Лекция «кіріспе. Ерте ортағасырлар тарихы»
«Ерте ортағасырлардағы шіркеу»
жүктеу/скачать 112,8 Kb.
|
e. Ортағасырлар тарихы-лекция (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- Орта ғасырлардағы христиан діні және Европалық мемлекеттер.
| «Ерте ортағасырлардағы шіркеу»
Жоспар: 1. Орта ғасырлардағы христиан діні және Европалық мемлекеттер. 2. Христиан діні және католик шіркеуі. Орта ғасырлардағы христиан діні және Европалық мемлекеттер. Христиан діні феодалдық қоғам өрбіген кезде қалыптасқан діни идеология болды. Рим империясы өмір сүрген соңғы ғасырларда –ақ христиан діні езушілердің дінінен үстемдік етуші тап құл иеленушілердің еңбекші бұқараны құлдыққа түсіру құралына айналды. Христиан уағызы мистикалық сенімді – жаңа діннің өсиеттерін екі етпегендердің барлығы үшін жер бетінде болмаған әділет пен ізгілік ол дүниеде күтіп тұр дегенді еңбекшілердің құлағына құйды. Алғашқы христиан діні барлық адамдар «құдай алдында» тең деген фантастикалық идея мен нақтылы өмірдегі әлеуметтік қайшылықтарды бүркеуге тырысты. Ол «қайғы-қасірет шегіп, тауқымет тартқандарды» діни жұбатумен қанаушылардан әлеуметтік қарсылығын болдырмауға тырысып, бұл дүниедегі қайғы-қасірет үшін «о дүниедегі өмірде» құрмет көрсетіледі деп үміттендірді. Феодалдар христиан дінің әлеуметтік – саяси күресте идеологиялық құрал ретінде және еңбекші бұқараны рухани құлдыққа айналдырудың басты құралы ретінде пайдалана отырып, орта ғасырлардың өне бойына шіркеуді экономикалық, саяси және ғасырлардың өне бойына шіркеуді экономикалық, саяси және идеалдық жағынан барынша нығайта түсуге тырысты. Шіркеу және онда жұмыс істейтін дін иелері феодалдық системаның бір бөлігі, оның маңызды идеологиялық тірегі, оның «әулиелігінің» даусыз кепілі болды Феодалдық дәуірдегі дін мен шіркеудің ерекше зор ролін олардың адамдардың ақыл-ойына күшті ықпал етуін «орта ғасырларда дүниеге көзқарастың көбіне теологиялық болғандығы» айқындайды. Сол дәуірдегі барлық адамның, қандай әлеуметтік жағдайда болғандығына қарамастан түсініктері діни рухта болды және шіркеу ілімінің сүзгісі арқылы қалыптасты. Энгельстің ескертпесі бойынша, Христиан шариғаты көптеген философиялық және діни ағымдармен күресте және сонымен қатар бұлардың өз ара ықпал етуінен пайда болды, солардың ішінен христиан дінінің дамуында александрия иудей философ- неоплатоник Филон мен римдік стоик Сенеканың тұрпайы идеяларының ерекше маңызы болды. Алайда бұдан әрі христиан дінінің өте қарапайым болсада, философиялық негіздері, Батыс Рим империясын басып алған варварлардың дөрекі түрде түсінігіне лайықталып, бұрынғыдан гөрі қарапайым діни түсініктермен толықтырылып жамала түсті. Орта ғасырлардағы феодалдық – шіркеулік көзқарастың негізін ІV және V ғасырдың өлі арасында Батыстағы христиан дінінің ірі идеологы - Гиппон епископы Августин салып берді. Никея мен Константинополь шіркеу соборларында 325 және 381 жылдары негзінен орныққан христиан дінінің догматтық қағидаларына ол өзі жасап шығарған «шіркеудің бір тұтас құтқарушы ролі» деген ілімді қосты Аврелий Августин басында пұтқа табынушы болған, содан соң христиан дінін қабылдап, өмірінің соңғы 35 жылында Гиппонда (Солтүстік Африка) епископ болды. Ол әр түрлі еретиктер ағымына қарсы мейірімсіз күрес жүргізді, жеке меншікті правоны догматты түрде негіздеді, бай және кедей болу «құдайдың қолында» деп жариялады. Өзінің «Құдайлық мемлекет» туралы деген басты шығармасында Августин дүние жүзілік тарихтың христиандық ұғымы идеясын жасап берді. Бұл идея бойынша жын-шайтан жасаған «жер бетіндегі мемлекетке» «құдайлық мемлекет» қарама-қарсы қойылды. Осы «құдайлық мемлекеттің» өкілі шіркеу болды. Оның міндеті – христиан дінінің нанымдарын тарату, ерестьердің түп-тамырын шабу және бүкіл адамзатты «ақиқат нанымға» көшру арқылы «жын-шайтан патшалығын» құрту болды. Христиан еместерді жын-шайтанның құрбандығы деп жариялай отырып, Августин шіркеу ілімін қабылдауға көндіруге қажеттігін уағыздап қана қоймайды, сонымен қатар мәжбүр керек деді. Августин «тәңірдің жарылқасынын» сақтайтын бір ғана орын шіркеу, соның арқасында адамдар күнәсынан арылуына болады, оларға «мәңгілік құтқарылу» сыйланады деп тұжырымдады. Бұл ілім шіркеудің жалпы маңызын көтерді және дін басылары мен діндар бұқара арасындағы орта ғасырлардағы батыс христиан шіркеуіне тән терең қайшылықтарды догматтық түрде негіздеді Папаның 979 ж. жіберілген легаттарының көмегімен Русьті өз ықпалынын, шеңберіне тартпақ болған жаңа әрекеті де сәтсіздікпен аяқталды.Тіпті 988 жылы Киев князы Владимир Святославич христиандінін қабылдағаннан кейін де Римде бай ежелгі орыс мемлеке-тіне папа ықпалын тарату үміті қалмады. Римнің Русьтегі өз жағына тартуға соншалыкты үмтылуында тағы бір мақсат болды, ол орыс шіркеуімен бірліктің арқасында өз позициясын едәуір нығайтқан Византияны әлсірету еді. 1054 жылы шіркеу Халықтарды бағындыру жолындағы күресдің бөлінуі негізінде батыс және шығыс шіркеулері арасында жаулық үсті-үстіне шиеленісе берді. Ақырында, 1054 ж. жазда Константинопольге жіберілген папа легаттары IX Лев папаның атынан Византия патриархы Михаил Керулларийге қарғыс айтты. Михаил Керулларий де өз кезегінде шіркеу собо жиынтығы, папа легаттарына карғыс айтты. Осылайша, біржола «шіркеудің бөлінуі» аяқталды. Батыс шіркеуі осы уақыттан бастап «рим-католик», шығыс шіркеуі «грек-католик» (грекше айтылуынша — «католик») шіркеуі деп аталды. Шығыс шіркеуі, оның үстіне «православиелік», демек ақиқат сенім деген атақты иеленді. Осы кезге дейін формальды түрде болып келген христиан шіркеуінің бірлігі енді кайтып өмір сүрмеді.Шіркеудің бөлінуіне алып келген шіркеу ала ауыздықтарының негізінде Византия мен батыс европалық елдердің әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуының жолдары мен формаларындағы айырмашылық жатқан еді. Тіпті XIII ғасырға дейін де кейбір дүнияи билеп-төстеушілерге тарап келген папанын, беделді билігі ежелгі дәстүрлік беделге ие болған император билігін сақтаған Шығыста мүмкін болмады. Бұл дәстүр бойынша, мысалы, императордын, басшылығы діни жағынан да мойындалды. Алғашқы орта ғасырлар заманынан бастап Батыстағы христиан шіркеуі үнемі «өмір сүріп тұрған феодалдық құрылыстың мейлінше жалпы синтезі және мейлінше жалпы санкциясы ретінде»1 үздіксіз әрекет етті. Осы қүрылыстың жауларымен, сондай-ақ шіркеудің беделіне қандай да бір нұқсан келтірушілермен күресте шіркеу өзі қолданатын жазалардың мұқият ойлас-тырылған жүйесін: адамды шіркеуден тыс қалдыратын «аластау», атап айтқанда, шіркеу құпияларына қосылуға оған тыйым салу кандай да болсын бір аймақтың немесе тіпті тұтас бір елдің территориясында да діни ғұрыптарды ұстауға тыйым салған «интердикт», жұрт алдында салтанатты түрде қарғыс айту («анафема»), шіркеулік әр түрлі райдан қайтушылық сиякты т. б. жазаларды қолданды. Сол уақыттағы діни және надан адамдар үшін осы шаралардың барлығының дүнияилық өкімет берген жазадан қорқыныштылығы мен пәрменділігі кем болған жоқ. Сол заманның ұғымы бойынша шіркеу қамқорлығынан айрылу адамның «құтқарыламын» деген үмітін үзді және ол дүниеде тамүқ азабына түсетін болып көрінді. Алғашқы феодалдық мемлекет өз кезегінде шіркеудің мүдесін қорғады және оны қолдап отырды. Пипин Короткий Италияда Папа мемлекетін құруға белсене катысты Ұлы Қарл шіркеулік десятинаны бүкіл халық төлейтін міндетті салық ретінде заңдандырды. Бұл салықтың негізгі ауыртпалығы шаруаларға түсті, олар десятинаның үш түрін төледі, «үлкен десятина — астықтан, «кішісі»— овощ, жеміс және үй құсынан, «кан десятинасы»— малдан төленді. жүктеу/скачать 112,8 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|