Курстық жұмыс н 3
Абай Құнанбаевтың балалар әдебиеті тарихынан алатын орны
жүктеу/скачать 345,75 Kb.
|
Абай
| 1.1 Абай Құнанбаевтың балалар әдебиеті тарихынан алатын орны
Бүкіл қазақ халқының санасы мен мәдениеті, қазақ өнері мен қазақ әдебиетінің, соның ішінде қазақ балалр әдебиетінің биік шыңын бейнелеген кемеңгер Абай Құнанбаев – қазақ халқының неореалистік әдебиетінің негізін қалаушы, қазақ поэзиясын алдыңғы қатарға шығарған озық ойлы, орақ тілді ақын. Қоғамдық даму деңгейі өзі өмір сүрген кезеңнің шындығын дәл суреттеп, дұрыс тұжырымдар жасаған. Қазақ халқының болашағына аянбай еңбек етіп, мәдениеттің нұрына бөленген. Елдегі әдеби қозғалыс белгілі бір тарихи кезеңнің қойған сауалына жауап бере отырып, үлкен мақсатты меңзейді. Ақынның ұлы мақсаттары оның әдеби шығармаларына арқау болып бізге жеткен. Абай ақын қалдырған бұл мұра өз заманының сан алуан мәселелерін айшықтап, сол кездегі қазақ қоғамының шынайы сырын ашты. Абай шығармалары өз дәуірінің қоғамда көтерілген мәселелерін шынайы суреттейтін, көркем ойлы, шебер тілге бай мәнді көркем әдебиет туындылары. Абай шығармаларын қолмен көшіріп, тек қолжазба күйінде немесе ауызша айту таратқан. 1909 жылы ақынның өлеңдері Кәкітай Ысқақовтың бастамасымен кішігірім жинақ болып басылып шықты. Одан кейін Абайдың таңдамалы шығармаларының жинағы 1917 жылы Құрмановтың бас редакторлығымен Орынборда басылды. Абай туралы деректерді Орыс географиялық қоғамы бұрынғы кездің өзінде жинай бастады. 1906-1907 жылдардағы басылымдарында ақынның суреті мен оған арналған мақала жарияланды. Абайтану қазіргі таңда, тек қазақ жерінде емес, бүкіл түркі әлемінде жеке ғылымға айналды. Осы ғылымның негізінде жазушы М.О.Әуезовтің еңбегі зор. Ол қазақ жұртшылығының классикалық ақыны Абай Құнанбаевтің көркем бейнесін жасап қана қоймай, абайтану бойынша көптеген зерттеулер жүргізіп, осы ғылымның бастамашысы болды. М.О.Әуезов ақынның шығармаларын жинақтап, өзінің тұңғыш жинағын, Абай өмірі мен шығармашылығына қатысты деректерге толы, дәйекті ғылыми тұжырымдары бар көлемді монографиясын шығарды [1]. Абайтану бойынша ізденістер енді қазақ ғалымдарының ғана емес, бүкіл одақ ғалымдарының кәсібіне айналды. Абай шығармаларының өзге тілдерде басылуы, ақын туралы жеке мақалалар мен кітаптардың жарық көруі оның жұртшылыққа танымал болуына септігін тигізді. Кемеңгер ақын 1845 жылы тамызда қазіргі Семей облысы, Абай ауданы, Шыңғыс тауында дүниеге келген. Абайдың әкесі еліне атағы мәлім аға сұлтан Құнанбай өте ақылды ел ағасы, ұлы тұлға болған. Анасы Ұлжанның мейірімі мен әжесі Зеренің құшағы Абайдың жүрегін жастайынан жылытқан. Абай мектеп жасынан бастап үйден ауыл молдасынан оқыған. Түйсігімен әкесінің көзіне түскен сегіз жасар Абай әке жолын қуар үмітті балалардың бірі болды. Сондықтан әкесі Құнанбай Абайды Семей қаласына апарып, алдымен Ғабдулжаппар молдада оқытады. Осы молдадан екі жыл оқып, негізгі мұсылманша білім алады. Кейін он жасар Абай сол кезде ең озық әрі жабық оқу орындарының бірі мешіт жанындағы діни медресесіне оқуға түседі. Ол осы медресенің имамы Ахметризаның бақылауында білім алған. Абай да осы медресе оқуын жетік меңгеріп, үздік болады. Абай молдадан оқып жүріп өз бетінше көп ізденеді. Дәл сол кезде ол Орта