М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан
жүктеу/скачать 0,67 Mb.
|
Адам және жануарлар физиологиясы УМКД
- Бұл бет үшін навигация:
- Қарын сөлінің қүрамы мен мəні
| Қабырғасы (кенересі) жалпы ішек-ка-рын түтігіне тəн үш қабаттан, 1, ішкі — шырышты,
2, ортаңғы — бірың-ғай салалы ет, 3, сыртқы — серозды кабаттан тұрады. Қарынның ишрыціты қабығында көлденең созылған қатпар-лар, ойық жəне жазық жерлер бар. Онда қарын бездері орналас-қан (жəй түтік бездер). Безде түрлі без клеткалары гландуло- циттер (негізгі, қосымша, айнала қоршалған) бар. Негізгі гла-ндулоциттер сел ферменттерін (пепсиноген), айнала қоршалған гландулоциттер тұз қышқылын, қосымша клеткалар шырышты зат—муцин шығарады. Осы клеткалардан бөлінген заттар қарын СӨЛІНІЕ құрамына кіреді. Қарынның пилорус бөлігінде айнала қоршалған гландулоциттер болмайды, сондықтан сөл реакциясы қыш.қылды емес, сілтілі не бейтарапты болады. Қарын сөлінің қүрамы мен мəніАдамда қарын бездері тəулігіне 2—2,5 литрдей сөл шығара-ды. Ол түссіз, реакциясы қышқыл (рН — 0,9—1,5) зат. Меншікті салмағы судан аз-ақ ауыр (1,008), құрамында 0,5—3,5% құрғақ зат бар. Осмос қысымы қанньщ осмос қысымына теқ (7,5 атм). Қысым сөл кұрамындағы бейорганикалық тұздар мең иондарға байланысты. Қарын сөлінде На, К, Са хлоридтері, сульфаттары, фосфаттары бар. Əсіресе тұз қышқылы көп (0,3—0,5%). Сөлде органикалық заттар — ферменттер мен муцин бар. Қа-рьін бездерінін, негізгі гландулоциттері пепсиноген ферментін беліп шығарады.^КЬІшқыл ортада пепсинотеңнен бГр полипептид молекуласы (ингибиторУ бөлініп, активті пепйш ферментіне ай-налады.; Пепсин өте қышқыл ортада (р'Н 1,5—2) қоректік заттар-ды гид^олиздік жолмен ыдырататын фермент, рН 3,2— 3,5-ке теа жерде əсер ет.етін пепсин — гастриксин деп аталады. Адам қар-нында гастриксин кебірек. Пепсин,-əртүрлі белоктарда айтазіық, белок молекуласын полипептид са-тысына дейін ыдыратады. Кең-бір пепсиндер сүтті ірітеді, яғни казеиногенді ерімейтін казеинге айналдырады. Бала қарны сөліндегі сүт ірітетін фермент — хи~ мозин деп аталады. Ол сəл қышқыл, сəл сілтілі немесе бейтарап ортада əсер етеді. Қарын селінде кездесетін липаза ферменті басқа сөлдердегі липазадай, тек эмульсияланған майға ғана əсер етеді. Май əдет-те он екі елі ішекте эмульсияланады (ете ұсақ бөлшектерге бөлі- неді). Барша тағамдардың ішінде май сүтте ғана эмульсия түрін-де кездеседі. Сондықтан қарын сөліндегі липаза тек 'сүттің ,май-ын ыдырата алады. Липазалар əсерінен. эмульсияланған май ыдырап глицерин мен май қышқылына айналады. Қарын сөлінде көмірсуды гидролиздейтін фермент болмайды. Бірақ қарындағы ас тұзы қышқылына əбден шыланғанша ас ке-сегінің ішінде (қақ ортасында) сілекейдің ос — амилаза фермен-ті крахмал мен гликогенді дисахаридтерге дейін, ал мальтаза ферменті мальтозаны екі молекулалы глюкозаға ыдыратады. Қарын сөлінде шырышты əрі сілтілі зат — муцин бар. Ол ка-рынның шырышты қабығын жауып тұрады да тұз қышқылын бейтараптайды. Сөйтіп, қарын қабырғасын пепсиннің зиянды əсе-рінен (аутолиз) қорғайды. Сонымен бірге, ол түрлі жарақаттан да сақтайды. Жəне қарынға келіп түскен ВІ2 витаминін қоршап алып, қарын сөлі ферменттерінен қорғап, ыдырамастан денеге ' сіңуін қамтамасыз етеді. Қарын сөліндегі тұз қышқылының мəні. Тұз қышқылы: пепсиногеыді пепсинге айналдырады; айналасын қы-шқылдандырып, пепсиннің əсерін кушейтеді; белоктарды қопсытып жұмсартып, олардың ішіне фермент енуін жеңілдетеді; микробтарды жояды (бактерицидтік əсер). Мəселен, тұз қыш- қылы ерітіндісінде тырысқақ ауруы вибрионы 15 минуттың ішінде өледі; қарындағы астың (химустың) 12 елі ішекке өтуіне септігің тигізеді. Тұз қышқылы сіңген химус пилоруске жеткен сəтте агырышты қабық хеморецепторлары тітіркенеді де, пилорус сфинктері босаңсып ашылады, карын жиырылған кезде ығы- сып ол он екі елі ішекке өтеді. Қышіқылды химус мұндағы хе- морецепторларды тітіркендіріп, пилорус сфинктерін жабады. ' Бұл рефлекс «жабу рефлексі» деп аталады.' Пилурустың ке- лесі ашылуы жабу рефлексінің тоқталуына байланысты, яғни он екі елі ішектегі химустың қышқыл реакциясы бейтарап- танса ғана карын жағынан орталыққа тебетін серпіністер кү- , шейіп пилорусты аша алады, сөйтіп, ас тұзы асты қарыннан он екі елі ішекке біртіндеп өткізеді; химозиннің сүт белогіне тигізетін əсерін жеңілдетеді; просекретин гормонын секретинге айналдырып ұйқьі безінің сөл шығаруын кушейтеді; қарын сөлінің өзін-езі ретхеуін камтамасыз етеді. Онда ас тұ- зы өте көбейіп кетсе, пилорустың шырышты қабығында бөлі- нетін гастрон гормонының түзілуі күшейеді. Гастрон гастрин шығуын тежеп карын сөлін азайтады. жүктеу/скачать 0,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|