Нақтылы заттық ұғымды қимылға айналдыратын жұрнақтар
1.Дене мүшелерінің қимылға түсуін яғни дене мүшелері арқьшы жасалатын қимылды білдіретін туынды түбір етістіктер жасайтын жұрнакгар мыналар:
-ла, -ле: баста, көзде, қолда, аяқта, өкшеле, өкпеле, мойында, төбеле, аркала, бакайла, уыста, тісте, тізеле, езуле, жанбаста, желкеле, шынтақта т.б.
-а, -е: тісе, тіле.
2. Туу, көбею қимылын жасайтын жұрнақ:
-ла, -ле: балала, қозда, бұзаула, төлде, лақта, туында, жұмыртқала, күшікте, гулде
3. Құрал арқылы жасалатын қимылды білдіретін жүрнақ: -ла, -ле: балтала, пышақта, арқанда, шідерле, тырмала, ашала, көсеуле, арала, құрықта, ауыздықта, жүгенде, сабаула, ожаула, шегеле, тізгінде, үтікте, көгенде, ноқтала, қазықта т.б.
4. Объектідегі заттық ұғымның қимыл-әрекетке көшуін, яғни одан етістік жасалуын білдіретін жұрнақтар:
-ла, -ле: күмісте, алтында, қаңылтырла, шыныла, асфальтта, бетонда, майла, тұзда, жүнде, қауызда, өрнекте, бұтақта, жемде, сүтте, пиязда, сула.
-а, -е: ата, аса, деме, ота, өрте, сына, міне,
-қар, -кер: басқар, ескер
-сер: тексер
-шы, -ші: аунақшы, дөңбекші, жаншы, қакшы, көпірші
5. Мөлшер, шама мөнді етістік жасайтын жұрнақ:
-ла, -ле: шелекте, бөшкеле, қасықта, қапта, тоннала, сүйемде, карыста, метрле, адымда, кезде, аршында, екеуле.
6. Негіз сөздің мағынасынан дыбысқа қатысты етістік жасайтын жұрнақтар:
-ла, -ле: тарсылда, сартылда, гұрсілде, шиқылда, бозда, зула, гуле, бажылда, қақылда, сұңқыдда, қарқылда, ойбайла, аһле, үһле.
-ыра, -іре: дүркіре, күркіре, сарқыра, шұрқыра, шырқыра, зіркіре, бұрқыра. Бұл дыбыс мәнді етістіктің еліктеуіш сөзден жасалуы
-а, -е: салдыра, күркіре
-қыр, -кір: ақыр, кақыр, жазғыр, ысқыр, пысқыр, түшкір, түкір, кекір. Бұлар жұрнақ кіріккен көне түбірлер.
7. Мекендік мәнді етістік жасайтын жұрнақтар:
-ла, -ле: өрле, түракта, жағала, мекенде, іргеле, ықта, арала. Үстеуден де осы мәнді етістік жасайды: жоғарыла, төменде -лас, -лес: орналас, жайлас, көршілес -а, -е: орна -ық: орнық
Достарыңызбен бөлісу: |
