Литературные теории в поэтическом мире джона китса
АҒЫЛШЫН ТІЛІНІҢ БРИТАНДЫҚ ЖӘНЕ АМЕРТКАНДЫҚ НҰСҚАУЛАРЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
жүктеу/скачать 1,4 Mb.
|
| АҒЫЛШЫН ТІЛІНІҢ БРИТАНДЫҚ ЖӘНЕ АМЕРТКАНДЫҚ НҰСҚАУЛАРЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Джиянбаева Л.А.- Шетел тілі: екі шетел тілі БББ магистранты ОАИУ Резюме. В статье рассматриваются проблемы различия между Американским английским языком и Британским вариантом английского языка. Resume. The article discusses the problems of the difference between American English and the British version of English. Бүгінде Американдық Ағылшын тілі британдыққа қарағанда кең таралған. Біріншіден, АҚШ аумағы Ұлыбританияның аумағынан әлдеқайда үлкен, сондықтан американдық сөйлеушілердің саны әлдеқайда көп. Екіншіден, Американдық Ағылшын тілінде көптеген заманауи кітаптар мен газеттер жазылды. Үшіншіден, Дисней студиясының барлық сүйікті мультфильмдері де бастапқыда Американдық Ағылшын тілінде айтылған. Сонымен, қай тілді үйрену керек? Әрине, бұл тілдер арасындағы айырмашылықтардан гөрі ұқсастықтар көп – бұл бірдей тіл! Бірақ олардың арасында бірқатар айырмашылықтар бар, олардың бастысы - американдық тілдің қарапайымдылығы. Жалпы, тілде ең бастысы – сөйлеуді және түсінуді үйрену. Сіз дұрыс және еркін сөйлеуді үйренгеннен кейін, американдық немесе британдық ағылшын тілін көп қиындықсыз түсіне аласыз. Осылайша, біз бүкіл әлем қандай ағылшын тілінде сөйлейтінін, британдық және американдық ағылшын тілдерінің құбылыстарында айтарлықтай айырмашылықтар бар-жоғын анықтауға шешім қабылдадық. Осылайша біздің жұмысымыз үшін тақырып таңдалды. Оның таңдауы қазіргі уақытта тілдік өзгергіштікке үлкен көңіл бөлінетіндігімен байланысты. Тілдің өмір сүруінің әртүрлі формалары бар, олар тілді қолданатын адамдарға және осы тіл қолданылатын аумаққа байланысты. Ағылшын тілінің американдық нұсқасының көбеюі Британдық және Американдық Ағылшын нұсқаларының арасындағы айырмашылықты білу қажеттілігіне әкеледі. Бұл зерттеудің мақсаты – ағылшын тілінің британдық және американдық нұсқаларының айырмашылықтарын анықтау және көрсету. Осы мақсатқа сәйкес жұмыстың негізгі міндеттері: 1. Зерттелетін тақырып бойынша әдебиеттерді зерттеу; 2. Ағылшын тілі бойынша білімдерін кеңейту және тереңдету; 3. Ағылшын тілінің американдық тілдік ерекшеліктерін талдау және сипаттау; 4. Тілдік айырмашылықтардың себептерін анықтау; 5. Оқушылар арасында әлеуметтік сауалнама жүргізу; 6. Ағылшын тілінің британдық және американдық нұсқаларындағы айырмашылықтары туралы буклет жасау. Адам басқа адамдармен сөйлесу үшін тілді қолдана бастады. Ұзақ уақыт бойы сөйлейтін адам айналасындағы әлемнің бөлігі болды. Адамдар бір-бірінен өте ерекшеленеді. Әр адамның өзіндік сипаты, өзіндік ойлау тәсілі бар. Адамның өмір салтына, мінезіне және ойына үлкен әсер тарихи және географиялық аспектке ие. Сондықтан, Жер планетасындағы әрбір ұлт үшін белгілі бір мінез-құлық белгілерін, белгілі бір өмір салтын ажыратуға болады, бұл осы халықтың менталитетіне байланысты. Менталитет ұлттық мәдениеттің құрамдас бөлігі болып табылады. Менталитетті зерттеген кезде біз табиғат, тарих және география арасындағы байланысты көре аламыз. Тарихи оқиғалар әрқашан ұлттық сипатында көрініс табады, ал британдықтар мен американдықтар тарихта менталитет пен тілдің қалыптасуына үлкен әсер еткен оқиғалар аз болған жоқ. Тілдердің екі нұсқасындағы айырмашылықтардың себептерін түсіну үшін біз оның қалыптасу және оны қолданушылармен бірге өскен тарихына жүгінуіміз керек. Ағылшын тілін Америкаға Британдық колонистер әкелді, олардың алғашқысы 1607 жылы Джеймстаунға (Вирджиния) келді. Ағылшын тілі Британ Империясы отарлаған басқа аумақтарға таралды. 