өткізу жылдамдығын арттырады. И. П. Павлов бүл нервке трофикалық нерв деп ат берді (трофикалық —
қоректендіруші — деген сөз).
Жүректің жұмысын жылдамдататын симпатикалық нерв талшығын тітіркендіргенде жүрекшелер мен
қарыншалардың жұмысындағы арақатынас бұзылады. Мысалы, қарыншалар бір жиырылғанда, жүрекшелер
екі рет жиырылып үлгереді (ырғағы 1 : 2 болады).
Ал жүректің жұмысын күшейтетін симпатикалық нерв талшығын тітіркендірсе, осы бұзылған
арақатынасты өзінің қалпына келтіреді (ырғақты 1 : 1 теңейді). Симпатикалық нерв талшықтарын кесіп
тастаса, жүректің соғу ырғағы баяулайды жүрек тоқтап қалады.
Ж ү р е к к е к е з е г е н н е р в т е р д і ң ә с е р і . Кезеген
нервтерді тітіркендірсе, жүректің
жиырылуы баяулап, тоқтап қалады. Жүректің қозуы әрі сол қозу импульсін өткізуі баяулайды, жүрек
еттерінің жиырылу биіктігі төмендейді, босаңсу уақыты артады.
Кезеген нервтің ядросы сопақша мида орналасады да, үнемі тонусы жоғары болады. Кезеген нервтердің
ядроларының аздап болса да, үздіксіз қозу күйінде болуы, қандағы адреналин гормоны мен калий ионына
байланысты. Себебі, бұл заттар симпатикалық нерв системасын да қоздырады. Ал симпатикалық нерв
системасының қозуы кезеген нервтің бөгелуін оңайлатады.
Барлық вегетатив нервтері сияқты жүректің қызметін реттейтін нервтер де 2 нейроннан түрады. Бірінші
ңейрон өсінділері, ядросы сопақша мида жататын кезеген нерв. Кезеген нерв жүректің рецепторына жетіп
аяқталады. Осы жерде екінші нейрон орналасады да, өсінділері веноздық синус түйініне, жүрекшенің
еттеріне, артриовентрикулярлық түйінге барып аяқталады. Жүрек қарыншалары кезеген нерв арқылы
нервтенбейді.
Жүрекке импульс жеткізетін симпатикалық нервтің бірінші нейроны жоғарғы бес көкірек жүлын
сегментінің алдыңғы мүйіз тәрізді бөлігінің бүйір бөлімінде орналасады. Бұл нейрондардың өсіндісі мойын
және көкірек симпатикалық түйіндеріне келіп аяқталады. Бұл түйіндерде, екінші нейрон орналасады, оның
аксондары жүрек ет талшықтарына барып аяқталады. Жүректің симпатикалық нервтерінің көбісі (gаnуl
stellatum)- жұлдыз тәрізді түйіннен шығады.
Қ е з е г е н н е р в т і ң ж ү р е к к е ә с е р і . 1845 жылы ағайынды Веберлер жүректің
қызметін
кезеген нерв баяулатып, диастолы уақытын ұзартатындығын сол нервті тітіркендіру арқылы дәлелденген.
Электр тогымен кесілген кезеген нервтің шеткі бөлімін тітіркендіргенде жүректің жауап эффектісі
тітіркендіргіштің күшіне байланысты екені анықталған. Әлсіз тітіркендіргіш жүректің жиырылуын
баяулатқан. Бүл жағдайды — теріс хронотропты эффект, ал жүрек еттерінің жиырылу биіктігінің
(амплитудасының) төмендеуін — теріс инотропты эффект деп атаған.
Күшті тітіркендіргішпен әсер еткенде жүрек біраз уақыт тоқтап қалады. Себебі кезеген нерв жүректің
қозуын төмендетеді, оны қайтадан қоздыру үшін тітіркендіргіштің күшін өсіру керек болады. Кезеген нерв
әсерінен жүрек еттерінің қозуының төмендеуін
теріс батмотропты эффект, жүрек өткізгіш жолдарынан
импульс; өту жылдамдығы баяулауын теріс дромоторопты эффект дейді.
Ж ү р е к к е с и м п а т и к а л ы қ нерв ә с е р і . Симпатикалық нервті тітіркендіргенде жүрек
еттерінің жиырылу күшінің өсуін — оң инотропты эффект дейді. Симпатикалық нерв тітіркенгенде
жүректің өткізгіш жолдарынан импульс өту жақсарады.
Жүрек қ ы з м е т і н р е т т е й т і н нерв орталықтары. Жүрекке импульс жіберетін нерв орталықтары
үнемі қозып тұрады. Кезеген нервтер бөгейтін, ал симпатикалық нервтер арқылы жүректің қызметін
күшейтетін әрі жылдамдататын импульс жеткізіледі.
Кезеген және симпатикалық нервтер арқылы нерв орталықтарынан жүрекке
берілетін импульстер,
әсері, кезеген нервті және симпатикалық нерв шығатын екі жұлдыз тәрізді нерв түйінін кесу арқылы
дәлелденген. Сонымен бірге бұл тәжірибеден симпатикалық нерв орталықтары аса жақсы қалыптаспағанын
байқауға болады. Жүректің әр түрлі рецепторларынан пайда болған импульстерді кезеген нерв, сопақша
мидағы нерв орталығына жеткізіп, олардың тонусының үнемі жоғары болуын қамтамасыз етеді.
Әсіресе колқа доғасы мен каротид синусы рецепторларының импульстері кезеген нерв
орталықтарының тонусын жоғарылатып тұрады. Бұл рецепторлардың бүлінуі сопақша мидағы кезеген нерв
орталығының тонусын төмендетеді.
Кезеген нерв ядросының тонусы ұзақ уақыт жоғарылағанда жүрек
соғысының сиреп, баяулауы —
брадикардия, төмендегенде жүрек соғысының жиілеп, жоғарылауы — тахикардия деп аталады. Жүрек
қызметі қан тамырларының рефлекгосендік зоналары арқылы, рефлекторлық жолменен де реттеледі.
Жүрек қызметін бас мидың қыртыс қабаты реттейтіндігі шартты рефлекстер әдісі арқылы дәлелденген.
Жүрек қызметін реттейтін нерв орталықтары жұлын мен сопақша мидан жоғары жатқан аралық мидың
гипоталамус бөлімінде де орналасады.
Ал бас ми қыртысы.ның маңдай бөлімі мен мишықтағы нерв орталықтары жүрек қызметін өзгертіп
реттейді.
Достарыңызбен бөлісу: