8. Заттық ұғымнан жетімсіз кимылды, зәрушілікті білдіретін қимылды жасайтын жұрнақтар:
-сыра, -сіре: кансыра, жетімсіре, ойсыра, күлімсіре, жыламсыра, қымызсыра
-ырқан, -іркен: азырқан, ашырқан, тұшырқан, шіміркен -ырқа, -ірке: есірке, мүсірке, тосырқа
9. Сын-бейне мәнді жасайтын жұрнақтар
-ти, -ди: қазди, дүрди, сұсти, ташти, төсти -ырай, -ірей: бақырай, шақырай, ажырай, бадырай, тікірей, тасырай
10. Субъектінің әдеттенген қимылын, өзіне тікелей кдтысты қимылды білдіретін етістік жасайтын жұрнақ:
-ық, -ік: құнық, дәнік, бірік, жолық, зарық, тотық, қамық
-ына, -іне: есіне, қатына, пысына
-ке, -қа: иіске
-ан, -ен: жирен, оян, басын, жұбан, үйрен
Етістіктен етістік жасайтын жұрнақтар
Етістіктен етістік жасайтын жүрнақтарға негізінен лексикалық мағынаны түрлендіруші жұрнақтар жатады.
Етістіктің лексикалық мағынасын түрлендіретін жұрнақар
Етістіктің лексикалық мағынасын түрлендіретін жұрнақтары деп етістік негіздің лексикалык мағынасын сақтай отырып, оған түрлі үстеме мағына қосатын жұрнақтары аталады.
Етістіктен етістік жасайтын жұрнақтар
Етістіктен етістіктің жасалуы екіге бөлінеді:
1) етістіктегі лексикалық мағынаны түрлендіру
2) етістіктегі лексикалық мағынаға объектілік, субъектілік мағыналар қосып түрлендіретін жұрнақтар.
Етістіктегі лексикалық мағынаны түрлендіретін жұрнақтар
1. Түбір етістіктегі лексикалық мағынаны түрлендіретін жұрнақтар көп емес, олардың көбі өнімсіз жұрнақтар, тіпті бір туынды түбірлерде кездесетіндері де бар.
-ғы, -гі: сырғы, ызғы, кергі, кілкі, түрткі. Мысалы, Ызғып отырып, тез жеттік (С.Жүнісов).
-ла, -ле: үрле, бүкте, тістеле, сүйреле, қарайла, жетеле. Мысалы, Саған қарайлап қалдым (С.Мұқанов).
-қыла, -кіле: шапқыла, кескіле, ұрғыла, қойғыла, соққыла, түрткіле, жұлқыла, тепкіле
-ыңқыра, -іңкіре: алыңқыра, бұрыңқыра, бұзыңқыра, беріңкіре, жүріңкіре, түсіндіріңкіре
-шы, -ші: тыншы, шапшы, тапшы, көнші
-дік, -лік: көндік, илік, килік
-ірей: тесірей, тікірей
-ыр, -ір: қаңғыр, бітір, кетір, ұшыр, батыр
-жыра, -жіре: тұнжыра, болжыра
-ға, -ке: қорға, қозға, бүрке
-ғыт: құйғыт, орағыт. Мысалы, Орағытып, сөзден ұстатпайды (С. Жүнісов).
-жы: уылжы, тамылжы
-ік: көнік, кезік
Бір туынды түбір сөз ғана жасайтын жүрнақтар бар, олар:
-ей: кішірей. Мысалы, Құнанбайдың алдында кішірейіп болдық (М.Әуезов).
-бі: ілбі. Мысалы, Ілбіп жүрістері өнбеді (С.Мұқанов).
-ді: өнді. Мысалы, Жаяудың жүрісінен жер өндімейді (І.Жансүгіров).
-іл: иіл. Мысалы, Жауға иілген басым қор болды (С.Жүнісов).
-іс: көніс. Мысалы, Көніспеске шара жоқ (С.Мұқанов).
-гес: мінгес. Мысалы, Асқармен атқа мінгесіп отыруға тура келді (С.Мұқанов).
-сет: көрсет. Мысалы, Көрсет ерлігінді (С.Жүнісов)
Достарыңызбен бөлісу: |
