Ұлағаттары деген туындысы жариялануда. Аталған еңбек жарияланар алдында газет

лар мен жас спірімдерге арналған 

үздік шығармалардың республикалық 

бәйгелерінде «Қоңыраулы бесік», 

« ке», «Бала-балапандар» повестері 

үшін жүлделі орындарды иемденді. 

Ол «Ақт с» прозалық жинағы үшін 

Қ а з а қ с т а н   Ж а з у ш ы л а р   о д а ғ ы -

ның Халықаралық «Алаш» әдеби 

сыйлығының лауреаты атанды. 

Қаламгер есімі халық жадында 

мәңгі сақталады. 

Бір кездері қос құрылықты ашса 

алақанында, жұмса жұдырығында 

ұстап тұрған құдіретті қағанат (импе-

рия) іштен іріп-шіріп ыдырап құлады. 

Соны пайдаланып бірте-бірте күш 

алып келе жатқан Ресей Қажытархан, 

Қазан, Қырым, Сібір хандықтары мен 

Ноғай ордасын жеке-жеке б лшектеп, 

бұтарлап күшпен  зіне қосып алып 

отар лады. Азаттықты аңсап, басы 

піспей бұлар бостандық үшін жан салып 

күрескенмен таразы басы тең емес еді. 

Ғұмыры келте мемлекеттердей Ноғай 

ордасы да бостандық бұғауында бұл-

қынып, ақыры құлдық қамытын киіп 

тынды. Қара күш еңсеріп, бостандық 

байрағы желбіремеді. Періштелер жерге 

түсіп, перілер к кке ұшып жатқан қым-

қуыт аласапыран уақыт болатын... 

Астанадағы «Фолиант» баспасы 

«Ұлы дала арулары» топтамасы арқылы 

сол қуыс кеңістікті толтырғысы келіп 

талпыныс жасағандай. Тәуелсіздік 

дейтін тәтті с здің кермек дәмі қандай! 

Осы жолда құрбан болған боздақтар аз 

ба? Сайын  мір сүйгіш ұлы даланың 

арулары туралы аңыз бен ақиқатты 

ажырата аршып, үлкен жобаны жүзеге 

асырып жұртшылық жүрегіне жол 

тартқандай. Оның сүйінші сұрататын 

тұңғыш к зайым кітабы – «Сүйінбике». 

Бұл соны сапарлар, зерделі зерттеулер 

мен ұзақ сана сараптамасынан  ткен 

тұтас туынды. Оқырманға ой тас тай-

тын оқиғалар к ркемдік бейнелеу құ-

ралдары арқылы беріледі. Басы лым ның 

ғылыми-танымдық сипатқа ие екенін 

айту артық. Оның маңызы аса зор. 

Ж а з у ш ы   Ш ә р б а н у   Б е й с е н о в а 

Қазан хандығы мен оның ханбикесі 

Сүйінбике хақында мұңлы да қасіретті 

сыр шертеді. Оған қосылып, жас ғалым 

Ж.  скербекқызы сонау қиямет-

қайым заманның запыран зары мен 

зәрін жеткізіп, бақ пен сор теңізін 

белуардан кешкен тұлғалар тағдырына 

ортақтастырып, кешегіге, бүгінгіге 

және келешекке үңілдіріп, тереңнен 

толғайды. «Сүйінбикенің» бірінші, 

екінші б лімінде Ер Едігенің ұрпағы, 

орыстар ортасына сіңіп, Жүсіповтар 

әулетінің негізін салған Сары Жүсіп 

қызының  кінішті ғажап ғұмыры баян-

далды. Оның атына заты сай Сүйінбике 

десе Сүйінбике еді. Таулы  лкенің 

ртеңінде мезгілсіз ерте бүр жарып үсік 

шалған Еңлікгүл іспеттес ақыл мен ажар 

айнасы, Қазан қаласынан ат шаптырым 

шақырымда қамал тұрғызып, 150 мың 

қолды басқарған Иван Грозныйға 

қарсы 30 мың ала-құла әскермен қарсы 

тұрған жүрек жұтқан нәзік жан. Үшінші 

Қ.Омарұлы Қазақ мемлекеттік 

у н и в е р с и т е т і н і ң   ж у р н а л и с т и к а 

факультетін бітіргеннен кейін Алматы 

облыстық Жетісу газетінде қызмет 

атқарды. Мұнан кейінгі еңбек жолы 

«Жалын», «Балауса» баспаларында 

жалғасты. 2003 жылдан  мірінің соңына 

дейін «Асыл с з» газетінің Бас редакто-

ры болды.

