Көші-қон үдерісінің түсінгі, себептері
Мамандандырылған мекемелер
жүктеу/скачать 107,83 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Аймақтық ұйымдардың көші-қон үдерісін реттеудегі үлесі.
- Қазақстандағы көші-қонды реттеудегі құқықтық құжаттар.
- Қазақстандағы ішкі және сыртқы көші-қон үдерісі.
- Қазақстанның миграциялық мәселені реттеудегі ролі.
- Әлемдік саясаттағы көші-қон үдерісінің алатын орны.
- Халықтың қоныс аударының мемлекеттердің саясатына әсері.
- Халықаралық миграция ұйымы Біріккен Ұлттар Ұйымы Хатшылығының ішінде Экономикалық және әлеуметтік мәселелер департаменті
| Мамандандырылған мекемелер.
Халықаралық еңбек ұйымының (ХЕҰ) халықаралық көші-қон және даму саласындағы жұмысы мигранттардың құқықтарын қорғау және көші-қоннан туындайтын даму игілігі бір-бірінен ажырағысыз деген ұстанымға сәйкес жүзеге асырылады. Ұйым мүше мемлекеттерге және әлеуметтік серіктестерге консультативтік қызмет, ақпараттық-насихаттау, зерттеу, ақпаратты тарату және техникалық көмек көрсету арқылы мигранттарды лайықты жұмыспен қамтуға, мигранттардың ақша аударымдарын пайдалануды оңтайландыруға және шағын кәсіпкерлікті дамыту арқылы оралған мигранттардың реинтеграциясына жағдай жасауға ұмтылады. Ол Еуропалық Комиссиямен, Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымымен, Жаһандық көші-қон тобына кіретін халықаралық ұйымдармен және көші-қон және даму жөніндегі жаһандық форумға қатысатын үкіметтермен даму мен гендерлік талаптарға сай көші-қон саясатын және тәжірибелерді алмасуда үйлесімді қатынас жасайды. Аймақтық ұйымдардың көші-қон үдерісін реттеудегі үлесі. Африкаға арналған Экономикалық Комиссия (ECA) аймақтық экономикалық интеграцияны даму үшін халықаралық көші-қонның артықшылықтарын пайдаланудың негізгі шарты ретінде қарастырады. Ол сауданы ырықтандыруға, нарыққа қол жеткізуге және халықтың қоныс аударуына кедергілерді жою үшін шаралар қабылдауда. Африкадағы даму адам құқықтарын, соның ішінде халықаралық мигранттар мен олардың отбасыларының құқықтарын, мәдени әртүрлілікті, толеранттылықты және әлеуметтік инклюзияны ілгерілетуді қоса алғанда, толықтай құрметтейтін бейбітшілік пен тұрақтылықты қажет етеді. 2006 жылы ЕСА «Халықаралық көші-қон және даму: Африка үшін салдары» (ECA/SDD/06/01) атты баяндама дайындап, Халықаралық көші-қон ұйымымен (ХКҰ) өзара түсіністік туралы меморандумға қол қойды. Латын Америкасы және Кариб бассейні үшін Экономикалық Комиссия Латын Америкасы және Кариб бассейні демографиялық орталығы (CELADE) арқылы өзінің тұрақты іс-шаралар бағдарламасы арқылы және БҰҰ Халық қорының (ЮНФПА) қолдауымен халықаралық көші-қон, адам құқықтары және даму мәселелері бойынша жұмыс істейді. Бұл іс-шараларға зерттеу, оқыту, деректерді тарату, жариялау, техникалық көмек көрсету, көші-қон және даму бойынша Иберо-американдық форумды қоса алғанда, аймақтық конференцияларды, семинарларды және үкіметаралық форумдарды ұйымдастыру және қолдау кіреді. 