1921 жылға қарай оның халқы шамамен 470-570 миллион немесе сол кездегі әлем халқының төрттен бір бөлігі болды. Соңғы 400 жыл ішінде Америкада (әсіресе АҚШ-та) және Ұлыбританияда қолданылатын ағылшын тілінің формалары аздап өзгерді. Бұл американдық ағылшын және британдық ағылшын деп аталатын жаңа формалардың пайда болуына әкелді. Олардың арасындағы айырмашылықтар айтылымға, грамматикаға, лексикаға (лексикаға), орфографияның кейбір нормаларына, тыныс белгілеріне, фразеологиялық бірліктерге және күндер мен сандардың дизайнына әсер етеді. Дегенмен, осы салалардағы айырмашылықтар американдық және британдық нұсқалардың өзара түсінушілігіне әсер етпейді, дегенмен бір нұсқаның кейбір сөздері басқаша мағынаға ие болуы мүмкін немесе мүлде басқа мағынада қолданылмауы мүмкін. Алғашқы айырмашылықтардың бірін Американдық Ағылшын тілінің алғашқы сөздігін жасаушы Ноа Уэбстер сипаттаған. Ол американдықтардың британдықтардан сәл өзгеше, тәуелсіз диалект немесе аймақтық екпін деңгейінде сөйлейтініне назар аударды. Американдық және британдық ағылшындар арасындағы ауытқулар әзілге себеп болды. Мысалы, Бернард Шоу кейіпкерлерінің бірі Ұлыбритания мен АҚШ «ортақ тілмен бөлінген екі ел» дейді.[10] «Кентервилл елесінде» Оскар Уайлд «Қазір бізде Америкамен бәрі бірдей, әрине, тілден басқасы» деп жазды (1888).Ағылшын тілінің американдық және британдық нұсқалары аздап ерекшеленеді және өзара байланысты. Бұл тақырып ағылшын тіліндегі оқулықтарда тек үстірт (объективті себептерге байланысты) қарастырылса да, бұл өте қызықты. Британ аралдарын мекендеген тұрғындар туралы ежелгі жазбалар б.ғ.д. 800 жылдарға жатады. Бұл кезде аралға үндіеуропалық халық – кельттер қоныстанған. Британдық аралдарды Цезарь жаулап алғаннан бір ғасыр өткен соң, б.з. д. 44 жылы Рим императоры Клаудиус Британдық аралдарға келді, содан кейін Ұлыбритания Рим провинциясы болып саналды. Сонымен, қазіргі ағылшын тіліндегі көптеген сөздердің латын сөздері бар. Мысалы, castra сөзі (лат. «лагерь»). Бұл латын сөздері қазіргі Ұлыбританияның көптеген географиялық атауларында кездеседі – Lancaster, Manchester, Leicester. Street "көше" (латынша via strata «төселген жол») және wall «қабырға» (vallum - «білік») сияқты кең таралған сөздер де белгілі.Латын тілінен алынған көптеген жалпы зат есімдер бар: wine «шарап» – лат. vinum «шарап»; pear «алмұрт» - лат. pirum «алмұрт»; pepper- бұрыш – лат. рірег. Ағылшын халқының тікелей ұрпақтары – 449 жылы Ұлыбритания аумағына енген саксондар, юттар, англдар мен фриздердің неміс тайпалары. Англо-саксондық тайпалардың арқасында ағылшын тілінде географиялық нысандардың көптеген атаулары пайда болды, олар бүгінгі күнге дейін сақталған. Сондай – ақ, butter, pound, cheese, alum, silk, inch, сhalk, mile, mint сияқты сөздер латын тілінен алынған германдық тамырларға ие. Немесе Saturday сөзі - ежелгі Рим мифологиясындағы Юпитер құдайының әкесі «Сатурн күні» дегенді білдіреді. 878 жылы Данияның англо-саксон жерлерін жаулап алуы басталды. Даниялар көптеген жылдар бойы Ұлыбритания жерлерінде тұрып, Англо-Саксондардың өкілдерімен үйленді. Нәтижесінде ағылшын тілінде Скандинавия тілдерінен бірқатар сөздер пайда болды. Мысалы, amiss «дұрыс емес», anger «ашу», auk «гагарка», awe қорқыныш», axle « ось, aye «әрқашан». sk немесе sc әріптерінің тіркесі – сөздің басында келсе қазіргі ағылшын тілінде бұл сөз скандинавиялықтардан енген сөз болып табылады. Мысалы, sky «аспан» (ағылшын тілінде heaven), skin «тері» (ағылшын тілінде" тері"), skull «бас сүйек»(ағылшын тілінде «қабық»). XI ғасырдың ортасында Францияның солтүстігі Британияны жаулап алды. Осы кезден бастап халық тарихында үш тілдің дәуірі басталады. Ақсүйектер мен соттардың тілі француз болды, ғылым тілі латын тілі болып қала берді, ал қарапайым адамдар англо-саксон тілінде сөйлей берді. Дәл осы үш тілдің араласуы қазіргі ағылшын тілінің қалыптасуына себеп болды.Тіл мамандары қазіргі ағылшын тілін аралас деп түсіндіреді. Бұл көптеген сөздердің жалпы мағынада ортақ тамыры жоқ екендігіне байланысты. Англо-саксондық сөздер белгілі бір заттарды білдіреді head сөзі осыдан шыққан. Латын тілінен – ғылым мен білім тілі, одан chapter сөзі қалды. Француз тілінен дворяндарының күнделікті өмірінде болған chief сөзі қалды. Британ аралдарындағы қазіргі тіл мүлдем тұрақты емес. Тіл өмір сүреді, неологизмдер үнемі пайда болады, кейбір сөздер өткенге оралады. Алайда, ағылшын тілі мен көптеген еуропалық тілдердің басты айырмашылығы – Ұлыбританияда статикалық нормалар жоқ. Керісінше, бұл үлкен жолда әртүрлі диалектілер бар. Фонетикалық деңгейде сөздердің айтылуы ғана емес, сонымен қатар бірдей ұғымды білдіретін мүлдем басқа сөздер де бар. Осы кезеңдегі сөздік қорын толықтырудың бір көзі басқа тілдерден, ең алдымен Солтүстік Америкада тұратын үнді тайпаларының тілдерінен алынған сөздер болды. Мұнда негізінен Америка континентінің флорасы мен фаунасын білдіретін терминдер басым. Кейінгі кезең үшін лексика саласындағы өзгерістер тән. Американизмдер саны артып келеді. Американдық өнеркәсіптің қарқынды өсуі, көлік пен ауылшаруашылығының дамуы – мұның бәрі арнайы терминологияны құру қажеттілігін тудырды. Жаңа технологиялық терминдерді жеке компаниялар әзірледі және АҚШ пен Англия арасындағы терминологияны біріздендіру немесе стандарттау, әрине, мүмкін емес. Сондықтан, XIX ғасырда АҚШ-та пайда болған жол терминологиясы ағылшын тілінен күрт өзгеше болғаны кездейсоқ емес. Соңғы 400 жыл ішінде Америкада (әсіресе АҚШ-та) және Ұлыбританияда қолданылатын ағылшын тілінің формалары аздап өзгерді. Бұл Американдық ағылшын және британдық ағылшын деп аталатын жаңа формалардың пайда болуына әкелді. Олардың арасындағы айырмашылықтар айтылымға әсер етеді (екпін, Оо, Аа, Rr, Tt, Uu, ew әріптерінің айтылуы, өзге тілден енген сөздерді оқу), грамматика (Perfect тобының уақыттарын қолдану, to be going to құрылымы, тұрақты емес етістіктер, адамдар тобын білдіретін зат есімдерді қолдану), лексика (лексика, сөзжасам, балама идиомалар), орфографияның кейбір нормалары. Алайда, бұл салалардағы айырмашылықтар американдық және британдық нұсқалардың өзара түсінушілігіне әсер етпейді, дегенмен бір нұсқаның кейбір сөздері басқаша мағынаға ие болуы мүмкін немесе басқасында мүлдем қолданылмауы мүмкін, ал кейбір жағдайларда айырмашылықтар түсінбеушілік пен қызығушылық тудыруы мүмкін. Сонымен ағылшын тілін меңгеруде қай нұсқаға мән беру керек? Бұл сұраққа жауап беру үшін алдымен тілді қандай мақсатпен үйренетініңізді шешу керек. Егер сіз оған кітап оқуға немесе жай ғана білуге үйретсеңіз, онда британдықтардан бастаған дұрыс, өйткені әдебиеттің көп бөлігі осы нұсқаны зерттеуге бағытталған. Егер сіздің жоспарыңызда Голливудты жаулап алу немесе шетелдіктермен бейресми байланыс орнату болса, онда американдық тіл стилін игеру орынды болады. Бірақ алтын ортаны ұстанған дұрыс, яғни екі нұсқаны да игеруге тырысу керек, бұл қиын да емес. Орфографиядағы айырмашылықтар көп емес. Жалпы, бұл айырмашылықтар американдық нұсқаға жазу тәжірибесін енгізген Нұх Уэбстердің арқасында пайда болды –re, орнына, -er немесе -or орнына-our (favor қызмет, honor құрмет,, labor-еңбек), cheque орнына check және т.б. кейбір сөздер ұқсас болғанмен жазылулары әртүрлі. Американдық және британдық формалардың кейбір айырмашылықтары: color - colour (labor - labour, etc.) traveled - travelled (canceled - cancelled, etc.) catalog - catalogue (dialog - dialogue, etc.) theater - theatre (center - centre, etc.) defense - defence (pretense - pretence, etc.) organize - organise (analyze - analyse, etc.) check - cheque program – programme. Британдық –our-ға аяқталатын сөздер, американдықтар аздап қысқартты және олар-or-ға аяқталады
Британдық apologise, paralyse сөздері американдықта apologize, paralyze ретінде жазылған.
Француз тілінене енген кейбір сөздер –re-мен аяқталады, американдық нұсқада-er-мен аяқталады
nce-ге аяқталуы- Британдық - nse - американдық
Сондай-ақ, зерттеу барысында біз сауалнама жүргіздік. Оның деректерін өңдей отырып, оқушылардың көпшілігі ағылшын тілінің британдық нұсқасы мен американдық нұсқаның арасында айырмашылықтар бар екенін түсінеді деп айта аламыз. Олар бұл айырмашылықтар аз екенін түсінеді. Ең бастысы – ағылшын тілінің кез-келген нұсқасын түсін алу. Бүгінгі таңда Американдық ағылшын тілі қазіргі жастарды бұқаралық ақпарат құралдарының арқасында көбірек қызықтырса да, тұманды Альбионның тілі күрделірек, жан-жақты, қатаң грамматикалық заңдарға сәйкес құрылған және егер адам оны игерсе, онда оған тез арада Ағылшын тілінің американдық нұсқасын «қайта үйрену» қиын болмайды. Ағылшын тілінің әртүрлі нұсқаларын үйренуге көмектесу үшін біз сіз пайдалана алатын буклет жасадық (3-қосымша). Бұл зерттеу тілдердің өзара әрекеттесуі мен өзара әсері, сондай-ақ тілдік вариативтілік; ағылшын тілінің американдық нұсқасының пайда болуы мен білім беру ерекшеліктері тұрғысынан қазіргі лингвистика мәселелеріне қызығушылық танытқандар үшін пайдалы болады деп үміттенеміз. Пайдаланылған әдебиеттер. М. С. Евдокимов, Г. М. Шлеев – «Краткий справочник американо-британских соответствий» М.: Флинта, 2000 Словарь Longman, 2019 http://real-english.ru/articles/difference-british-american-english.htm Нестерчук Г. В. США и Американцы. - М.,: Педагогика, 2018. Швейцер А.Д. Литературный английский язык в США и Англии. - М., 2010. Энциклопедия для детей. Т.10. Языкознание. – М.: Аванта +, 2014. Hornby A. S. Oxford Advanced Learner's Dictionary of Current English: In 2 vol. Moscow, 2011. УДК : 373:.1:37.026. жүктеу/скачать 1,4 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|