Қаржау Омарұлының алғашқы 

леңдері 1964-1965 жылдары газет-

ж у р н а л д а р д а   ж а р и я л а н д ы .   А л т ы 

прозалық кітаптың авторы, бала-

Болмайды-ау  баяғыдай енді  к ңіл,

Зымырап барады  тіп қайран  мір.

Алдың жар, артың соқпақ шұбатылған

Тәубе айт, Жаратқанға, Мыңжас Темір.

Жабысып тұлпар уақыт тізгініне,

От-жүрек әлі де алға үздігуде.

К ктемім алыс қалып, жазым ұзап,

Жетіппін  енді  міне, күздігүнге.

Жастықта болашағың жарқын елес,

Жан емен  ткінші  мір парқын білмес.

Сыйынып бір  Аллаға  жүріп келем,

Артымда қалып қойды алты белес...

Балғын шақ, жас дәуреннен  алыстадым,

Демеймін қызығынан  қалыс қалдым.

Қандай күйде жүрсем де, қай кезде де,

Кірлетпей к кірегімді  ақ ұстадым.

Періште емес, пендемін қатардағы,

Үзілмеген бұйырса, татар дәмі.

Білгенге фәни-бақи арасы  жол

Жолаушыдай сезінем  сапардағы.

ттім талай,  бұл жолда  бекеттерден,

Кезім к п қиындыққа т теп берген.

К ңілім  з- зінен алаңдаулы

Кәрі құдам-қыс келіп қалатындай...

МЫЛТЫҚСЫЗ МАЙДАН

Сойқандық к п, не түрлі салған бүлік,

Құндылықты жіберер  ойран қылып.

Жас  скіннің қылаусыз санасы үшін,

Жанкештілер жатқандай майдан құрып.

К ктей кіріп ақ мәрмәр қаласына,

Табан тіреп дүрия даласына.

Қазағыма  жеткендей  « ркениет»

Шабуылдап оның да ой- санасына.

Десек те біз,  ркендеп,  судеміз,

Б судеміз,  жоғалып,  шудеміз.

Дініміз бен тіліміз шұбарланып,

Дүбәраның шын кейпін кешудеміз.

Үзілмеген сан ғасыр асыл мұра,

Жүз б лінді  дініміз, ала-құла.

Бірлік кетсе, болмайды бекемдігің,

Мейлің илан, мейлің күл, мейлің жыла.

Сондықтан да  к бейді тосын жайлар,

Дейді қазір: «досың мен қасыңды аңғар».

Аяусыз қыру үшін жан баласын

Жат пиғылдар  зінің басын байлар...

БІЗДІҢ ҚАЗАҚ

Еңбегімен  з- зін асыраған,

Кім-кімді де жатсынбай қасына алған.

Бұғалыққа бас бермес асаулардай

Біздің қазақ  жан-жаққа шашыраған.

Қимаса да б лініп, қоныс қалған,

Қиналса да  з ділін оң ұстаған.

Біздің қазақ бүгінге жету үшін

Талай елдің жұртына қоныстанған.

Күткендей  сізді 

алыстан тың тыңдайды.

Сіз жүрген жерлер —

киелі дала, к к теңіз.

Осында міне, шиырлап талай  ткен із,

Мәрмәрден соққан ақ шаһар

 толқып қарайды,

Дегендей айтшы –

біздерге бар ма  кпеңіз?!..

Жүйткиді уақыт,

білмейді әсте дамылды,

Киіктей үркек ұмыттың ба әлде қағыңды?..

Сіз жүрген жерлер –

шақырып, қолын бұлғайды,

Сіз жүрген жерлер –

зіңізді Апа, сағынды.

Болады алда,

маңдайға Тәңір сызғаны,

мірдің кейде батады жанға ызғары...

/ойласақ оны белгілі жүрек сыздауы/

Сіз жүрген жерлер —

к п жатқан хаттай сарғайып,

Күтуде Апа, сізді әлі...

Ерттеп мініп қара  леңнің құр атын,

Содан тауып жан құмарын, қуатын.

Тыныс алып тірлігімен ауылдың,

Қошобада қос ақын жан тұратын.

Қысы-жазы еңбек болып алаңы,

леңменен жырға б леп даланы.

Жүретін-ді  текең мен Құдекең,

Екі шайыр әкелі де балалы.

Осылайша артқа тастап сан жылды,

Ұрпақ  сті, Қошоба да жаңғырды.

Жиын-тойда шалқытушы ед жыршылар

ткілбайдың  жыр-термесін тағылымды.

Жылдар  те малға толып даламыз,

Болмаушы еді к ңілімізде наламыз.

Ұстаздық ғып, тілдің майын тамызып,

Жыр жазатын Құдайберген ағамыз.

Халқын ойлап, елдің жайын к теріп,

тті олар, біздер тағзым етелік.

здері жоқ, іздері бар соңында

ткілбай мен Құдайберген К пеков.

Ауыздықтап  лең-жырдың дүр атын,

Сырлары бар оқыған жан ұғатын.

Жадымызда  текең мен Құдекең,

Қос ақын жан Қошобада тұратын.

З ЕСЕБІ, ЗАҢЫ БАР

Хош иісті, алуан түсті шоқ гүлдер,

Мезгілі  тсе, су құйсаң да солады.

Күткеніңде  тпей қойған к п күндер

Уақыты келсе бір-ақ сәттік болады.

Қуанышқа шын кенелген нұр-күнің,

Сол күйінде қайта оралмас артына.

Он сегіз жас бұлғаңындай түлкінің

Бір кеткен соң к нбейді еш шартыңа.

Ойға түйіп, баратұғын  сапарың,

Сәті түспей оралмайды оңына.

Жазмыш-тағдыр сені тіпті апарып,

Лақтырады қайғы-мұңның торына.

Дәмі бітсе, қимасыңнан, асылдан,

Айырыласың, болмас шара-амалың.

Сәттілік те кейде келіп тосыннан

рге тартар алға басқан қадамың.

Бұл  мірдің  з есебі, заңы бар,

Тірлігіңде бітпес күрес-егесің.

Сынақ түссе, сабырменен қабыл ал,

Қиынды да жігеріңмен жеңесің.

Темір МЫҢЖАС

Ізгі ой, адал ниет, биік  рух

Келеді  мені алға жетектеумен.

Адал іске жегілдім  мірімде,

К рдім оның ауырын, жеңілін де.

Мәнсіз  ткен ғұмырдың қажеті не,

Қалсам болды жұртымның к ңілінде.

р пенде тірлігінде талаптанған,

Бірақ  уақыт қоймайды таяп қалған.

Дос-құрбы, туған-туыс кетіп жатыр,

Сапарын  бұл  фәнидің  аяқтаған.

Демеймін   мен, халімді аса мұңды,

 Шүкірмін, жасап келем жасарымды.

Ізімді ұрпақтарға  аманаттап,

Бір күні аяқтармын  сапарымды...

Менің күзім, тұр міне, күлімсіреп,

Аптаптан соң жеткенін сүйіншілеп.

Жаз  сірген нығметті т гіп тастап,

Жомарттықтың атағын тұр еншілеп.

Судырайды сары алтын жапырақтар,

Сары шекпенін киіпті атырап та.

Кәрі Каспий сұстанып долданады

Толқындары бой бермей, «ақыл айтса».

Бағамдаған уақыттың қас-қабағын,

Дала қимай тыңдайды құстар әнін.

Мұны к рген к к аспан тұнжырай қап,

лсін-әлсін жуады тостағанын...

те шығып бұрынғы шабытты шақ,

Уақыт шіркін, қойғандай бабын тұсап.

Менің күзім, мұңданып, тұнжырайды,

Ұзақ ойға берілген маған ұқсап.

Дегендей, бұл маусымның сәні осындай,

Тереземді тамшылар қағады жай.

Жалпы, бұл с зді кім қалай қабылдаса да, біздің 

қазақ асыра сілтеудің шебері ғой. «Дәстүрдің 

озығы бар, тозығы бар» демекші, ұлттық құнды-

лық тарымызды заманға сәл бейімдеп сақ таумен 

қатар, ескірген әдетті ескерусіз қал дырудың да реті 

келіп-ақ тұр. Бұл жолғы с зімізге арқау етеріміз 

– қалтарыстан қосыла кетіп, қапталымыздан 

қалыспай келе жатқан «қалыңмал» мәселесі.

Ерте заманға екпін берсек, ұлы қазақ даласында 

Ұлыс күні сәйгүлігі бәйгеден озып келген,  зі күресіп 

жеңіске жеткен жігітке сүйген қызын қалыңсыз қосу 

ғұрпы болған. Ол дегеніңіз – адам баласының дүние-

мүлікке құнығып, басындағы баққа мастанбай,  мірдің 

қонағы екендіктерін сезінуді, екі жастың қысқа 

ғұмырын бір-біріне тең, қызықты, мазмұнды  ткізуді 

меңзейді. Ал 1921 жылы маусымның 14-інде Түркістан 

AССР Орталық Атқару Комитеті қалыңмал мен к п 

әйел алуға тыйым салатын декрет қабылдады. Одан 

кейін, яғни 1928 жылы БК (б) П Қазақстан  лкелік 

Комитетінің хатшылығы «Қалыңмал мен к п әйел 

алушылық жойылсын!» деген қазақ  лкелік қоғамының 

жарғысын және бекітті. Соған қарамастан, «қалыңмал» 

дәстүрі Қазақстанның оңтүстік  ңірлерінде әлі күнге 

дейін бар. Тіпті кейбір қыздардың: «Біздің жақта 

қалыңмал миллион теңге тұрады» деп,  з бағасын  п-

тірік асыра с йлейтіні қызық. «Қыз бала  кпешіл 

болса, қалың малы к п болар» дегеннің кері, әншейін! 

Бұл – біздің жаһанға жар салып, екі күннің бірінде 

тосқауыл қоюды тынбай айтып жүрген «адам саудасы» 

немесе «құл саудасы» сияқтылармен пара-пар.

Үш тіл білу, әрине, білімділік,

Қажет-ақ ол, жүргенге ілім қуып.

зге тілге лап қойған бүкіл ұрпақ

Ана тілін жүрмей ме сүріндіріп?!

Жаздым әркез халықтың  шын қалауын,

К п айтқанмен бүгінде тыңдалар ма үн.

Қазақтың жаны да – тіл, бағы да – тіл,

Жүргендерге соны ұқпай, мұңданамын.

Ей, жас ұрпақ, намысшыл, болғын батыл,

Уақыт ұшқыр, бір күнің жылға татыр.

Ой-санаңды құрсаулап, жаулау үшін

Мылтықсыз майдан бүгін жүріп жатыр.

Жасқа жеттік ұрпаққа айтар ақыл,

Бабалардың  әр с зі тұнған  нақыл.

Замананың ауанын дұрыс байқап,

Жаңсақ баспа,  мірде қалма ғапыл!

ФОРТ-ШЕВЧЕНКОҒА

Жаңғырды қайта ежелгі баба тұрағым,

Нұрланған к ңіл ерітті мұңның қырауын.

Қара тасы да күңгірлеп тұрған сыр айтып,

Қасиетін ұғып келеміз асыл мұраның.

Жарқ-жұрқ еткен әсірелікке малынбай,

Қилы күнде де жолынан 

Хақтың жаңылмай.

Шаңырағынан сан отау б ліп шығарған,

Форт қала бейне түбектің абыз шалындай.

Езсе де еңсе қиын жылдардың салмағы,

Қарашаңырағым, қиюы кетіп тозбады.

Түбек тарихын сан жылдар бойы арқалап,

Бүгінге жетті, жұлдыз боп бағы жанғаны.

Уақыттың тезі талайды тоз ғып кетті үгіп,

Тәуелсіз елміз, к ңілден кетті к п күдік.

Жасай  бер қалам, болашақтарға жеткізер,

р ұлдарыңның  болмысындағы  тектілік.

Иә, ондай бәсекелестік те жоқ емес. Қызының баға-

сын к ршісінікінен артық қылуға тырысу әлегі жаңаша 

құ далық дәстүрлерін ойлап табуға жетеледі. Атақ-даңқ 

үшін ұлан-асыр той жасап, миллиондардың м ріне 

қара май шашу – бай-манаптардың ғана қолынан келе-

тін іс. Басқалары к рпесіне қарай к сілуі керек.  йт-

песе «Бай мен бай құда болса арасында жорға жүреді, 

кедей мен кедей құда болса арасында дорба жү реді, бай 

мен кедей құда болса ілінісіп зорға жүреді».

