ц «Кекшетау» поэмасыныц компо-  зициялык курылысы (жоспары) мынадай: 76

1. Кекшетау аныздары (пейзаж)— пролог орнында.
2. Абылайдыц калмак, ел
1
й шауып алуы.
3. Калмак, к,ызыныц туткын болуы (байланыс).
4. Лирикалык. шепшс («Бой ж азу»),
5. К,ыз жумбары.
6. Тары да пейзаждык-лирикалык, шепшс («Кекшетау куйЬ)
7. Адак. к
1
м?
8. Кыз жумбарыныц шешшу
1
(шарык.тау шеп).
9. Калмак кызыныц ерюндш алуы («Кер кежек»). Шешуь
10. ОкжеТпес пен Жумбактас сыры (эпилог).
11. Еск1 куйдщ сарыны (акын толрауы).
Бул композиция адеяра барындырылран. Онын 
ш ы н
такырыбы тау емес, X VIII гасырдагы . феодалдык-хан- 
дык курылыстыц 1
ш к
1
-сы р т к ы
кайшылыры, Абылай хан- 
ньщ жолсыздыктары, онын. батырларыньщ дацройлы- 
рын, 
билершщ 
даукест1Г1н 
сынау: казак пен калмак ел1 
арасындары араздык, шапкыншылык, соньщ курбаны 
болран кыз тардыры. Идеясы — А дак пен кыз муддесш- 
дег! жакындык, эдшет, адам боетандыгы, улттар досты- 
ры. 
Осы идеяны айту ушш кыздыц уш шарты бершген, 
кыз бен А дак хандар ортасына карсы койылран.
Акын поэманыц композициясын кызык курран. Поэ- 
маньщ басы мен аяры пейзаж (ацыздар, олардыц жай 
айтылмарандыры), уш жерде лирикалык, шепш с бар 
(
4
, 6, 
11
буындар), е згеа сюжет элементше курылран. 
Бастапкы пейзаж кешнг1 пейзажсыз тусшжт! болмас ед1, 
ол — адам 
тардырынан туран ацыздар (Окжетпестщ 
басына садак 
оры
жетпеген, Бурабай келшде А дак акку 
балапанын куткарран, Ж у м б а к та с— калмак кызыныц 
ел1М мен ем1рд1 бзсеке койган жер1, азаттык символы 
болран тас).
Акын толганыстарынан кершетш
1
— эдшет идеясына 
автор битарап емес. Кыздыц суйгеншен ажырауына, 
орэн
жасалган зорлыкка акын тезбейд!, Абылай ушш 
халык, Кекшетау айыпты емес демекшк Поэма компози­
циясы аркылы алдымен осы жайларды таныту кажет. 
Онда акын образы да бар. Поэма ацыз эцг
1
ме туршде 
улкен шындыкты сез етедь
Композицияны 
талдау кезшде ацгартатын екшии 
элемент — элг1 улкен идеяныц тартыс жарынан калай 
шеиилгеш болура тшс. Кекшетау ацыздарын баяндап,~ 
Абылайдыц шапкыншылырын суреттеу аркылы заман 
ш ы н д ы ры н
типт1к жардайда керсетедь 
«Окжетпес», 
«Бурабай», «Ж умбактас» дейтш кейшп пейзаж сол тип-
77

Т1к жардайды айкындап, ацыздыц сырын ашады. К,ыз 
жумбагы зйел басындары ауыр халд1 керсетедь Бул да 
типт1к жардайдын, керш ш . Ол — аллегориямен бершген. 
Байланысы — калмак кызыныц туткын болуы; шарык,- 
тау шеп — жумбак, азаттык ушш тартысу; шешу! —
кыздьщ ерлшпен бас бостандыгына жетуь Осы тартыс 
жел1С1 «Кептер» эцпмесшде де бар, оньщ аягы туткын- 
даумен б1ткен. Образ реальды турде аллегория форма- 
сында бейнеленген.
Поэманы окытып, жоспарын жасаган соц, осы эле- 
менттерд1 эцпме эдю м ен аныктаймыз. Сонда поэманыц 
идеясы да, мазмуны да, образдары да айкындалады.
Прозалык жанрлар тусында сюжет жайлы урым бе- 
р1лед1. Сюжеттщ терт элементш «К,амар сулу», «Шуга- 
ныц белпсЬ, «Р ауш ан — коммунист» атты шырармалар- 
ды еткенде жаксы танытуга болады. бйткеш бул ецбек- 
терде 
сюжет 
классикалык 
улгще 
жасалран. 
Ол 
элементтер: кешпкер тарихы, окира жел1с1 (рет1), тар­
тыс, автор идеясы.
Сюжет — образ токитын форма. Сол ушш ол — тип- 
т1к характер жасаудыц куралы. Оны тек сюжет деп тал­
дау 
марынасыз. Эрб
1
р прозалык шырарма 
тусында 
сюжеттщ кандай кызмет аткарып турранын таныту ка­
жет.
Шырарманыц сюжет1 
мен композициясын талдау 
ушш алдымен жоспар жасаймыз. Буран арнаулы сабак- 
тар белшедь «Шураныц белп сЬ мен «Раушан — комму- 
нистщ» сюжетш туащ цруд! жоспарлап, талдап керел1к:

жүктеу/скачать 4,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: