Лекция тезистері 5B010800 «Дене шынықтыру және спорт»
Илгіштікке тәрбиелеу әдістері
жүктеу/скачать 3 Mb.
|
| Илгіштікке тәрбиелеу әдістері. Иілгіштік шұғылданушының қозғалысты үлкен амшштудамен (теңселу шегі, арасы) орындау қабілеті болып табылады. Нілгіштіктің бар болуы түқым қуалаушылық заңдылықтарымен байланысты, алайда оған шұғылданушының жасы және үзіліссіз жүйелі дене жаттығулары (ықпал жасайды) әсер етеді. Иілгіштікке тәрбиелеуге әр түрлі спорт түрлері әр түрлі әсер етеді. Иілгіштікке бірқатар спорт түрлерінде (көркемдік және спорттық гимнастикада, суға және батутқа секіруде) және кейбір кәсіби қызмет жүйелерінде өте жоғары талап қойылады. Дегенмен, иілгіштік жаңа жоғары үйлесімді қозғалыс әрекеттерін меңгеруге немесе басқа да қозғалыс сапаларын көрсетуге мүмкіндік жасайды.
Иілгіштік динамикалық (қозғалыста көрінетін), статикалық (дененің қалпын және түру жағдайын сақтау мүмкіндігі), белсенділік (өз күшіне сүйеніп көрсетуі) және сылбыр (сыртқы күштердің әсерінен көрінетін) болып айырмаланады. Иілгіштік бұлшық еттердің, байланыс үлпалары жасушаларының, буын қоспалары сумкаларының созылғыштығына көп байланысты. Спортшының көңіл-күйі көтеріңкі болған кезде, жарыстың алдыңғы сәтінде иілгіштік артады, ал жоғары дәрежедегі шаршау сәтінде бүлшық етгердің созылғыштығы азаюы мүмкін. Иілгіштікті арттыру үшін алдын ала қыздырыну, керілетін бүлшық ет топтарына массаж жасау және қысқа мерзімде міндетті түрде қозғалыс-қимылдарын орындар алдында бүлшық еттерді ширату қолданылады. Иілгіштікке сыртқы температура (төменгісі иілгіштікті азайтады, тәуліктік уақыт, яғни сағат 10,00-18,00 дейін иілгіштік жоғары, таңертең және кешке төмен) әсер етеді. Өмір заңдылығы бойынша табиғи дене дайындығына күш деңгейі жоғары адамдардың бұлшық ет тонустарының физиологиялык күш қуаты жоғарылығынан олардың иілгіштігі төмен болады. Иілгіштік қабілеті жоғары адамдардың жылдамдық-күш қабілеттерін көрсету мүмкіндігі төмен болады. Сондықтан буын қоспаларының қозғалыстары шектеулі қалыптағы адамдармен көбейтілген, барынша жиі және үзақ созылған бұлшық еттерді созуға арналған жаттығу түріндегі жүктемелерді беру қажет. Белгілі кезендерде бұл жүктемелерді күнделікті жаттығуда 2-3 рет беруге болады (оқытушының тапсырмасы бойынша үйде, жеке, өз бетінше шұғылдануды қосқанда). Керісінше, табиғатында иілгіштік көрсеткіші жоғары адамдар үшін бұлшық ет созылмалылығына берілетін жаттығуларды шектеп таңдап алынған, бағытталынған күшті арттыру және жалпы дамыту жаттығуларының жәрдемімен тірек-қозғалыс аппаратын дамытуға (бекітуге) арнайы шаралар қолдану қажет. Иілгіштікті тығыз, аз уақыт ішінде дамытуда алға басушылықты қамтамасыз ету қажет болған жағдайда Е.П.Васильевтің мына жаттығу пропорциялары ұсынылады: шамамен 40% белсенді-динамикалық, 40% сылбыр және 20% статикалық жаттығулар. Иілгіштікке тәрбиелеу үшін бұлшық еттерді, бұлшық ет сіңірлері мен буын ұлпа жасушаларының (связка) қозғалыстық амплитудасының біртіндеп арттырылуымен орындалатын жаттығулар қолданылады. Қозғалыс қарапайым, серіппелі, айналумен, сыртқы көмекпен (мөлшермен және максимальді), ауырлықпен және оларсыз болуы мүмкін. Қайталау санына, қозғалыс шапшандығына және "ұстамдылық" уақытьша байланысты бағдарлау ұсыныстары жасалынған. Иық және қүйымшақ-жамбас буындарында қозғалыстар үшін сериясымен 30-45 рет қайталау; белсенді жаттығулардың қарқынын орташа секундына бір рет қайталау, ал сылбыр жаттығулардың қарқынын секундына 4-6 рет қайталау қолданылады. Созылуға арналған статикалық сылбыр жаттығуларды жас есейген кездегі бұлшық ет көлемі мен байланыс аппаратының түр өзгерісіне (деформацияға) аз келуіне байланысты қолданған үтымды. Жаттығулар оқу-жаттығу жүйесінде қолданылады. Неғүрлым жиі қолданылған сайын олардың әсерлілігі де жоғары болады. Күнделікті екі реттік жаттығуда бұл жаттығуларды әр шыққанда 30 реттен қайталау бір-екі айдан соң иілгіштіктің елеулі артуына мүмкіндік жасайды. Жаттығуды тоқтатқан уақыттан соң иілгіштік тез арада бүрынғы қалпына келеді (жақындайды). Соңғы жылдары біздің елімізде стретчинг деген иілгіштікті жақсартуға, буындардың қозғалмалығын арттыруға арналған жаттығу жүйесі тарала бастады. Бұлшық етті созуға жаттығуды баяу және асықпай орындау тек әр түрлі спорттық-сауықтыру міндеттерін ғана шешіп қоймайды, сонымен бірге жүйке көңіл-күй толқуын басуға, белсенді демалысқа жағдай жасайды. Адамның күш, шапшаңдық, әбжілдік, иілгіштік сияқты негізгі дене сапаларын тәрбиелеу мен жетілдірудің ерекше көңіл аударатын міндеттері жүйелендірілген жаттығулардың алғашқы кезеңінде жеңіл шешіледі. Ол үшін бұл кезенде күшті дамытсақ, онда төзімділік те дамиды, егер иілгіштікті дамытсақ, онда күшті дамыту дайындығы да жетіледі. Бұл дайындық кезеңінде жаттығудың кешенді әдісін, яғни жалпы дене дайындығын қолдану жоғары нәтиже беретіні кездейсоқтық емес. Жатгығудың барысында жекелеген дене сапаларының біреуінің артық жаттыққандығы, шұғылдануды жаңадан бастағанда одан бастап жоғары дәрежелі спортшы болғанға дейінгі аралықта бірнеше сапалардың қатар (параллел) дамуының тиімділік мөлшері біртіндеп азаяды. Жаттығу барысында арнайы жаттығуларды тыңғылықты таңдау талап етіледі. Өйткені адамның жүйке-бұлшық ет аппаратының қозғалыс сапасы, өзара қарама-қайшы пропорционалды байланысы жоғары деңгейдегі дамыған тәуелділікте (1-сурет), яғни жоғары дайындық деңгейінде дененің сапасының дамуы дененің басқа сапасының дамуын тежейді. Мысалы, жоғары дәрежелі штангашыға төзімділікті дамытуға арналған жаттығуларды, ал ұзақ қашықтыққа жүгіретін жеңіл атлетке күшті дамыту жаттығуларын орындату арқылы жоғары нәтижелі көрсеткішке жету өте қиын. жүктеу/скачать 3 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|