тикалық  дәл ел дер ді  келтіруге  келм ещ ^ Мен  осыидаи

ұсынатын  сараптауш ыға  қарағанда,  пациент  интуициялық 

т ү р д е   н е д е н   қ а ш қ а қ т а у ы   к е р е к т іг ін   б іл ед і.  Тағы  бір 

қайталап  айтарымыз,  өзін  талдаудағы   қауіптіліктің  пайда- 

сыздығы  оны ң  зи ян   кел тір у ін д е  емес,  көбінесе  пробле- 

м адан  өте  қ аш ы қ тау   болуы нда.  Тіпті  адам  оны  жолдан 

т ай д ы р аты н   небір  и н с а й т қ а   ж е т к е н м е н   де,  менің  көз- 

қ а р а с ы м   б о й ы н ш а ,  о н д а   д а   сен ім   а р т а т ы н   бірқатар 

кезеңдер  болады.  Біріншіден,  ш ындықпен  қақтығысу  тек 

қана  мазасы здану  мен  қо б ал ж у ға  әкеліп  қана  қоймайды, 

сонымен  қ атар  ол  босату  қасиетін  де  иеленеді.  Әр  түрлі 

ш ы н д ы ққа  т ә н   б о сау   к ү ш тер і  осы   сә т т е -а қ   ішкі  сезім 

абы рж уы н ан  қ ү т қ ар у ы   мүмкін.  Д е р е у   арада  жеңілдену 

сезімі  пайда  болады.  Егер  абы рж удағы   ішкі  сезім  ерекше 

үстем   болса,  онда  өзі  ту р ал ы   аш ы лған  ш ындық  саналы 

т ү р д е гі  қ ү т қ а р у   ә д ісін   б ел гіл ей д і;  тіп ті  ә л і  де  айқын 

болмағанымен  де,  интуициялы  түрде  осылайша  оның  әрі 

қарай  қозғалуы на  күш   беретіндігін  сезінеді.

Б асқа  ескерілетін  ф ак то р д ы ң   келесі  м аңы зды  жағы: 

ш ы нды қ  тіпті  аса  қатты   қорңы ны ш ты   көрінгенімен  де, 

басқаш а  айтсақ,  ол  ж ақ сы л ы қ   қорқы ны ш ы   болып  сана- 

лады.  Мысалы,  егер  адам  езін-өзі  қиратуға  қүпия  талпын- 

ғанын  білсе,  оның  ж асы ры н  т ү р д е  ж алғасқаны нан  гері, 

айқын  ниеттенуі  әлдеқайда  қауіпсіз.

Бірақ,  қағида  бойынша,  егер  өмірге  деген  қандай  да  бір 

жігер  болса,  ж ете  түсіну  қорқы ны ш   тудырып,  ол  өзін-өзі 

сақтауд ағы   бір-бірімен  қарсы   тү р ға н   күш терді  жүмыл- 

дырады.  Егер  ол  болмаса,  адам  талдаумен  бе  әлде  талдау- 

сыз  ба — бәрібір өледі.  Бүл  ойды позитивті түрде байқасақ- 

адам  өзі  туралы  қолайсыз  ш ындықты  аш уда  оның  жігері 

ж е т к іл ік т і  б о л са,  о н д а  а я ғ ы н а   д ей ін   ол  б аты л д ы қты  

көрсететініне  күмәніміз  ж оқ.  Оның  ерекш е  алға  жылжуы- 

ның  езі  оның  мойындамай,  өзін  қолға  алуындағы  байсалды 

н и е т ін ің   б ар   е к ен д ігін   д ә л е л д е й д і.  Ж ү м ы с   б асы н ав 

о а с т а л ғ а н   п р о б л е м а н ы   ш еш у   ж ә н е   ө зін   т ал д ау д ағы  

интеграциялар  үзақ  мезгілге  созылуы  мүмкін.

қыры,  мүмкін,  сол  уақыттағы  интерпретацияны  дұрыс 

түсіноеуінен  болар,  илануш ы лық  мазасызданудың  талдау 

кезінде  өте  сирек  кездесетінін  біз  үм ы тпауы м ы з  керек. 

Көбіиесе  мүндаи  қиындықтардың  қайнар  көзі  —  ол  интер- 

р  тация немесе түтас аналитикалық ж ағдай сараптаушыға 

қарсы  оағытталған  жеккөруш ілікті  қоздыру.  Егер  мүндай 

(=ілп  ®РУШ1ЛІК санаға  жіберілмесе,  ол  көрінбейді  де,  ондағы 

І*2Н"Ө31  қ и РатУ  ҮРДісін  үлғайтуы   мүмкін.  ПациенттіН

әдісі  болыпӘк е л ^ У1  ° НЫҢ  сараптаУш ыдан  өшін  алУдағЫ

Егер  адам  ж ағы м сы з  ин сайтпен  өз  бетім ен  қағысып

ззо

қалса,  оның  өзімен  күресті  жалғастырудан  басқа  амалы 

қалмайды.  Немесе,  байқап  айтар  болсақ,  жауапкершілікті 

б асқаға  а у д а р у ы   тө м ен д ей д і.  Егер  өз  кемш іліктерін, 

жауапкершілігін  басқаларға  аудару  үрдісі  барынша  күшті 

болса,  мүндай  байқағыштық  ақталады,  талдау кезінде адам 

өзінің  кемшілігін  мойындап,  бірақ  өзі  үшін  жауап  оеруі 

керектігін  әл і  қ аб ы л д ам а ған д а   да  оның  көрініс  оеруі 

мүмкін.

Сонымен,  өзін талдау мүмкіндігі шектелгендіктен,  кеи  ір 

бүзылулардың  болуы   салыстырмалы  түрде  көп  емес  дер 

едім.  Эрине,  онда  әр  түрлі  көңіл  қоюды  талап  ететін  аЗА^ 

көпті сәтсіздікпен  басталған  бүл процестің созылып кетуі 

дейінгі  к ем ш іл ік т ер   бар;  проблем аны   табу  мен  онь 

шешімі  анағүрлым  көп  уақытты  талап  етуі  мүмкін. 

р 

осы  кем ш іліктерден  басқа,  өзін  талдауды  ешқгнд 

ұ 

мәнсіз қолайлы  ететін көптеген факторлар да бар. 

'

оларға  ж о ғар ы д а  сөз  болған  сыртқы  аиқын  фак  р  р 

жатады.  Ақшасы,  уақы ты  ж оқ  немесе  басқа  себе 

р 

үдайы  емделе  алмайтындарға  өзін  талдау  оңтаі?А  ‘ 

аналитикалық  сеанс  аралығында  және  сеанс  ке 

дү

өзін  ем дегендерге  белсенділік  көңілмен  кірісс  , 

мезгілін  бірталай  қысқартуға  болады.  Өзін  талд  уд  ■

 

бір  көрінген  артықш ылы қтан  басқа  қабілеті 

р' 

к

ерекше  сезілмейтін,  бірақ  нақты  түрдегі  пси 

| Ң

пайдаға  ие  б ол ад ы .  М үндай  пайданы  1ШІ^ 

Үкатысты 

үлғаю ы  ретінде  ж ә н е   соған  байланысты  ө 

бОЛады. 

сенімділіктің  арта  бастауынан  жалпылаи  КӨРУ 

;H.j K 

Әрбір  „әтиж елі  өткізілген  талдау  "ациен™ ,   аошқ 

сенімдідігін  жогарылатады,  тагы  бір  ош   ора 

6ас[амаг<1і 

шылық  —  аум ақты   ж еңіп  алу  тек  қана  ж• 

налыН.

батылдыққа ж ән е табандылыққа тіреледі. 

У ^  дереді. 

ған  күшті  эсер  басқа  өмір  салаларында  да 

V

 

^ол.

Ж үмыстың  орындалуы  ж ән е  о

н

ы

н

ЖОЛды  табу 

ғанымен,  тау д ағы   өзіңе  деген  ж алғы з 

Қ 

көрсетілген  ж олм ен  ж үрумен  бірдей  емес.

П СИ ХО АН АЛИ ТИКА ЛЫ Қ  ҮҒЫНУ 

КЕЗЕҢДЕРІ

Н евротикалық  бейімділіктерді  ж эие  ^ ^ к е р е к т і г і н і н  

мәндерін  білу  талдау  ж ү и есін д ен ен іа  J \ J ]CThm  қаІідай 

жалпы  түсінігін  береді.  Еүдан■

 

шешуде  оны  қалаи

ретпен  өтетінін  білу  қаж ет.  Мәсегл1®йбіо  қүрастырылған 

болса  солай  қолға  алуға  бола  ма.  К еиор  ҚҮР

331

мозаика  бөлш ектері  түсінікті  картинаға  айналмай  түрып, 

оның  бөлшектерін,  ең  алдымен,  түсініп  алуға  болмас  па 

екен?  Немесе  үсынылған  қүж аттарды и  шытырмандарында 

жетекші  болатын  принциптер  бар  ма  екен?

Бүл  м әселеге  Ф рейдтін  ж ау аб ы   втс-м өте  қарапайым 

болып  көрінеді.  Фрейдтің  пайымдауынша,  адам  талдаудың 

ең  басы н ан   б астап   ж а л п ы   ә л е м г е   к ө р се т к ен   қасбетті 

(фасад)  байқатады ,  ал  оны ң  ы ғы сты ры лған  талпынысы 

қарапайымнан  тереңге  қарай  біртіндеп  көрініс  береді.  Егер 

аналитикалық  процедураға  (іс-әрекетке)  торғайдың  биікке 

ү ш у ы н д ай   қ а р а й т ы н   б о л с а қ ,  б ү л   ж а у а п   онда  дүрыс 

болады .  Егер  ал ы н аты н   м әл ім еттер   тіп -тіке  біз  салған 

терең   ж о л д ағы   білік  (ось)  а й н ал асы н д а  орналасса,  іс- 

әрекетке  ж етекш і  болаты н  ж алпы   принцип  ж арап  кетер 

еді.  Бірақ  біз,  егер  қан дай   м әлім етті  көріп  қалғанда  да, 

т а л д а у д ы   ж а л ға с ты р ы п ,  б ір  қ а д а м д а п   ы ғы сты ры лған 

аум аққа  кіріп  кетсек,  болж ауы м ы з  ш ы нды ққа  айналады 

ж әне  мүндайға  үш ырайтын  ж ағдайлар  сирек  кездеспейді.

А лдыңғы  тар ау д а  баяндалған  н евр о з  теориясы   бізге 

одан  гөрі  айқындалған  директивалар  берді.  Осы  теорияға 

дәлел,  неврозды ң  ж еке  адамда  невротикалы қ  бейімділік 

қүрастыратын  бірнеше  түйінді  пункттері  (жерлер,  мекен) 

бар  ж ән е  оның  әрбіреуінің  м аңайында  өзіндік  қүрылым 

қалы п тасқан.  Т ерапевтік  п р о ц ед у р ад ан   ш ы ққан   қоры- 

тынды  мынадай:  әрбір  бейімділікті  аш қан  сайын,  біз  әрі 

қарай  тереңірек  ж ы лж уы м ы з  қаж ет.  Түйінін  айтқанда,  ол 

дегеніміз  —  әр б ір  н евр о ти к ал ы қ   бейім нің  ж асы ры лған 

мағынасы әр түрлі дәреж еде ығыстырылған. Терең ығысты- 

ры лм аған д арға  бірінш і  к езек те  ж е т у ге   болады ,  ал  өте 

тер ең   ы ғы сты р ы л ған д ар  кей інн ен  қ ан а  б ай қ алад ы .  8- 

тар ау д а  өзін  тал д ау д ағы   мысал  б аян д ал ған ,  ол  жайды 

нақты  көрсетейік.

Т үсінікке  ж е т у д е гі  к езе ң д е р д е ,  м ен  м ы сал   ретінде 

пациент  Клэрді  көрсеткім  келеді.  Нақты  ж ағдайды н  тал- 

дауы  иллюстрация  мақсатымен  баяндалганда,  оны,  әрине, 

қарапайы мдаты п,  схема  түрінде  келтіру  керек.  С ондық- 

тан  аналитикалық  жүмыста  көптеген  үсақ-түйектен  басқа 

к ү р д ел іл ік тер д і  де  қал д ы р ы п   к ет у ге  м ә ж б ү р   болдым. 

Сонымен  қатар  қысқаша  баяндауда  әр  түрлі  талдау  фаза- 

лары  (кезеңдері)  шындықтағы  процеске  қараганда  айқын- 

дау  көрініс  береді:  мысалы,  есеп  беру  бойынша 

алды нғы  

ф азаға  қарасты   ф акторлар  басында  өте  күңгірт  көрініп, 

кеш нп  талдауға  байланысты  ғана  айқындала  түсті.  Бірақ, 

менщ  оиымша,  мүндай  дәлсіздіктер  баяндалған  принцип- 

еРДЩ  заңды  маңыздылығын  төмендетпейді.