2008-2009 жылдары CELADE басқа аймақтық комиссиялармен және Экономикалық және әлеуметтік мәселелер департаментімен бірлесіп даму үшін халықаралық көші-қонның пайдасын барынша арттыру үшін ұлттық әлеуетті күшейту жобасын жүзеге асырады. Азия және Тынық мұхиты үшін Экономикалық және Әлеуметтік Комиссия (ЭСКАТО) 2008 жылы халықаралық көші-қон және даму мәселелері бойынша жоғары деңгейдегі отырыс өткізді. ЭСКАТО халықаралық көші-қонның әлеуметтік салдары бойынша зерттеу жүргізеді және қазіргі уақытта Шығыс және Оңтүстік-Шығыс Азиядағы халықаралық көші-қонды талдау үшін халықаралық көші-қон, оның ішінде адам саудасы бойынша тақырыптық жұмыс тобына қатысуда. ЭСКАТО мен ХКҰ 2007 жылы өзара түсіністік туралы меморандумға қол қойды және қазіргі уақытта Тақырыптық жұмыс тобына тең төрағалық етеді. Батыс Азияға арналған Экономикалық және Әлеуметтік Комиссия(ESCWA) халықаралық көші-қон мен дамуды ұлттық даму стратегияларына енгізу және әлеуметтік саясатты қалыптастыру кезінде еңбек мигранттарының қажеттіліктерін ескеру үшін жұмыс істейді. 2007 жылы ESCWA «Араб мемлекеттері аймағындағы халықаралық көші-қон және даму: қиындықтар мен мүмкіндіктер» (E/ESCWA/SDD/2007/2) атты баяндаманы жариялады, онда халықты орналастыру бөлімімен бірлесіп ұйымдастырылған сарапшылық кездесу материалдары қамтылған. 2007 жылы Комиссия араб мемлекеттері аймағындағы халықаралық көші-қон және даму туралы фактілер парағы мен қабырға картасын жариялады. Қазақстандағы көші-қонды реттеудегі құқықтық құжаттар. Қазақстанда мемлекеттік органдар арқылы көші-қон үрдісін реттеугебағытталған әртүрлі бағдарламалар мен нормативтік-актілер жүзеге асырылып жатыр (Көшіп келу квотасын белгілеу туралы Елбасының жылсайынғы Жарлықтары, мемлекеттік көші-қон саясаты туралы Концепция, «Нұрлы Көш» Бағдарламасы). Алайда, бұл Бағдарламалар тиімді жүзеге асырылмады, сондай-ақ,бағдарламаның мақсаттары мен міндеттері, атқарылған іс-шаралар мақсаттытоптың мүддесінен шықпады. 2011 жылы қабылданған «Нұрлы Көш»Бағдарламасы көші-қон үрдісін, елдің демографиялық жағдайын мемлекеттікреттеуге бағытталып, қабылдаушы тараптардың мүмкіншіліктері мен этникалық мигранттардың мүддесін сәйкестіруге арналғанмен бір жылданкейін тоқтатылды. 1991 жылғы 20 желтоқсандағы «ҚР азаматтығы туралы» ҚР Заңы «Шетелдіктердің құқықтық жағдайы туралы» Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 19 маусымдағы Заңы. «Босқындар туралы» Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 4 желтоқсандағы Заңы. «Халықтың көші-қоны туралы» Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 22 шілдедегі Заңы. Қазақстандағы ішкі және сыртқы көші-қон үдерісі. Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғаннан бастап ішкі және сыртқыкөші-қонға бірнеше миллиондаған адамдар қатысты. Олар оралмандар,мәжбүрлі қөшіп-қонушылар, босқындар, этникалық мигранттар, экологиялықмигранттар атты субъектілер құқықтық қатынастарға түсе бастады. ҚРстатистика агенттігінің деректері бойынша, 2019 жылы қаңтар айының халықсанына байланысты көрсеткіші 18,6 млн. адамды құрайды, (Бұл 2009 жылменсалыстырғанда 14,5 % өскен) Әрине бұл көрсеткіште сыртқы көші-қонныңелеулі әсері болғанынан деп білеміз, яғни тәуелсіздік жылдарында республика аумағына 1,0 млн. астам этникалық қазақтар қоныс аударған. Этникалық мигранттардың 90%-ы бастапқы кезеңде ауылдық жерлергеорналасады, бірақ белгілі бір себептермен (тіршілік қамымен, жұмыс іздеу,білім алу және т.б) олар бір орыннан екінші орынға үнемі ауысып, көшіпотыруға мәжбүрлі. 2018 жылы Қазақстаннан шет елге 40 мыңға жуық адам кеткен. Олардың себебі, қаржылық, әлеуметтік, тұрғын үй, өмір сүру деңгейін жақсарту, білім алу болып отыр. Мемлекеттің нормативтік-құқықтық базасыныңбірі «Қазақстан Республикасының көші-қоны туралы» Заңы ішкі көші-қонға қарағанда сыртқы көші-қон мәселелеріне көбірек бағытталған. Ішкі көші-қонның негізгі себептері – тұрғылықты жерлердегі қолайсыз әлеуметтік-экономикалық жағдай,жұмыссыздық, қалалардан қашық, инфрақұрылымның жетіспеушілігі. 