М е к т е п баспасы 1965 I. У ш Х кластарда эдебиет тарихын
тарихын басты-басты бес дэу1рге белем1з де, мынадай жайларды танытуга тыры- самыз: 1
жүктеу/скачать 4,22 Mb. Pdf көрінісі
|
| 1
тарихын басты-басты бес дэу1рге белем1з де, мынадай жайларды танытуга тыры- самыз: 1. XVIII расыр эдебиет! (Бухар ж ырау). Бул туста эдебиет1М1здщ фольклордан белшш, толгау-лирика жанры туршде туа бастауы, ондагы феодалдык мазмун, оныц дэстурге багыныштылыры, б!р жагынан, эпос, екш- Ш1 жагынан, билер сезшщ улплер! барлыгы, оныц жазу емес, импровизацияга непзделу!, белплерг мен себептер1, Бухар жанрлары (арнау, толгау, сатира элемент!), олар дыц табигаты, такырыптыц ем1рге бешмделе бастауы, елецдершщ образдары (Абылай, батырлар, ру басылар, халык пен хан, ез1), елецдершщ, композициясы мен уйкастары, Т1лд[к кестес1, акын кезкарасы, стши сиякты- лар сез болады. Сонымен б1рге Бухарда болашакты ой- лайтын философиялык толгаулар («Айналасын жер туткан»), Россиямен достыкта болуды айту бар. Онда Бухардыц ез образы мен заман проблемасы сез болады. Эцпме олардыц дурыс шеиплушде емес, койылуында, автордыц соган тэн бастаманы тудыруында. XVIII расыр эдебиетше ек! сагат бер^лген болса, со- ныц 61 р 1 н Бухар ем1р сурген дэу1рд1, ондагы когамдык- элеуметтж, эдеби процесс шолуга, екшиисш Бухар елецдерш окып, талдауга арнаймыз. Шолуды 10— 15 ми нутке курамыз. К,алган уакытты Бухар елецдершщ 48 Абылайга байланысты тобын талдаура, оньщ дэстурге айналраны. (Бул — Шортанбай, Эбубэюр, Базар сиякты кешнп акындарга стиль болтан.) 2 . XIX гасырдын, басындагы эдебиет. Мунда эдебиет- тег1 феодалдык жэне халыктык мазмун жжтеледк Бхр жарынан, Бекей ордасында сарай поэзиясы туса, (Бай- ток, Ж анузак), еюнпп жарынан, феодалдык кысымра карсы шаруалар козралысымен байланысты Махамбет, Шернияз сияктылар поэзиясы туады. Байтоктар хандар образын беле жырлап, Бухар дэстурш устем тапка бешм- дейд1, соран тэн одалык лирика тудырады (сарай салта- натын жырлау). М ахамбет пен Шерниязда б!рде толгау, б^рде кара елец — сатира туршде халык образы, анти- феодалдык куреста бастаран халык батырлары мен акындарыныд бейнеа жырланады. Булар нагыз халык тык, каЬармандык образ, поэзия улгшш тудырран. Соган сай Махамбетте элеуметтак кайшылык, эдеби тартыстьщ ражап жацалыктары бар. Б 1 рак форма (толрау), дэстур, стиль жарынан М ахамбет поэзиясы Бухар мен эпос стшйнен узап кетпейдй Онда импровизация мен жазу элемента уштаскан. Толрау турш деп лириканьщ мазму- нын, техникасын жацартып, байыткан, дамыткан. М а х а м б ет— улкен лирик. Ондары лирика жанрлары — ар- нау, мшездеу, сатиралык формалар, кетерш ске ундеу. Махамбет поэзиясыньщ мазмун жаналыгынан, рухынан туатын тары б!р новаторлык сипат онда реализм элемен та мен романтизм элемента бой керсеткен. Соны толрау стил! шецбершде жырлайды. Сондыктан да М ахамбет — Бухар стилш кайталаушы емес, дамытушы, жацартушы акын. Эдебиетте туран ек1 мазмун мен ек1 тенденция,екг стиль тартысын таныту, онын себептерш аныктау, соны поэзия улг1С1мен дэлелдеу — басты максат. XIX расырдьщ б^ршпп жартысындагы эдебиетт! шо-= луга 2 сарат бершген. Соныц Шршде Бекей ордасындагы элеуметтак-тарихи жардай, эдеби процесс: а) сарай поэзиясы, э) М ахамбет поэзиясы, б) «Айман-Шолпан» сюжетане Ж 1ктемел1 талдау берем1з ( со ц ры н ьщ такыры- бы, мазмуны, образдары эцпмеленедГ). Бул — хандьщ курылыстьщ ыдырау кезещ. Екшхш сабакты Байток, Ж анузак жырларын окып талдаура курган жен. Сонда ондары феодалдык мазмун мен форма окушыра накты туршде барып жетпек. Будан со цры жүктеу/скачать 4,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|