евротикалық  бейімделу  жүмысын  бастағаннан-ақ  осы

332

принципті  біртіндеп  қолдануға  болады.  Кейбір  пациент 

шексіз  тәуелсізд ікке  талпыныс  ж асауы ндағы   ж асырын 

мағынаны  ж әне  оның  артықшылығының  бар  мүмкіндігін 

байқай  бастайды  да,  сонан  соң  ғана  көп  уақыт  өткеннен 

кейін  өзіндегі  ж үм сақты қ  пен  жақсы  көруді  қажетсінуін 

ан ы қтайды .  Б асқа  бір  пациент  сүйікті  болу  ж ән е  оны 

ң о л д а у   т а л аб ы н   қ а ж е тс ін ет ін ін   аш ы қ  т ү р д е  көрсете 

бастайды,  ал  басқаларға  басшылык,  ж асау  бейімділігіне, 

егер  ондай  қаб іл ет  болғаны м ен  де,  әуел д е  ж ақы н дай 

алмауы  да  мүмкін;  үшіншісі  басынан  бастап  билікке  деген 

о р асан   зо р   күш ті  талпы ны сы н  көрсетеді.  Т алдауды ң 

б асы н ан-ақ  бейім діліктің  көрінгені,  оның  басқаларм ен 

салыстырғанда  өте  маңызды  немесе,  керісінше,  маңызсыз 

екен ін   ай тп ай д ы :  т а л д а у д а   н е вр о ти к ал ы қ   бейім ділік 

алдымен  көрінгенімен,  түлғаға  оның  әсері  ең күшті  болады 

деу міндетті түрде  емес.  Біз айтар  едік,  санамен немесе өзін 

ж арты лай   үғынған  образбен  келісімі  өте  ж ақсы   болған 

бейімделік  ең  бірінші  болып  қалыптасады.  Егер  де  екінші 

қорғаныстар,  басқаш а  айтқанда,  өзін  ақтаудағы  әдістер 

ж е т к іл ік т і  т ү р д е   өте  күш ті  дамыса,  олар  тал д ау д ы ң  

басынан  бастап  толықтай  үстемділікті  байқатуы  мүмкін. 

Мүндай жағдайларда невротикалық  бейімділіктер  кейіннен 

гана  көрінеді  ж ән е  түсінерліктей  бола  бастайды.

Клэр  30  жасында  психоаналитикке  әр  түрлі  себептерге 

байланы сты   өтініш пен  барды .  Оның  қоғамдық  өміріне 

ж әне  жүмысына  кедергі  келтіретін  жансызданған  шаршау 

күйі  оны  жеңіл  баулап алды.  Сонымен  бірге өзіндегі айқын 

түрдегі  жеткіліксіз  сенімділіктің  жоқтығына  наразылығын 

білдірді.  Сол  кездегі  кәсіптік  мамандану  карьерасы  мен 

редакторлық  қызметі  толықтай  үнағанымен  де,  оған  тән 

атаққүмарлық,  пьеса  және  әңгімелер  ж азу  талпыныстары 

ішіндегі  қарсы  түрған  кедергілерге  соқтығыса  берді.  Ол 

кертартпа  ж үм ы старды   толы қтай  орындай  алды,  бірақ 

ешқандай  талантым  ж оқ  деп  шығармашылық  әрекеттерге 

қабілеттілігі  болмады.  23  жасында  Клэр  түрмысқа  шықты, 

бірақ  3  жылдан кейін  оның жүбайы  қайтыс болды.  Түрмыс 

қүрғаннан кейін де,  талдау жүргізу кездерінде,  оның  басқа 

еркекпен  байланысы  болды.  Осының  барлығы  оның алғаш- 

қы  түсінігінде  (ж ыны сты қ  ж ағы м ен  де)  оны  толы қтай 

қанағаттандырды.

Талдау  төрт  жарым  ж ы лға  созылды.  Бір  жарым  жыл 

бойы  ол  алдымен  сараптаушыға  келіп  жүрді.  Одан  кейін 

екі  ж ы лды қ  үзіліс  болды,  осы  кездерде  ол  көбіне  өзін  тал- 

даумен шүғылданды.  Содан  соң бір  жыл  бойы психоанали­

тикке  қайта-қайта  келіп  жүрді.