2022 жылдың небәрі 9 айында Қазақстанға тұрақты тұру үшін 9 279 шетелдік көшіп келген. Бұл 2021 жылдың қаңтар-қыркүйек айларымен салыстырғанда 90 пайызға дерлік артық. Айырмашылықтың барлығын дерлік бір ел – Өзбекстан қамтамасыз етті. Ресми түрде Қазақстанға жыл басынан бері 4762 адам көшіп келген, бұл 2021 жылдың қаңтар-қыркүйек айларымен салыстырғанда 2,2 мың адамға көп. Көші-қон қызметінің мәліметінше, 2022 жылдың қаңтар-мамыр айларында Қазақстанға 6 227 адам келген, елден кеткендер саны 9 034 адам, деп хабарлайды Ұлттық статистика бюросы. Негізгі миграциялық алмасу ТМД елдерімен жүзеге асады. Олардың келгендер үлесі – 85,1%, кеткендер – 81% мигранттардың жалпы санынан. Өңіраралық қозғалыстар бойынша үш облыста халықтың көші-қонының оң сальдосы қалыптасты: Алматы (14 481 адам), Нұр-Сұлтан (12 783) және Шымкент (1 773). Қазақстанның миграциялық мәселені реттеудегі ролі. Қазақстанның көші-қон саясаты құқықтық құжаттар кешенінің, ең алдымен Қазақстан Республикасының Конституциясының, сондай-ақ «Көшіп келу туралы» және «Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы» заңдардың, сонымен қатар, Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан Республикасындағы шетел азаматтарының құқықтық жағдайы туралы», «Шетел азаматтары мен азаматтығы жоқ адамдарға Қазақстан Республикасында саяси баспана беру тәртібі туралы» Жарлықтарының және өзге де нормативтік құқықтық актілерінің әрекеттер. Көші-қон процестерін реттеу үшін Қазақстан Республикасы ТМД елдерімен де, басқа мемлекеттермен де белсенді ынтымақтастықта. Қазақстанның көші-қон саясаты келесі принциптерде жүзеге асырылады: мигранттардың құқықтарын сақтау және қорғау, кемсітудің кез келген нысанына жол бермеу; мигранттардың да, ел азаматтарының да құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз ету; ұлттық заңнаманың және халықаралық міндеттемелердің ережелерін сақтау. Көші-қон процестерінің әсерінен халықтың экономикалық белсенді бөлігінің сандық және сапалық құрамы өзгереді, бұл өз кезегінде республиканың экономикалық өсуіне әсер етеді. ТМД кеңістігінде тәуелсіздік жылдарында Қазақстан мен Ресей, Украина және Орталық Азия елдері арасында негізгі көші-қон ағындары қалыптасты. Достастықтан тыс жерлерде халық көші-қонының оң сальдосы Қытай, Моңғолия, Түркия, Иранмен, ал теріс сальдо Германия, Канада, АҚШ және Израильмен қалыптасты. Халық санының өсуі ең алдымен табиғи өсіммен байланысты. Әлемдік саясаттағы көші-қон үдерісінің алатын орны. Дамудың қазіргі кезеңінде көші-қон саясатының үш деңгейін бөліп көрсетуге болады: халықаралық, аймақтық және ұлттық (жеке мемлекет деңгейінде). Халықаралық көші-қон саясатының екі жақтылығы, ең алдымен, халықаралық қауымдастықтың немесе жекелеген халықаралық ұйымдардың мүдделері жеке мемлекеттердің ұлттық мүдделеріне жиі қайшы келетіндігінде. Аймақтық деңгейде көші-қон саясатының екі жақты сипаты екі аспектіде көрінеді. Біріншісі, қазіргі әлемде белсенді дамып келе жатқан аймақтық интеграция процестері жағдайында көші-қон саясаты либерализациялауда, аймақтық одақтар шеңберінде «ашық шекаралар» пайда болады, халықтың және азаматтардың жұмыс күшінің еркін қозғалуы, қатысушы елдердің осы одақтардың ішкі мемлекеттік шекаралары арқылы өтуі қамтамасыз етіледі. Екінші жағынан, әлемнің көптеген елдерінде «үшінші елдерден» келген иммигранттарға қарсы