Кезінде қалың малдың негізі – қара мал еді. Оған ірі 

қара саны 25-ке дейін барған. Қыз ұзату тойына сойысқа 

апарылатын мал, жыртыс және қалыңдық жасауының 

шығыны, яғни той малы 20-70 бас жылқыға дейін жетті. 

«Сүт ақысы» деп қалыңдықтың анасына берілетіні 1-7 

түйе болып, қыз әкесінің «ата күшіне» т ленетін ақы 

да ірі қарамен есептелді. «Жігіт түйе» деген де жоралғы 

бар. Бұған 2 түйе және міндетті түрде жақсы сырт киім 

мен ер-тұрман берілген. Енді есептей беріңіз... Осы 

жан-жануар, дүние-мүліктің бәрін ақшаға шаққанда, 

бүгінде бір  зі 1 миллион теңге тұратын түйемен-ақ 

есіңізден тандыруға болады!  лдеқашан жекешеленіп 

кеткен ауыл-аймақта ондай шылқымайдың жоқ 

екенін балабақшадағы бала да біледі. Демек, «жоққа 

жүйрік жетпейді». Алатын қалыңдық ойға да, бойға да 

қонымды, қалтамызға сай болмаса, «теңін тапса, тегін 

бер»! Баяғыда Абылай хан ауырып жатқанда, Бұқар 

жырау былай деп к ңілін сұраған екен:

«Қалыңсыз қыз алдырған, ханым-ай!

Қайырусыз жылқы салдырған, ханым-ай!

Үш жүздің боздағын жолыңа шалсам,

Қалар ма екен, бір шыбындай жаның-ай!».

Сан қиырға қаңбақша айдап үміт,

Тәуекелге  з басын байлаған жұрт.

Түркмен асып, иран мен түрікке ауған,

Біздің қазақ кеткен жоқ пайда қуып.

Бұл тағдырды еш халық алмас қалап,

Біз к рмеген дүниеде жоқ қой азап.

Қуғындалған, қырылған, шетке айдалған,

Біздің қазақ, бәрі де біздің қазақ.

Біздің қазақ Аралы сорда  қалған,

Т ріне полигондар орнап  алған.

Біздің қазақ байлығын жатқа беріп,

Аманында ай-күннің олжаланған.

Ендеше,  зді- зіңді жатқа балап,

К п емеспіз, жақ-жаққа б лме, қарақ

Қандасыңды бауыр тұт, құшағыңды аш

Біздің қазақ, бәрі де біздің қазақ.

СІЗ ЖҮРГЕН ЖЕРЛЕР

(Фариза Оңғарсыноваға)

Сіз жүрген жерлер —

ең ғажап  лке, к кпеңбек,

Кеудеге самал құятын ылғи  пкен леп.

Жазира дүние күтетін сынды  зіңді

Дидары жарқын

сол қызым қайда кеткен деп...

Сіз жүрген жерлер —

ақ қайыңды  лке, гүлзарлы,

Шық тұнған гүлдер самалға 

басын ырғайды,

Тыным таппайтын тоқылдақ 

құс та тына қап,

Міне, дәйекті с з керек болса! Абылай хан 

ұстанған сол бір үрдісті жалғастырмасақ, мына за-

ман біреуді біреу теспей соратындай мүмкіндік 

емес. Сондықтан отбасылық алғашқы қадамды 

«қалыңмалсыз-ақ» жасау шарт. «Қалыңсыз қыз 

болса да, кәдесіз күйеу болмайды» бәрібір! Мы-

салы, демократиялық қоғамда  мір сүріп отырған 

қазіргі қызына ата-анасы: «Сүйген жігітіңнің саған 

т лейтін қалыңмалы болмаса, оған тиме!» не-

месе «Одан байшыкештеу біреуді тауып ал!» дей 

алар ма екен?! Дейтіндердің табылуы да кәдік. 

Себебі бір досымыздың: «Бүгін әйелім тауар 

туды!» деп, нәрестесінің қыз болғанына қуанғаны 

есімізде. Ал бір отырыста бейтаныс қыз темекісін 

будақтатып, салқын сырадан сіміре отырып: «Мені 

ала алмайсыңдар! Қымбат тұрамын!» деп керги 

бастағанда, торғайлық жігіт: «Дәл сені тегін берсе 

де алмаймыз, қалқам!» деп бетін қайтарып тастаған. 