Клэр  талдауының  негізгі  үш  кезеңін  көрсетуге  болады:

ззз

оның  ж аб ы сқақ  қарапайы м ды лы ғы н  аш у;  оның  серігіне 

ж абы сқақ тәуелді екенін ашу;  ең аяғында,  оның басқаларды 

ықтиярсыз  м ақүлдатуда  үстем  ж абы сқақты қ  қажеттілігін 

ашу.  Бірінші  талдау  кезеңінде  мынадай  компульсивті  эле- 

менттер  көрініс  берді.  Ол  әр  түрлі  ж ағдай  арқылы  өзінін 

мәнділігі  мен  қабілеттілігін  төмендетуге  тырысты:  өзіндегі 

аб ы р о й д ы ң   б а р   е к ен д ігін е  к ү м ә н д а н ы п   қ а н а   қоймай, 

сонымен  қоса  табанды   түр д е  оның  бар  екендігін  теріске 

шыгаруга  талпынды,  ақылсызбын,  көріксізбін,  менде  ешбір 

талант  ж о қ   деп  сендіруге  әрекеттенді.  Клэр  басқаларды 

өзінен  ж оғары   қою ға  бейім  болды,  олар  келіспеген  жағ- 

дайда,  автоматты  түрде  өзгелердің  айтқандарын  дүрыс деп 

санады.

Ж ү б а й ы   б а с қ а   бір  әй е л м е н   к е зд е с е   б астағанда,  ол 

еш қандай  бөгет  ж асам аған ы н   есіне  түсірді,  осыған  өте 

күйінсе  де,  басқа  әйелдің  көптеген  артықш ылығы,  онын 

нәзіктілігі  мен  тартымдылы ғы  м әж б ү р   етті  деп  жүбайын 

ақтады.  Осымен  қоса,  ол  өз-өзіне  ақш а  жүмсаудың  керегі 

жоқ:  өзіне  қатысты  еш қандай  ж алпы   шығын  жасамаса  да, 

басқалармен  серуендеп,  қы м бат  қ о н ақ   үйлерінде  демал- 

ганда  р а х а т т а н у ға   б о л ад ы   деп  ү й ғар д ы ,  ал   өзімен-өзі 

қалғанда  —  серуендеуге,  киімге,  ойындарға,  кітаптар  алуға 

ақш а  ж үм самау  мүмкіндігін  іздестіруге  тырысты.  Ақыры, 

лауазы мды   басқару  қы зм етінде  болғаны мен,  ол  бүйрық 

бере  алмады,  ал  одан  бас  тартуға  тіпті  де  болмаған  жағ- 

дайда,  ол  кешірімді  дауыспен  бүйрық  берді.  Осы  мәлімет- 

терге негізделе келе,  мынадай қорытынды  ж асауға болады: 

онда ж абы сқақ қарапайымдылық дами бастаған,  көлеңкеде 

қалып,  өз  өмірін  шектеулі,  тар  етуге  міндеттімін  деп  сезін- 

ген.  Бүл  бейім ділік  бір  к езд е  түсінікті  болып,  балалық 

ш ақтагы   оны ң  түп  там ы ры   т ал д а н ға н н а н   кейін,  онын 

көрінетін  түрлерін  ж ән е  оның  салдарының  неге  әкелетін- 

дігін  біз  жоспарлы  түрде  қарасты ра  бастадық.  Осы  бейім- 

ділік  оның  өмірінде  қандай  рөл  атқарды?

Ол  еш  жағдайға  өзін  бекіте  алмады.  Дауласқанда басқа- 

л а р   оны   ө з  п ікір ін ен   т е з   а р а д а   т ай д ы р ы п   ж іб ер етін . 

Адамдарды  шеберлікпен  тани  білетін  ол,  тек  редакциялау- 

ды  қосп аған да,  одан  к ү тк ен   сы ни  п о зи ц и я н ы   үстау ға 

мүлдем  қабілетсіз  болды.  Ол  күрделі  қақты ғы старға  да 

д уш ар  болды,  мысалы,  әріптесі  оны ң  беделін  әр   түрлі 

тәсілдер  арқы лы   түсіруге  тырысып,  басқаларды ң  бәріне 

үл  ситуация  айқы н  болса  да,  м үны   ол  түсіне  алмады, 

үрынғьгдаи  оны  өзінің  досы  деп  есептеді.  О ның  екінші 

рөлде  оолуға  ж аб ы сқақты қ  үм ты лы сы   ойын  кездерінде 

көрш етін:  мысалы,  теннис  ойы ны н  кейде  ж ақсы  

оілгеншен,  өзін  еркін  үстамайтын,  өзінің  женетінін

334

б ай қ а сы м ен -а қ   ол  н аш ар   ойнай  бастайты н.  Ол  үшін 

б а с ң а л а р д ы ң   н и еті  оны ң  өзінін  н и етін ен   әл д еқ ай д а 

маңыздылау  болып  келетін:  демалыс  уақытында  басқалар 

бас тартқан мерзімге ол келісетін;  басқалар жүмыс көлеміне 

наразылықтарын  білдірсе,  ол  сол  істі  солардың  орнына  өзі 

атқараты н.

Бәрінен  де,  ең  маңыздысы,  оның  өзіндік  ниеттері  мен 

сезімдерін  басып  отыруында.  Келешекке  жоспар  қүрудагы 

ішкі  қарсылықты  ол  "реализм"  көрінісі  деп  санаған  —  ол 

қол  ж етпес  нәрсені  керек  қылмауының  дәлелі.  Шынды- 

ғында,  оның  "реалистігі"  өмірге  қатал  талап  қоятын  адам- 

дардан  аздау  болатын;  басқалардан  өз  ниетін  жетерліктей 

деңгейде  төмен  қойып,  оны  ж ай  ғана  тоқтата  білген.  Әр 

түрдегі  қатынаста  болғанымен,  әлеуметтік,  экономикалық, 

кәсіптік,  ру хан и   оның  мүмкіндігі  төмен  деңгейде  ғана 

көрінген.  Кейін  көптеген  адам дарға  үнауы ,  тартымды 

болып көрінуі ж әне оришналды,  қызықты заттарды жазуга 

оның  барлық  мүмкіндігінің  бар  екенін  өмір  көрсетті.

Осы  бейім діліктің  ж ал п ы л ау   бір  салдары:  ол  өзіне 

қатынасты сенімділіктің біртіндеп жоғалуы мен  өмірге риза 

болмауы.  Соңғы  ж ағдайға  байланысты,  "барлығы  орын- 

орында"  болған  сәтке  дейін,  оған  ешқандай  ой  да,  түсінік 

те  кірмеді.  Ниет-тілектерінің  орындалмауын  айқын  сезін- 

беді.  Ж алпы   өмірге  деген  наразылығы  аяқ  астынан  және 

өзіне  түсініксіз  ж ы лау  түрінде  көрініс  берді.

Көп  уақы тқа дейін  осы  қорытылған  шындықты  ол  аздап 

мақүлдады;  кейде  маңызды  сүрақтарға  байланысты  гана 

мен  өзімді  ж оғары   бағалаймы н  немесе  қошеметтегенді 

терапия  әдісінің  орнына  пайдаланамын  деп  санай  берді. 

С оңы нан  өте  әсерлену  жағдайында,  шын  мәніндегі  осы 

қарапайы м  фасадты ң  (қасбеттің)  артында  аса  бір  күшті 

мазасы зданудың  жасырылғанын  ол  түсінді.  Бұл  жағдай 

оның  ж у р н а л ғ а   бір қатар  өзгеріс  енгізуім  керек  деген 

кезінде  болды.  Ол  жоспарыньщ   қызықты  болып,  үлкен 

қарсылық  кездесііейтініне  ж әне  тіпті  баршасынын  қүрмет 

түтатынына  сенімді  еді.  Бірақ  осыны  үсынардың  алдында, 

рационалды қ  түрде  түсіндіруге  келмейтін,  аяқ  астынан 

пайда  болған  күш ті  бір  үрейлі  күйді  сезінді.  Талқылау 

басталысымен  оның  үрейленуі  байқалды,  тіпті  ойләмшан 

ж ерде  ішінің  ауырғаны  оны  бөлмеден  шыгуга  можбүр етті. 

Пікірталас  оның  пайдасына  бүрылғаннан-ақ,  үрейі  басыл- 

Аы.  Ақыры  оның  жоспары  қабылданды.  Ол  үйіне  көтерінкі 

рухани  сезіммен  оралды  және  осы  көңіл-күйі  онын  кезеки 

аналитикалық  сеансында  сақталды.

М ен  о ған   н а ғы з  зор   ж ең іс  ж асад ы н   дегенім де,  ол 

ашуланып,  біраз  уақы тқа  дейін  қабылдамады.  Өрине,  ол

335

мұндай  мойындаудан  ләззат  алғанымен,  бірақ  оньщ  үлкен 

қатерден  қүтылудағы  сезімі  одан  да  үстемдеу  еді.  Екі  жыл 

өткеннен кейін ғана,  ол намыс,  ж еңілу қорқынышы, триумф 

(зор  ж еңіс)  сезім д ер ім ен   б ай л ан ы сы   б ар   элементтерді 

өңдеуте  кірісті.  Осы  кездегі  әр  түрлі  ассоциация  түрінде 

көрініс  беретін  оның  сезімдері  толы қ  проблемаға  шоғыр- 

ланды.  Ж аң а  бір  ж оспарды   үсынғандығын  ол  өзінің  тым 

менменсінгендігі  деп  санады:  "Ненің  ж ақсы   екенін  білетін 

соншалықты  мен  кіммін!”  М үндай  үстанымға  негізделуін, 

ол  басқа  да  бір  ж о л   тәр т іб ін   таң д ау д ағ ы   жіңіш ке,  өзі 

қорғаған  жасанды,  ш ектен  шығудағы  әрекеті  деп  біртіндеп 

түсінгені.  Осы  б ақы л ау д ағы   ш ы нды қты   мойындағаннан 

кейін  ғана  оны ң  сы п айы лы ғы   қауіпсіздігін  сақтаудағы 

ф асад  болғандығы на  тол ы қтай   сенді.  Бірінші  жүмыстьш 

кезеңі — ондағы  ояна  бастаған  өзіне  деген  сенім  және пікір 

мен  ниеттердің  сәулесінің  үміт  нәтиж есі  болды.

Екінші  к езең  негізінен  оньщ  ж үм ы сы ны ң  “серіктеске" 

тәуелділігіне  бағытталған.  Осыған  байланысты  сүрақтарды 

өз  бетімен  өңдеді,  ал  кейіннен  ол  толы қтай  суреттелді. 

Бүрынғы  бейімділіктен  осы  тәуелділік,  өзінің  жеңілмейтін 

күш іне  қарам астан,  одан  да  терең  ығыстырылды.  Еркек 

адамдармен  қаты нас  ж асағанд а  б ү л   ж ағдайды ң  басқаша 

б о л у ы   м ү м к ін   д е ге н   о й   о ғ а н   е ш қ а ш а н   д а   келм еген . 

Керісінше,  мүнда  болып  ж атқанны ң  бәрі  сәтті  деп  санады. 

Талдау  осы  көріністерді  өзгерте  бастады.

Ж абы сқақты қ  тәуелділікті  үш  негізгі  ж ағдай  көрсетті. 

Біріншіден,  бірталай уақы т бойы өзі ушін маңызды адамнан 

айрылғанда  немесе  қаты насы   тоқтағанда,  ол  өзін  мүлдем 

адасқан,  бейтаныс  орманда  ж оғалган  кішкене  бала  ретінде 

сезінді.  Осындай  қайғыруды  ол  ең  алғаш  рет  20  жасында, 

әке-шешесінің  үйінен  кеткен  кездерінде,  басынан  кешкен. 

Ол  өзін  әлемдегі  мамы қ  қауы рсы ндай  сезініп,  шешесіне 

онсыз  өмір  сүре  алмайтындығын,  торыққанын  толық  баян- 

дап  хаттар  ж олдаған.

Өзінің  жүмысына  қызыға  қарап,  қамқор  болған  мосқал 

адам ға  —  табы скер  ж азу ш ы ға  ғаш ы қ  б олғанн ан  бастап 

оның  үиіне  деген  сағыныш   сезімі  ж ойы лған.  Егер  онын 

алаңсыз  өткен  ж астық  шағы  мен  емір  қиындығына  кездес- 

пегенін  ескерсек,  әрине,  алғаш   рет  ж алғы зды қта  қалып, 

ад асу   сезім ін  б астан   к еш ір у і  т о л ы қ   т ү сін ік ті.  Кейінгі 

реакциялар  осыған  үқсас  керіністе  болып,  оның  нәтижелі 

м ам ан данудағы   есуін е  та ң д а н а р л ы қ   қ ар ам а-қ ар сы л ы қ  

тудьірды. Осындай қарым-қатынасқа көңіл белетіндей тағы 

оір  ф акт:  м аңайы н дағы   бүкіл  әл ем   ж о ғал ы п ,  ол  үш ін 

ж алғы з  ғана  сүшктісінің  маңызды  болуы.  Оның  ойы  мен 

сезімдері  тек  қана  телефонның  шылдырына,  хатқа  немесе

336

кездесу  сәттеріне  шоғырланды.  Онсыз  өткен  сағаттар,  ол 

туралы  оның  ойлары  оған  деген  қатынасын  толықтырумен 

жалғасты.  Бәрінен  де  ерекше  жағдайдың  бірі  —  ол  өзімен 

әдепті  болмаса  немесе  өзін  қабыл  алмаса  —  өзін  ең  бақыт- 

сызбын  деп  сезінгені.

Бүл  сәтте  қалган  адамгершілік  қатынастардың  бәрі  — 

өзінің  жүм ы сы   ж ән е  басқа  мүдделері  —  барлық  қүнды- 

лығын  ж оғалтуға  ж ақы н  болып  қалды.

Үшінші  кезеңде  оның  —  күшті  ж әне  өзіне-өзі  сенетін 

адамы  болып,  бүл  өздігімен  оның  қүлы  болса  және  ол  ез 

кезегінде  —  м атериалды қ  қаж еттіліктен  бастап  рухани 

шабытқа дейін  — барлығын  өзіне беріп,  өзін әйгілі жазушы 

деңгейіне  жеткізсе  деген  арманы  болды.

Осы факторларды түсіне бастағаннан-ақ,  онда серіктеске 

сүйенудегі  жабысқақ  қажеттіліктің,  біз  өңдегендей  көрінісі 

мен  салдары  бар  екендігі  біртіндеп  байқалды.  Бүл  қажет- 

тіліктің  негізгі  белгісі:  арамтамақ  үстамдылықты  түгелдей 

ығыстыру,  серіктестің  мойнына  отырудагы  санасыз  ниет: 

ол  өзінің  өмірін  м аңы зды лы ққа  толтырады,  ж ауапкер- 

шілікті  мойнына  алып,  мүның  бар  қиындықтарын,  өз  тара- 

пынан  еш қан дай  күш   ж үм салм ай-ақ,  көтереді,  ол  оны 

атақты  қылады деген тілегі.  Бүл бейімділік оны басқа адам- 

дардан  ған а  беліп  қоймай,  үміт  күткен  серіктесінен  де 

түңілтті,  себебі  оған  байланысты  жасырын  ж атқан  асыл 

ойдың  орындалмауы  оның  ішкі  дүниесінде  терен  наразы- 

лық  тудырды.

М үндай  аш улану  кәбіне  серіктесін  жоғалтып  аламын 

ба  деген  қорқыныш   сезімнен  ығыстырылатын,  бірақ  кей 

уақытта  әбден  наразы  болғанда  лап  етіп  көрінетін.  Басқа 

бір нәтиж е — ол серіктесімен бөліспесе,  еш нәрседен рахат- 

танбайтындығы.  Осылайша  бейімділіктің  жалпы  салдары, 

оның  үстанымдары  оны  өте  енжар  ж әне  қорғансыз  сезін- 

Діріп,  өз-өзіне  деген  жеккерушілігін  үлғайтты.

Алдыңғы  мен  осы  бейімділік  арасында  екі  ж ақты  бай- 

ланыс  бар.  Бір  жағынан,  ж абысқақ  қарапайымдылықтын 

себебі  —  оның  серіктесті  қаж етсінуі  болды.  Ол  өзінің 

тілегін  орындай  алмағандықтан,  оған  басқа  бір 

өзінін 

қамын  ж ейтін  біреу  қаж ет  болды.  Өзін  қорғай  алмаған- 

дықтан,  өзін  қорғай  алатын  біреу  керек  болды.  Ол  өзінің 

бағалы  қасиеттерін  көретін  қабілеті  болмағандықтан,  оган 

өзін  бағалайтын  біреу  қаж ет  болды.  Басқа  жағынан  қара- 

ғанда,  ж абы сқақ  қарапайьш дылық  пен  серіктеске  шама- 

дан тыс үміттену аралығындағы өткір келіспеушілік көрініп 

түрды.  Әрдайым  тосқан  үмітінен түніліп,  алданып  қалған- 

да,  ол  ситуацияны  осы  санасыз  қақтығысқа  бүрмалауға 

м әж бүр  болатын.  М үндай  жағдайларда  ол  езін  шыдамға

-

2—1530 

337

сы й м ай ты н   д ө р е к іл ік   пен  қ о р л а у ш ы л ы қ   қатынастын 

жүктеу/скачать 17,69 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: