Лекция Электр қондырғылары және қауіпсіздік техникасы жөніндегі жалпы мағлұматтар. Электротехникалық материалдар, бұйымдар және олармен жұмыс. Жоспар Электр қондырғыларын түрге бөлу

Өрістік транзисторлар негізінен кремнийден жасалады және арнадағы шала өткізгіштің түріне қарай n-типті немесе р-типті болып бөлінеді. Белгіленуі:

Сурет-29. Басқарылатын р – n -өтпелі өрістік транзисторлар

30-суретте басқару электроды - жаптырық ретінде р-типті шалаөткізгіш алынса, кейінгі нұсқаларында жаптырық металдан жасалды.

Жұмыс істеу әрекеті: жаптырықта кернеу болмағанда, канал арқылы ағызба мен құйылма арасындағы кері кернеу әсерінен құйылмаға ток өтеді. Яғни басқарылатын р–n -өтпелі өрістік транзистор «ашық».

Кері кернеу мәні өзгерген кезде р–n-өтпенің ені өзгере бастайды, яғни басқарылатын ток өтетін аймақтың ені де өзгереді. Шалаөткізгіштің негізгі заряд тасымалдаушылар ағыны өтетін аймағын арна(канал) деп атайды. Заряд тасымалдаушылар ағынын жаптырыққа берілетін кернеу арқылы басқаруға, реттеп отыруға болады. Арнаға негізгі заряд тасымалдаушыларды беретін (тарататын) электрод құйылма деп аталады. Арнадан негізгі электр тасымалдаушыларды әкетіп отыратын электрод ағызба деп аталады. Каналдан өтетін негізгі заряд тасымалдаушылар ағыны басқаратын электрод – жаптырық болады (30-сурет).

Жаптырық пен құйылмаға берілетін кернеу р–n өтпесіне кері бағытта болуы керек. Бұлайша жалғау арна мен жаптырық арасындағы екі өтпенің кедергісін, кернеуді реттей отырып, өзгертуге мүмкіндік береді. Осы себепті арнасы n-типті транзистордың ағызба мен құйылма арасындағы кернеуі оң болуы керек, яғни Uақ>0,ал жаптырық пен құйылманың расындағы кернеуі теріс болуы керек,яғни Uжқ<0. р-типті транзисторда негізгі заряд тасымалдаушылар кемтіктер болатындықтан, олар керісінше ағызбадан құйылмаға қарай қозғалысқа келеді. Сондықтан р-арналы транзисторда Uақ<0 де, ал Uжқ>0 болуы керек.

n-арналы транзисторда жаптырық пен арнаға кері кернеу бергенде, яғни жаптырықты кернеу көзінің теріс полюсімен, ал арнаны оң полюсімен қосқанда, p-n өтпесінің бөгеттік қабатының ені ұлғаяды. Бұл арнаның өткізгіштік аймағының жіңішкеруіне (тарылуына) әкеліп соғады. Ағызбаның потенциалы құйылманың потенциалынан жоғары болатындықтан арнадағы өткізгіштік аймақтың ені құйылмадан ағызбаға қарай жіңішкере береді. Ағызба мен жаптырықтың кернеулерінің белгілі бір мәндерінде екі өтпенің бөгеттік қабаттары ағызбаның тұсында бір – бірімен қабысып, өткізгіштік аймақ түгелдей бөгеттік аймаққа айналады.

Бұл кезде арнаның кедергісі өте көбейіп кететіндіктен оның «жабылып» та қалуы мүмкін. Яғни өрістік транзистор арқылы ток жүрмейді.

Құйылмадағы токты басқару жаптырық астындағы р–n -өтпенің кері кернеуін өзгерту әсерінен іске асатындықтан, өрістік транзисторлардың кіріс тогы өте аз және р–n -өтпенің кері тогына тең, ал сигнал көзінен тұтынылатын қуат іс жүзінде 0-ге тең. Сол себепті өрістік транзисторлың кіріс кедергісі өте үлкен және биполяр транзистордан негізгі айырмашылығы осында (кіріс көзінен тұтынылатын энергияның өте аздығында).