Азия, тәжік, парсы халықтарына танымал ақындар Науаи, Фердауси, Низами еңбектерімен танысады. Семейде болған аз ғана уақытында Абай медресемен, діни қауыммен танысып қана қойған жоқ. Абайдың жас, сезімтал, жалынды жүрегі оны қаламен таныстырды. Қала халқын, мәдениетін, тұрмысын, ауылдан айырмашылығын және басқа қырларын таниды, зерделілігін дамытады. Абай оқушы кезінде-ақ қала тұрғындарының жақсы қасиеттерін байқаған. Біраз орыс мектебіне барып, сабақ алады. Мұғалім жалдап, үйден сабақ алады. Сөйтіп, тілінің қиындығына қарамастан орыс тілін үйренуге кірісіп, көп оқып, көп нәрсені үйренді. Орыс тілін, жазуын жетік меңгеру арқылы Абай кең дүниенің есігін айқара ашып, мол қазынаға қолы жеткендей болды. Осыдан кейін қалалық кітапханадан қол үзбей, өз уақытын тек білімге арнайды. Осылайша қала тіршілігін танып, жаңа дүниенің есігін тауып, ондағы білім нәрінен дәм тата бастаған Абайды әкесі Құнанбай білімінен айырып, елге әкеледі. Енді Абайға әкесі өзінің ел басқару «өнерін» үйренуді ұсынады. Ел басқару ісіне баулу үшін руаралық, ел ішілік жанжалдарға араласады. Бұл арада Абай әкесінің көмекшісі ғана болып қалмады. Есейген соң қалаға жалғыз барып, жиі келетін. Абай классикалық әдебиетті оқыған сайын көзі ашылып, өмірдің, қоғамның сырын түсіне бастайды. Абайдың медреседен кейінгі білім жолы осындай өзін-өзі тану, үйрену болды. Өмірге ерте араласқан Абай өзіне жаңа жол тапты. Абайдың 17-18 жасынан 28-29 жасына дейінгі өмірі өз бетінше ізденіспен, ел өмірін зерделеумен, халық даналығын, батыс әдебиетін меңгерумен өтті. Көбінесе үйде отырып, кітап оқиды, өз ойын жазады, адамдар арасында әңгіме айтып, қалағанынша саяхаттап, ізденеді. Демек, Абай отызға келген соң ғана өз қалауынша қызмет етеді. Осы кезеңдерден кейін Абай шығармашылықпен айналыса бастады. Абай халқын білімге жетеледі, ағайын-туыстарын білімділер жолына салады. Оның көркемдік әлемінде жол жер адамының жолы ғана емес, қарапайым адамгершілік шындықтарды есте сақтауға, өз тағдырын жүзеге асыруға шақыратын адамның жолы ретінде беріледі. Абай поэзиясындағы жол хронотопы халық тағдырымен тығыз байланысты [2]. Абай поэзиясының көркемдік әлемі ерекше, ол бізге ақын жанының ішкі кеңістігін және осы кеңістік арқылы дүниетанымын бейнелейді. Абай сөздері сырлы, мазмұнды, адам баласының жанашырлық сезімін оятады. Ақын сөзі нәзік сезімдік өрнек қана емес, өзіндік әлеуметтік рух, терең ой, ғажайып бейнелі жаңа, мазмұнды, өзіндік туынды. Шынын айтсақ, Абай – реалистік образды шебер суреттеуші, қазақ поэзиясындағы жаңа таным мен мәдениетті қаламгерлердің негізін салушы. Абай өлеңдері мазмұны мен формасы жағынан бір-бірімен қабаттасып жататын ең асыл өлеңдер. Ақын өлеңдері мазмұны жағынан байсалды болса да, көркем. Абай поэзиясында орынсыз сөздер, орынсыз пікірлер жоқ. Барлық белгілер өлшеуге арналған, тереңдікпен жобаланған. Абай ақын өлең теориясына қатысты бірнеше еңбектер жазып, ақындық мазмұны мен формасына ерекше мән берді. Оның өлеңдерінің көркемдік түрі де, мазмұны да тартымды. Абай 19 ғасыр зиялыларының озық ой-пікірлерін қазақ жеріне жеткізіп, оның тамаша шығармаларын ана тіліне аударып, таратуға мұрындық болған. жүктеу/скачать 345,75 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|