М. К. Ахметова Мәтін лингвистикасы
бтеген әкім. Сүйте тура, ханның өзіне ңасқая қарсы түрып, ақ
жүктеу/скачать 0,6 Mb.
|
М. К. Ахметова Мәтін лингвистикасы-emirsaba.org
- Бұл бет үшін навигация:
- (бүның) сыйдырады. Есімдіктер алдыңғы мэтінде белгілі, жалқы есімнің ( Салтанат
- Бүның сыры неде
- Машинадан түскенде Ыбышты
| бтеген әкім. Сүйте тура, ханның өзіне ңасқая қарсы түрып, ақ
патшаның аламанына ақ сойылын ала умтылып, шайқас салган атышулы ереуіл аймааы Макаш атын ерекше ілтипатпен атайды. Бүнын сыры неде? Қолына жармасцан қатал заманга қарамастан хапцына еткен еңбегінде иіыгар. Адалдьщ- ңай заманда да адалдыц ңой. Жацеыяьщ — қай заманда да жақсылық қой. Қайта тар замандагы жоцсылық пен адалдьщ нарңы тіптен биік болса керек. Бәлкім, М ац аш т ы ң аласармас абыройының сыры да, ең алдымен, осы нда иіыгар (Ә.Кекілбаев). Бұл - «Макаш әкім» атты жинақгьщ алғы сөзінен аяынып отырған үзінді. Алгы сөз осы абзацтармен басталады. Біріыші сөйлемге назар аударатьш болсақ, Мақаштың аты агалмай, жалқы есімнің орнына іл ік септік тұлғалы жіктеу есімдігі - оның қолданылған. Әрине, кітаптын атынан бұл есімдіктің кімге сілтеп түрғанын оқырман аңгарады. Ап мысалға аяыиған мәтін түрғысынан талдайтын болсақ, оның есімдігі кімге нүсқап тұрганы бесінші сөйлемде ғана белгілі болады. Оған ше ш сол адамды әр қырынан сипатгап ашатьш лексикалык бірліктер атқамінер, әкім қолданылған. Екінші сөйлемдегі аруагын сөзінін 56 З-жақтағы тэуелдік тұлғасы арқылы оның есімдігінің имплицитті түрде қолданыльл тұрғаны байкалады. Ү шінші сөйлемде ол есімдігі берілген. Ал бірінші абзацтың соңғы сөйлеміндегі бүның сілтеу есімдігі бесінші сөйлемнің мағынасын бойына жинактап тұр. Яғни, жазушы атышуны ереуіл аймағы Мақаш агын ілтипатпен атайды деген мағынаны бір сөзге (бүның) сыйдырады. Есімдіктер алдыңғы мэтінде белгілі, жалқы есімнің (Салтанат) орынбасарлары ретінде колданылса, ал осы мәтінде есімдіктер мэтіннің кейінгі бөлігінде анықталатын сөздің орныиа жұмсалып отыр. Алтыншы сөйлемдегі неде сұрау есімдігі мэтіннің жоғарыдағы бөлігін кейінгі бөлікпен байланыстыруда қызмет атқарады. Өйткені сұрақ міндетті түрде жауаптың берілуін талап етеді. Сондыктан екінші абзадта неде сауалына жауап беріледі. Сұрау есімдіктері, сұраулык шылаулар колданылған сөйлемдер қатысымдык кызметіне сэйкес берілетін жауапты тосып, міндетгі түрде алга карай бағытталады. Қойылған сауал мәтіннің дамуына, өрбуіне түрткі болып, мэтін бірліктерінің арасьшдағы байласымды жүзеге асырады. Сонда Бүның сыры неде? деген сөйлем мэтінде екі түрлі мэтінтүзімдік қызметті атқарады. Біріншіден, ол алдыңғы тұгасымдағы мазмұнды аяктайды, екіншіден келесі тұтасымдагы мазмұнның дамуына ыкпал етеді. Мұндай сөйлемдер мэтін бөліктерімен екі жақты катынасқа түсіп, күрделі фразалық тұтасымдар арасындағы байласымды онан саиын күшейтеді. Келесі мысалда да сұрау есімдігі қолданылып, мэтіндегі ойдың дамуына түрткі болып отыр: Машинадан түскенде Ыбышты жүктеу/скачать 0,6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|