қатаң шаралар қабылдануда, бұл ұлттық қауіпсіздіктің әртүрлі аспектілеріне байланысты (соның ішінде халықаралық терроризм қауіптерімен күресу, ұлттық еңбек нарығын қорғау). Екінші аспект, тұтастай алғанда интеграциялық бірлестіктің мүдделері мен міндеттері оның жекелеген мүше мемлекеттерінің мүдделерімен сәйкес келмеуі немесе тіпті қайшы келуі мүмкін. Мысалы, Ұлыбританияның ЕО-ға кіруінің басынан бастап (1973 ж.) ұстанымы біршама ерекше шектеуші сипатқа ие болды, ол кейіннен оның Шенген келісіміне қол қоймауынан көрініс тапты. Халықтың қоныс аударының мемлекеттердің саясатына әсері. Халықтың жаппай көші-қоны ХХ ғасырдың екінші жартысындағы қоғамға тән құбылыстардың біріне айналды. Көші-қонның себептері экономикалық және экономикалық емес факторлар болуы мүмкін. Экономикалық сипатқа ие болу себебі жекелеген елдердің әр түрлі экономикалық даму деңгейіне байланысты, ал жұмыс күші өмір сүру деңгейі төмен елдерден өмір сүру деңгейі жоғары елдерге көшуге бейім. Көші-қонның экономикалық емес себептеріне саяси, ұлттық, діни, нәсілдік, отбасылық және т.б. Халықтың жаппай көші-қоны ХХ ғасырдың екінші жартысындағы қоғамға тән құбылыстардың біріне айналды. Көші-қонның себептері экономикалық және экономикалық емес факторлар болуы мүмкін. Экономикалық себептер жекелеген елдердің әртүрлі экономикалық даму деңгейіне байланысты, ал жұмыс күшінің өмір сүру деңгейі төмен елдерден деңгейі жоғары елдерге көшу үрдісі байқалады. Көші-қонның экономикалық емес себептері саяси, ұлттық, діни, нәсілдік, отбасылық және т.б. Реципиент ел үшін ең маңызды оң сыртқы әсерлер: — экономикадағы жұмыс күші сегментінің, өндіріс көлемінің және ішкі нарықтың ұлғаюы; — экономикаға интеллектуалдық капиталдың түсуі; - еңбек нарығындағы жағдайды жақсарту; өнімнің бәсекеге қабілеттілігінің өсуі. Негізгі оң нәтиже адам ресурстарының өсуі болып табылады: халықаралық көші-қон дамыған елдердің басым көпшілігінде жұмыс күшінің өсуінің айтарлықтай үлесін қамтамасыз етеді. Реципиент елдің зияткерлік әлеуетін арттыра отырып, оның басқа елдерден иммиграциялануына байланысты жоғары білікті жұмыс күшін даярлауға кететін шығындарды тікелей үнемдеу шамалы (орта есеппен ЖІӨ 1%-дан аспайды). Мигранттардың ақша аударымдары арқылы қаржы ресурстарының кетуін кейбір дамыған елдерде ғана (атап айтқанда, Люксембургте – ЖІӨ-нің 20%-ы, Швейцарияда – ЖІӨ-нің 4%-ы) елеулі жағымсыз әсер ретінде қарастыруға болады. Реципиент елдердің көпшілігінде бұл әсер ЖІӨ-нің 1%-дан азын құрайды. Халықаралық көші-қон нәтижесінде реципиент ел үшін теріс сыртқы әсерлер: Еділ басқару институтының хабаршысы • 2019. 19-том. № 2 4z 3 — «күшті» және «жергілікті» жұмыссыздық тұзақтары есебінен бюджет ауыртпалығының артуы; — экономиканың көлеңкелі секторының өсуі; — әлеуметтік шиеленісті бейтараптандыруға және криминализацияға қосымша шығындар ЕО елдерінің көші-қон саясаты тиісті ел үкіметінің көші-қон процестерінің нақты ерекшеліктеріне, сын-қатерлеріне және қауіп-қатерлеріне жауап беруі болып табылады және көші-қон процестерінің асимметриясын күшейтудің немесе жұмсартудың маңызды факторына айналады. Еуропалық мамандар көші-қонның салдарын бейтараптандыру және соған байланысты әлеуметтік шиеленісті бәсеңдетудің арнайы тетіктерін жасауда. Иммиграциялық саясаттың маңызды құрамдас бөлігі баратын елдің интеграциялық саясаты болып табылады. Көптеген елдер халықаралық иммигранттарды қабылдаушы қоғамға табысты интеграциялау бойынша бастамаларды жүзеге асыруда, оның ішінде мигранттарға қатысты кемсітушілікпен күресу, тілдерді оқыту курстары, қабылдаушы елдің тарихы мен мәдени ерекшеліктері бойынша курстар сияқты тетіктерді іске асыру арқылы. Иммиграциялық саясаттың тағы бір құрамдас бөлігі әртүрлі факторларды қамтитын натурализация процесі болып табылады, өйткені азаматтық алу критерийлері әлемнің әртүрлі елдерінде заңнамалық деңгейде әртүрлі. Мысалы, 2010 жылы Грекия натурализация үшін тұрудың ең төменгі ұзақтығын он жылдан жеті жылға дейін қысқартты. Иммиграциялық саясаттың ең маңызды құрамдас бөлігі иммигранттардың өз елдеріне оралуына жәрдемдесу болып табылады, мемлекеттік деңгейде иммигранттарды ынталандыру, қайта интеграциялау және өз елдеріне оралуын жеңілдету бағдарламалары форматында жүзеге асырылады. Мысалы, Чехия мен Испания қаржылық ынталандыру арқылы мигранттардың оралуын жеңілдету саясатын сәтті жүзеге асырды. 2008 жылы Испанияда отанына оралғысы келетін еуропалық емес мигранттарға жұмыссыздық бойынша көмек көрсететін «План де Ретомо Волунтарио» бағдарламасы жүзеге асырылды [10, б. 108]. ЕО бағдарламасы аясында 2008-2013 жж. Ынтымақтастық және көші-қон ағындарын басқару Еуропалық қайтару қорымен құрылды, ол Еуропалық Одаққа мүше мемлекеттерде тұратын шетелдіктердің өз еркімен оралуын жеңілдету үшін қаржы ресурстарын қамтамасыз етті. Халықаралық миграция ұйымы Біріккен Ұлттар Ұйымы Хатшылығының ішінде Экономикалық және әлеуметтік мәселелер департаменті халықаралық көші-қон мен дамудың негізгі орталығы болып табылады, негізінен оның халықты орналастыру бөлімінің қызметі арқылы. Бұл бөлім халықты орналастыру және дамыту жөніндегі комиссияның отырыстарын қамтамасыз етеді. Ол сондай-ақ Бас Ассамблеяны қолдау мақсатында халықаралық көші-қон және даму мәселесі бойынша негізгі қызметті жүзеге асырады. Бөлім халықаралық көші-қонның ауқымы мен тенденциялары туралы беделді бағалаулардың көзі болып табылады. Жоғары деңгейдегі диалогтан кейін ол Біріккен Ұлттар Ұйымының Статистика бөлімімен және Дүниежүзілік банкпен халықаралық мигранттардың жан-жақты дерекқорын әзірлеу үшін бірігіп жұмыс істеуде. Бұл бағыттағы жұмыстар ЮНИСЕФ пен ПРООН-ның қаржылық қолдау арқылы жүзеге асырылады. Мигранттардың құқықтары және олардың дамумен байланысы жұмыстар Біріккен Ұлттар Ұйымының Адам құқықтары жөніндегі Жоғарғы Комиссары Басқармасының (АҚХБ) мандатына жатады. Кеңсе көші-қон процесінің барлық кезеңдерінде барлық мигранттардың құқықтарын қорғау үшін серіктес мекемелермен жұмыс істейді және халықаралық көші-қонның пайдасы мен қиындықтарын есепке алуда адам құқықтарының маңыздылығын алға тартады. 18 желтоқсанда Халықаралық мигранттар күнінде Жоғарғы комиссар барлық мигранттардың мәртебесіне қарамастан адам құқықтарын пайдалануға құқығы бар екенін атап өтті және мигранттардың әйелдері де, ер адамдары да экономикалық және әлеуметтік дамуға үлес қосатынын атап өтті. Адам құқықтары жөніндегі комиссия мигранттардың адам құқықтары жөніндегі Арнайы баяндамашы мен адам, әсіресе әйелдер мен балалар саудасы жөніндегі Арнайы баяндамашының жұмыстарына қолдау көрсетеді. Арнайы баяндамашылардың екеуі де көші-қонның және кемсітушіліктің түпкі себептеріне, мигранттарды әкімшілік қамауға алуға, мигрант әйелдерді, көшедегі кәмелетке толмаған балаларды және үй қызметкерлерін қорғауға назар аударады. жүктеу/скачать 107,83 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|