2.2 Мектепте дене тәрбиесін ұйымдастырудың дәстүрлі формалары Дене тәрбиесін ұйымдастыру формалары мектеп оқушыларының әр түрлі іс-әрекеттерінің тәрбиелік және оқу-тәрбие кешенін білдіреді, оның негізі баланың дене белсенділігі болып табылады. Осы формалардың үйлесімі балалардың толық физикалық дамуы мен денсаулығын жақсарту үшін қажетті белгілі бір қозғалыс режимін жасайды. Мектеп оқушыларының дене тәрбиесін ұйымдастыру формаларына мыналар жатады:
1) дене шынықтыру;
2) денсаулық және дене шынықтыру (таңертеңгілік жаттығулар, дене жаттығулары, дене жаттығуларымен біріктірілген шынықтыру рәсімдері);
3) балалардың дене тәрбиесі бойынша күнделікті жұмыс (ашық ойындар, серуендер, жеке балалармен және шағын топтармен жеке жұмыс, дене жаттығуларының әртүрлі түрлерімен оқушылардың өз бетінше оқуы, мерекелер).
Баланың дене тәрбиесі мен жан-жақты дамуының жалпы міндеттеріне жауап беретін бұл формалардың барлығы өзара байланысты; олардың әрқайсысының мектеп мекемесінің күнделікті тәртібіндегі орнын анықтайтын өзіндік ерекше міндеттері бар.Әр түрлі сыныптардағы дене тәрбиесін ұйымдастыру формаларының арақатынасы балалардың жас және жеке-типологиялық ерекшеліктерін, олардың дене дайындығының дәрежесін, сондай-ақ осы сыныптың нақты жағдайларын ескере отырып, оқу-тәрбие міндеттерімен анықталады. және бүкіл мектеп.Мектеп жас ұрпақтың дене тәрбиесінің негізін қалайды. Мұны бүкіл білім беру жүйесі жүзеге асырады: сабақтар, сыныптан тыс жұмыстар, жаппай сауықтыру жұмыстары, т.б. іс-шаралар кешені.
Оқу сабақтары студенттердің мектепте болған уақытының көп бөлігін алады. Оқу күні кезіндегі санитарлық-гигиеналық шаралар мен дене шынықтыру жаттығуларының маңызы зор. Ылғалды тазалауды сабаққа дейін және кейін екі рет жасау керек. Сыныптың жарықтандыруына ерекше назар аудару керек. Парталар мен тақталар сол жақтан жарық түсетіндей етіп орналасуы керек. Мұғалімдер сыныптар мен дәліздерге таза ауа ағынын қадағалауы керек. Үзіліс кезінде балалардың ауада болуын ұйымдастырған жөн.
Оқушыларды партаға дұрыс отырғызу, денсаулығына зиян келтірмеу үшін жағдай жасау өте маңызды. Жаттығу сабақтары процесінде оқушылардың психикалық шаршауын және олардың ағзасындағы тоқырауды болдырмау қажет.
Ол үшін сабақ барысында қысқа үзілістер жасау керек, мұндай дене шынықтыру минуттарын бастауыш және орта сыныптарда өткізу ерекше маңызды. Дене шынықтыру сабағында сабақ барысында, сонымен қатар үй тапсырмасын орындау кезінде жаттығуларды орындау деп айту әдетке айналған. Дене тәрбиесі – балалардың зейіні мен белсенділігін арттырудың және оқу материалын меңгеруін жақсартудың тиімді құралы. Сонымен қатар, олар студенттердің ағзасына пайдалы әсер етеді.
I - II сыныптарда дене шынықтыру сабағын күніне 3-4 рет III сыныпта - 2-3 рет өткізу ұсынылады. Ұзақтығы 1,5-2 минут. Дене шынықтыру сабағын жүргізу оқу процесінің үйлесімділігін бұзбауы керек. Мысалы, жазба жұмысын дене жаттығуларымен үзу немесе студенттер белсенді жұмыс істеп тұрған уақытта орындау ұсынылмайды. Дене шынықтыру минутын өткізер алдында желдеткіш саңылауларды немесе терезені ашады, барлық оқу құралдары бүктеледі, балалар бір-біріне кедергі келтірмеу үшін үстелдер арасындағы дәліздерде тұрады. Үзіліс кезіндегі ойындар мен жаттығулар да дене тәрбиесінің маңызды құралы болып табылады. Қатты оқу жұмысынан кейін кіші мектеп оқушысының жүгіруге, секіруге, ойнауға деген ынтасы зор.
Дене тәрбиесінің маңызды элементі – оқушылармен гигиеналық гимнастика. Дене тәрбиесі сабақтары дене тәрбиесінің тиімді құралы болып табылады. Оларды жүргізу кезінде студенттің денесіне түсетін физикалық жүктеме бірте-бірте өсіп, сабақтың екінші жартысында максимумға жетуі керек, содан кейін сабақтың басында болған деңгейге қайтадан біртіндеп төмендеуі керек екенін есте ұстаған жөн. Осыған сәйкес дене шынықтыру сабағының ең типтік схемасы келесідей. Кіріспе бөлім (3-5 минут). Мақсаты: оқушыларды сабаққа ұйымдастыру, зейінін арттыру, сыныпта көңілді көңіл-күй қалыптастыру. Кіріспе бөлімде студенттердің құрылысы мен есебі орын алады.
Содан кейін мұғалім сабақтың міндеттері мен мазмұнын түсіндіреді, жеңіл бұрғылау жаттығуларын жүргізеді. Сабақтың келесі кезеңі дайындық бөлімі (8-15 минут). Сабақтың бұл бөлігінде негізгі жаттығуларға дайындық жүргізіледі, бұлшық еттерге әсері артады, ептілікке, қозғалыстарды үйлестіруге және ырғақ сезімін дамытуға арналған жаттығулар жүргізіледі. Одан кейін сабақтың негізгі бөлімі (20 - 30 минут) өтеді. Сабақтың бұл бөлігінде негізгі дене жаттығулары оқытылады. Мұғалім ептілікті, күш-қуатты, төзімділікті, ұжымда әрекет ете білуді дамытуға ерекше көңіл бөлуі керек. Сабаққа көңіл бөлу мен қызығушылықты сақтау үшін жаттығуларды әртараптандыру, олардың мағынасы мен ағзаға әсерін түсіндіру қажет. Сабақтың соңғы кезеңі – қорытынды бөлім. Сабақтың осы уақытында сіз оқушыларды тыныш күйге келтіріп, сабақтарды қорытындылауыңыз керек.