, бір айырмашылығы мұнда «таптық тартысқа» социализмдегідей жетекші мән берілмеді. Аталмыш бағыттың әлеуметтік идеяларын жалғастырушылар бүгін де бар. Олар белгілі бір әлеуметтік топнемесе бірлестіктердің өмірін ғана бейнелейтін көркем мәтіндер (қылмыстық хроника, феминистер әдебиеті) және қоғамдық өмірді бірер әлеуметтік топ өкілдерінің (қылмыскерлер, нашақорлар, кезбелер) көзімен бағалайтын туындылар бар. Әдебиеттануда өзіндік орны бар мәдени-психологиялық бағыттардың басқалардан басты ерекшелігі - жазушының шығармашылық, әлеуметтік тәжірибесінен гөрі оның жеке басының қасиеттеріне көбірек назар аударатындығында жатыр. Қаламгердің мінез-құлқы, өмірлік тәжірибесі, білім-білігі, мәдени дәстүрге қатысы, қоршаған әдеби-мәдени дәстүрге қатысы, қоршаған әдеби-мәдени ортасының ахуалы да мәтінде өзінше көрініс табады. Мәдени-психологиялық бағыттың өнімді ғылыми тармақтарының бірі – мәтінді «оқырман көзімен» таразылайтын әдеби герменевтика. Герменевтикалық көзқарас Германияда «рецептивті эстетика» деген атаумен кең танылды. Оның басында В.Изер, Г.Яус секілді танымал ғалымдар болды. Көркем мәтінді әдебиеттану тұрғысынан зерттеудің үшінші бағытын шартты түрде «формализм» деп атау қалыптасқан. ХХ ғасырдың басында мысы басым болып тұрған әлеуметтік және прагматикалық көзқарастарға бастапқыда наразы болған біраз Ресей ғалымдары (Тынянов, Шкловский, Якобсон т.б.) көркем мәтіндегі форманы мазмұннан жоғары қойды. Олардың зерттеулерінде поэтикалық тіл, өлшем, ырғаққа ерекше мән беріліп, бұдан басқа да көркемдік амал-құралдардың мағына тудыру қабілетін, сөздің астарлы мағыналарын іздеу негізгі мақсат болған. Бұл бағыттың идеялары 1950 жылдары АҚШ ғалымдары К.Брукс, А.Тейт, Д.Рэнсом еңбектерінде жаңаша қолдау тапты. Олар ғасыр басында «Прага үйірмесінің» идеяларына сүйеніп, әдеби шығарманы талдаудың өзіндік әдісін «Close reding» ойлап тапты, қазақша аударғанда «бүге-шігесіне дейін талдау» деген мағынаны береді. Олар көркем мәтінді талдауды біршама демократияландырып, студенттер аудиториясында мәтінді антропологиялық, функционалдық, герменевтикалық тұрғыдан жан-жақты қарастырды. Әдеби туындыны семиотикалық тұрғыдан зерделеудің басты мақсаты – көркем мазмұнды, оған өнер сипатын дарытатын арнаулы көркем белгілер мен кодтарды (әлеуметтік, пәлсапалық, эстетикалық т.б.) анықтау. Лингвистикалық белгілердің (фонема, морфема, лексика, стилема) тұрақты мәтіндік структуралары бар екені мәлім, ал әдеби шығармадағы эстетикалық көркемждік мәні бар белгілерді тап басып анықтау оңай емес, себебі олар әрбір нақты мәтінде өзінше көрінеді, сол белгі келесі мәтінде басқа мағына беруі де әбден мүмкін. Семиотиктер мен лингвистер арасында көркем мәтінді талдап, бағалауда өзара келіспеушіліктер де бар. Мысалы, тілтанушылар болса, мәтін – жабық құрылым, оның құрамында бар нәрсені бар, ал жоқ нәрсені жоқ деп айту керек дейді. Ал семиотиктер мәтінді ашық жүйе, мәтін тек монолог пен диалогтан тұрмайды, оған оқырман араласқан кезде ғана оның мағынасы толық ашылады деп санайды. Өнер туындыларындағы жасырын семиотикалық кодтар мен құпияларды іздестірген бағыттардың бірі – структурализм. 1920 жылы В.Я.Пропп қиял-ғажайып ертегілердің морфологиясы туралы еңбегін жариялады. (кейіпкерлер выпулый кейіпкерлер деп бөлуін жазу, айтып беру) Мәтін лингвистикасы деген бағыт мәтінді өте ұзын, ұзақ сөйлем деп қарастырады. Бірақ бұл теорияны мықты лингвистер қолдамай отыр. №4 лекция. жүктеу/скачать 112,82 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|