не, қалыңына сай әйелдің ж ні бір басқа! Есепсіз 

есіріп, есекке теңелмеуді ойласақ, толып жат қан 

дәстүр, жоралғы дегендердің сол әбден тозығы жет-

кен бір әлегін қолданыстан мүлде алып тасталық! 

Қалың сыз қыз – қанатсыз құс емес қой! Тірнектеп 

жиған теңгеңді той қызығына т лесең де, нарық 

саудасына түскен ғұмырлық серігіңді сатып алуға 

болмайды, жігіттер!

Еркеғали БЕЙСЕНОВ,

«Ана тілі» газетінің меншікті тілшісі

АСТАНА

11

№34 (1344) 

25 – 31 тамыз  

2016 жыл

№45 (1355) 

10 – 16 қараша 

2016 жыл

АНА ТІЛІ

ТІРШІЛІК ТҮЙТКІЛДЕРІ

Қ

Қ

ұрақ көрпе

ұрақ көрпе

Қ

Қ

ұрақ көрпе

ұрақ көрпе

  зірлеген Нұрлан ҚҰМАР

Белгілі бір архитек ту ралық құрылысты ішкі 

не месе сыртқы жағынан безен   діріп тұратын орасан 

зор к лемді шығармаларды мо нументтік бейнелеу 

не ріне  жатқызамыз. 

Суретші оны белгілі  бір құ рылысқа, ғимарат 

қа быр ға ларына, залына не т бесіне арнап салады. 

Сондықтан да мұндай  нер туындысының 

к лемі мен түрі, композициясы, сондай-ақ 

бояуы құрылыстың сәулетімен терең үйлесім 

тауып тұруы тиіс. Бұл да шеберлікті қажет ететін 

дүние. Бейнелеудің әртүрлі үлгілерін белгілі бір 

нақышқа сай қолдану оны тамашалаушы адамға 

ерекше әсер береді. 

СІЗ БІЛЕСІЗ БЕ?

Қанаты бола тұра қақпайды, 

Самғағанда биіктікті сақтайды. 

Той қумастан қой қуғай, 

Қой қумастан тай қуғай,

Тай қумастан ой қуғай. 

(Тікұшақ)

ЖАСЫРДЫМ ЖҰМБАҚ

ҚАЙТАЛАП КӨРІҢІЗ

Монументтік бейнелеу өнері

Мадагаскар, Африка, 

Кіші Азия, Үндістан орман-

да рын да к п таралған хаме-

леон дардың дене тұрқы да 

ерек ше. Олардың аяғындағы 

саусақ тары  қарама-қарсы 

бітіп, қыс қышқа ұқсаса, 

ұзын құйрық тары тым иіріл-

гіш келеді екен.  

Денесінің екі бүйірі қы-

сың қы болса, басындағы шодырайған екі к зінің 

орналасуы да ғажап. Қабақтары қалың, үсті ұсақ 

қабыршақ. Ха мелеонның бір к зі т мен қарап, 

астыңқы кеңістікті болжаса, екінші к зі жоғары 

қарап, үстіңгі кеңістікті бірден к ре алады. 

К зінің осындай қасиетімен ол азығын табады. 

Африкада тіршілік ететін жаратылыс иесі 

жәндіктермен қоректенеді. Қорегін аулағанда 

олар к п қимыл жасамай,  зінің ұзын да, 

жабысқақ тілімен-ақ ұстап алады. Кейбір 

түрлерінің тілі 10 сантиметрге қашықтыққа 

дейін созылады. Демек, к здеген олжасын қапы 

жібермейді. 

Тұңғыш рет жолаушылар лифті 1743 жылы 

Версалда Людовик ХV-нің үйінде қолданылды. 

1747 жылы Фрэнсис Фрэснау деген инженер 

зінің ескі сулығына каучук с лін сіңірді, су 

тпейтін материал осылай табылды. 

ХХ ғасырда  мір сүрген америкалық Артур 

Вини кроссвордты ойлап шығарушы болып 

табылады. 1913 жылдың аяғында «Нью-Йорк 

уорлд» оның бірінші кроссвордын жариялады.  

лемде ең алғаш шоколадты конфетті 

итальян дықтар  жасады. 

Тіршілікке епті жануар

Тұңғыш рет...

ЖАНУАРЛАР ӘЛЕМІ 

ЕҢ...ЕҢ...

КӘСІБІҢ – НӘСІБІҢ

БАСПАСӨЗ – 2016 

«Үркер», №10

«Өрлеудің» пайдасы мол

Қазақстан Республикасы Үкіметі 2014 

жылы 17 ақпандағы №97 Қаулысына сәйкес 

« рлеу» жобасын бекіткен болатын. Павло-

дар облы сында ол 2016 жылдың 1 қаңтарынан 

бастап іске асырылуда. Жоба аясында 

берілетін шартты ақшалай к мек – жан басы-

на шаққандағы отбасының табысы күнк ріс 

деңгейінен 60% т мен болғанда беріледі. 

« рлеу» жобасы Елбасының «100 нақты 

қадам» жоспары негізінде жасалған. Себебі 

жоспардың 84-қадамында былай делінген: 

« леуметтік к мекті оның атаулы сипатын 

күшейте отырып, оңтайландыру.  леуметтік 

к мекті тек оған шынымен зәру азаматтар 

ғана алады. Кірісі т мен еңбекке қабілетті 

азаматтарға мемлекеттік атаулы әлеуметтік 

к мек тек олардың еңбекке ықпал ету және 

әлеуметтік бейімдеу бағдарламаларына белсенді 

қатысуы жағдайында ғана беріледі». Осы орай-

да шағын ақшалай к мек алып, жұмыспен 

қамтылған Қызылжар ауылының тұрғыны 

 Айнаш  Ыдырысовамен әңгімелескен болатын-

быз.

– Бұл бағдарлама жақында ғана енгізілсе 

де, мен сияқты жалғызбасты аналар оның 

маңыздылығын жақсы түсінеді. Жасым отыз 

сегізде. Жолдасыммен бір жыл бұрын ажырасып 

кеттік. Арамызда үш бала қалды. Үлкенім – Пав-

лодар машина жасау колледжінің студенті болса, 

кейінгілері мектеп оқушылары. Ақылдылардың 

озған заманында балаларымның ел қатарлы 

білім алып,  мір сүргенін қалаймын. Анасының 

аянбай еңбек еткенін к рген бала, әрқашан оның 

үмітін ақтауға тырысады. Тұрақты жұмыс табу 

мақсатында, ағымдағы жылдың 1 шілдесінде 

халықты жұмыспен қамту орталығына жұмыссыз 

Ж а с т а р д ы ң 

 әде  би-мәдени,  қоғам -

дық-саяси журналы 

« Ү р   к е р д і ң »   к е з е к т і 

№10 (98) саны жарыққа 

шықты.

Басылымның ал-

ғашқы бетінде  «Ой-

тол ғақ»  айдарымен 

жур налист  Н.Құмар-

д ы ң   « М е м л е к е т т і к 

тілдің к сегесі қашан к гереді?» атты 

мақаласы берілген.  Мақа лада қазақ тілінің 

елімізде қолданылу аясы, ана тілін білмейтін 

жастар жайында с з болады. Себеп-сал-

дары мен әртүрлі мәселелер жан-жақты 

қарастырылған. «Тағзым» айдарымен жас 

қ а л а м г е р    Ж а н а й д а р   Б о л а т б е к ұ л ы н ы ң 

«Ұстазым менің, ұстазым» мақаласы фило-

логия ғылымының кандидаты, М. темісов 

атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік 

у н и в е р с и т е т і н і ң   д о ц е н т і   С е р і к қ а л и 

 Шарабасов жайында сыр шертеді. Онда 

негесі мол тұлғаның адамгершілік қырлары 

с з болады.  л-Фараби атындағы Қазақ 

ұлттық университеті Экономика және бизнес 

жоғары мектебінің Менеджмент және марке-

тинг кафедрасының меңгерушісі, профессор 

Қарлығаш Мұхтарова  з мақаласында жоғары 

оқу орнында атқарылып жатқан жұмыстарды 

тілге тиек еткен. Оқырман заман талабына сай 

қолға алынған іс-шаралар жайынан хабардар 

бола алады. Бұдан басқа басылымның бұл 

санында жас ақын-жазушылар Қ.Қиықбай, 

Е. бдірахмен, А. мірбай,  .Оспанның 

туындылары ұсынылған. Сонымен қатар 

журналда  зге де танымдық бағыттағы мате-

риалдар берілген. 

ретінде тіркелдім. Ал 14 шілдеден бастап ауылды 

к ріктендіру бойынша қоғамдық жұмыстарға 

араласып кеттім, – деді кейіпкеріміз.

Негізгі кіріс к зінің жоқтығына байланыс-

ты, жоба қатысушысына 127600 теңге к ле-

мінде қаржылай к мек б лінді. Ол ақшаға 

кейіпкеріміз бір жасқа дейінгі екі бас қара мал 

сатып алып, шаруашылығын д ңгелетті. « рлеу» 

бағдарламасының мақсаты тек шағын ақшалай 

к мек беру емес, сонымен қатар  жұмыссыздарды 

тұрақты жұмыспен қамту. А.Ыдырысова осы 

жобаның тиімділігі мен оңтайлылығы арқасында 

27 қыркүйектен бастап «Қызылжар – Құс» 

жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің сойыс 

цехына  німді орау және шығару операторы бо-

лып жұмысқа орналасты. 

– Жұмысқа кіргеніме қуаныштымын.  р 

істің қиындығы мен қызығы болады. Бірақ адал 

еңбегімнің ақысын балаларымның алдынан к р-

геніме не жетсін. Еңбек адамды  сіреді, – деді ол. 

Жобаға қатысу үшін отбасы мүшесі жұмыспен 

қамту және әлеуметтік бағдарламалар б ліміне 

немесе кент, село, ауыл әкімдігіне тұрғылықты 

мекенжайы бойынша  тініш білдіреді. Осы жерде 

ол  тініш берудің және отбасының материалдық-

тұрмыстық жағдайы туралы сауалнама үлгілерін 

тегін алады.  тініш білдіру үшін отбасының 

барлық мүшелерінің жеке сәйкестік н мірі болуы 

керек. Комиссия құжаттарды қарағаннан кейін, 

отбасының жан басына шаққан орта табысы ең 

т менгі күнк ріс деңгейінің 60 пайызынан т мен 

болған жағдайда отбасыны жобаға қосу туралы 

шешім қабылданады және әлеуметтік келісім 

жасалады. Осы келісімшарт арқылы қатысушы 

зіне міндеттер алып, уақытша қосымша 

жәрдемақының есесіне жұмысқа орналасуға, 

қажет болған жағдайда басқа мамандықтар 

бойынша қайта оқуға және  з отбасын сапалы 

деңгейге к теру үшін барлық мүмкіндігін жаса-

уы тиіс. Ереже бойынша пилоттық іске асыру 

кезеңінде аз қамтылған отбасы жобаға ерікті 

түрде қатысады. Жалпы, « рлеу» бағдарламасы 

жұмысқа орналасуға, мамандарды қайта оқытуға, 

сонымен қатар жастарды қоғамдық және 

әлеуметтік жұмыс орындарына тартуға ықпал 

етеді. Оған қатысушыларды ай сайын аудандағы 

жұмыспен қамту орталықтарының мамандары 

тексеріп, ақыл-кеңестерін береді.  леуметтік 

бейімделу,  мірде кездесетін отбасылық ауыр 

кезеңдерден  ту жағдайын қарастырады. 

Ата Заңымызда к рсетілгендей, егемен 

еліміз дің басты құндылығы – халық. « р қазақ 

менің – жалғызым» демекші, әр қазақтың бүгінгі 

тұрмыс-тіршілігі,  мірі, жай-күйі, ертеңгі күні-

міз дің айнасы іспеттес. Дамыған отыз елдің 

т рі нен орын алғымыз келсе, қара халықтың 

басына қара бұлт т нбеуі керек. Себебі әлемді 

шар пыған дағдарыс іргесі берік қаншама елдің 

эконо микасын тұралатып тастады. Зауыт-фабри-

калар жұмыс істемей қалды. Ұлы ойшыл Платон 

«ақыл дылар – табады, ақылсыздар – жоғалтады» 

де гендей, мемлекетіміз бүгінде тығырықтан 

шығып, ертеңгі күнге алаңсыз сеніммен қарауға 

зор мүм кіндік туғызды. Халыққа к мек ретінде 

қол ұшын беріп, мемлекеттік бағдарламаларды 

ұсынуда. 

Солардың бірі, қарқынды дамыған « рлеу» 

жобасы негізінде кейіпкеріміздің материалдық 

жағ дайы жақсарды. Отбасының жиынтық табы-

сы к бейіп, жеке үй-жайы бар. Тұрақты жұ мысқа 

орналасқан соң, негізгі кіріс к зі де табылды. 

жүктеу/скачать 17,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: