Лекция №1 Лекция тақырыбы: Тіл дамыту әдістемесі Жоспары

1. 
   Жапбаров А. Мектеп оқушыларының тілін дамыту әдістемесі. Алматы, 1997.
   
2. 
   Ысқақов Б. Тіл дамытудың психолингвистикалық негіздері. Алматы, 1997.
   
3. 
   Рахметова С. Кіші жастағы оқушылардың жазбаша тілін дамыту. Алматы, 1978.
   
4. 
   Сүлейменова Э.Д. т.б. Тіл ұстарту. Алматы, 1996.
   
5. 
   Жапбаров А. Оқушылардың ауызекі сөйлеу икемділіктері мен дағдыларын қалыптастыру әдістемесі. Алматы, 2002.
   

1. 
   Мектепке дейінгі тәрбие мамандарын даярлауда практикалық әдістердің алатын орны.
   
2. 
   Ауызша және жазбаша жаттығу әдістердің бір-бірінен айырмашылығы.
   
3. 
   Балабақша балаларының жазбаша сөздік қорларын молайтып, сауаттылығын арттыру мен байланыстырып сөйлеуді дамыту барысында қандай талаптар қойылады?
   
4. 
   Ауызша жаттығудың өзіндік ерекшеліктері.
   

1. 
   Сөйлеу теориясы туралы түсінік.
   
2. 
   Сөйлеу әрекетінің ерекшелігі.
   

Сөйлеу - қолданыстағы тіл. Сөйлеу кезінде тіл таңбалары сөз грамматикалық заңдылықтарға сәйкес тізбек түзіп тіркеседі. Әдетте, сөйлеу мен тіл арасында шек қойылмай, сөйлеу мәдениеті орнына тіл мәдениеті деп береді, бірақ бұл олардың арасындағы айырмашылықты ескермеуден туған жаңсақ пікір. Сонымен, сөйлеу дегеніміз адамдардың тіл арқылы жүзеге асатын тарихи қалыптасқан қатынасы.

1. 
   Тіл тазалығын сақтау. Басқа тілмен қайыртпақтамай, ана тілінде таза сөйлеу, артық, оғаш сөздер қоспай, бір сөзді жиі қайталап, таңдаушыны мезі етпеу. Мысалы: сосын, сөйтіп, жанағы, иә,..ә, және т.б.
   
2. 
   Тілдің сөз байлығы, сөздің қоры мол болып, синоним, амоним,, фразиологиялық тіркестер, мақал –мәтел, жаңа сөздер, кәсіби сөздер, жергілікті тілдік ерекшеліктегі сөздер, эмоционалды, экспрессивті сөздерді өз орнымен қолдану, сөздерге қосымшаларды дұрыс жалғап сөйлеу.
   
3. 
   Сөз сөйлеу әрқашан әңгімелесетін ортаға сай болу керек. Сонда ғана нақты, түсінікті болады.
   

1. 
   Қандай ортада, кіммен сөйлесіп отырғанына мән бермеу, өзін сол ортаға сай әдеппен ұстамау.
   
2. 
   Сөз мағынасын түсінбей қате сөйлеу, әдеби тілдік ерекшеліктерді дұрыс қолданбау, айтайын деген ойына байланысты сөйлемді құра алмау.
   
3. 
   Сөйлесіп отырған ортаға байланысты дауыс ырғағын, сөйлеу мәнерін сақтамау.
   

1. 
   Сөйлеген кезде әр сөздің айтылу заңдылықтарын (Орфоэпиялық норма) сақтап, мағынасына орай сөйлемде дұрыс қолдануға дағдылану керек. Мысалы: айтылуы құлын, жазылуы – құлын, божжорға – бозжорға, түңге қарай – түнге қарай, көтором – көтерем.
   
2. 
   Сөйлесіп отырғанда, пікірінді айтқанда, қолынды сермеуге, қатты күлуге, бет – ауызды көп қимылдатып, жөні жоқ қисандата беруге болмайды. Аса қатты сөйлеу немесе міңгірлеу, сөйлеу кезінде артық қимылдар жасау және мәнсіз майысып сөйлесу адамды ыңғайсыз жағдайға қалдырады.
   
3. 
   Өзің туралы көп айта беру, барлық сөзді өзің бастау – ол да әдепсіздікті көрсетеді. (Әңгімелесіп отырған ортаның ыңғайын байқаған дұрыс). Білмейтінің жөнінде айтпа, өзің түсінбейтін сөздерді қолданба.
   
4. 
   Аса қызынып көп сөйлеудің көп жағдайда қажеті жоқ. Егер сөйлесіп отырған адам қатты сөйлессе, одан да қатты айқайлап сөйлеуге тырыспау керек. Ой мен дауыс ырғағын сабақтастырып, пікірді баппен, анық дәл айтсаң, сенің дауыс ырғағыңа, байыпты пікіріне қарай сөйлеуші де сабасына түседі.