М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан
Он екі елі ішектегі ас қорытылу
жүктеу/скачать 0,67 Mb.
|
Адам және жануарлар физиологиясы УМКД
- Бұл бет үшін навигация:
- Үйқы безі
Он екі елі ішектегі ас қорытылуОн екі елі ішекке келіп түсісімен асқа 3 түрлі сөл (ұйқы •безінің, он екі елі ішектің шырыны жəне ет) əсер етеді. Бұлар-дың ішінде ең күрделісі ұйқы безінін сөлі: оның құрамында органикалық қоректік заттарды (белок, май, көмірсу) ыды-рататын ферменттері бар. Өтте ас қорытатын ферменттер жок, бірақ курделі қоректік заттарды гидролиздеу үшін ет қа-жет. Онсыз ұйқы безі ферменттері əсер ете алмайды, етсе де ете əлсіз болады> əсіресе май ыдырамай, майдың ішектен лимфаға өтуі тодтап қалады. Сондықтан өт ас қорыту селдері қатарына жатқызылған. Он екі елі ішектің шырышты қабығында бруннер бездері бар, олар ез сөлін шығарып отырады. Он екі елі ішёк сө-лі сəл сілтілі (рН — 7,2—8,0), құрамында пепсин ферменті бар. Ондағы пепсин химусқа сіңген қарын сөлі пепсинімен бірлесіп, ішекте біраз уақыт белоктарды Ыдыратуы мүмкін. Реакциясы сілтілі үйқы безі сөлі мен мол мөлшерде өт келіп қүйылысымен пепсиндердің əсері тоқтайды. Ас қорытуда он екі елі ішек сөлінің айтарлықтай Іиəні жоқ, бірақ науқастанған жағдайда, əсіресе қарын селінде тұз қышқы-лы көбейіп кетсе, пепсиндердің əсері күшейіп, ұйқы безі фермент-терін ыдыратуы, .мұның салдарынан ішекте ас қорытылуы на-шарлап кетуі мүмкін. Он екі елі ішек селінің бөлінуі кезеген жүйке əсерінен күшейе туседі. Бұл сөл шыруын қан арқылы əсер ететін заттар — секретин мен глюкоген де кушейтеді. Үйқы безіҮйқы безі 2 турлі тканьнен: а) ас қорыту сөлін бөлетін аци-нус; б) қанға гармондар бөліп шығаратын а жəне |3 клеткалары-нан күрылған шашыранды Лангерганс аралшықтарынан тұрады. Ацинус тканінің.сөлі түтікше (өзек) арқылы 12 елі ішекке кұй-ылады. Бүл үйқы безінің сыртқы секрециялы қызметі. Лангер-ганс аралшықтарьшда түтік болмайды, ол сөлін қанға құяды. Демек ұйқы безі ішкі секрёциялы без. Ұйқы безі латынша панкреас деп, осыған орай оның ас қоры-ту сөлі панкреас сөл (секреті) деп аталады. Бұл аса күрделі сөл-дің ас қорытуда үлкен маңызы зор. Ұйқы безінен (панкреастан) сөл алу. Үйкы безінің сөл шығару қызметін, оның құрамын білу үшін йттің панкреас түтігіне фис- Тула қойылады. Он екі елі ішек қабырғасын ұйқы безінің түтігі ашылған жерінен ромба тəрізді етіп айналдыра тіліп, түтіктің аузы 12 елі ішек бөлігімең бірге сыртқа шығарылады (И. П. Павлов, 1879). Ұйқы безі қос түтікті. Осы екі түтіктің біреуі сыртқа шығарылса, онда 12 елі ішекте ас қорыту процесі бүзыл-майды. Сыртқа шығарылған түтіктің аузына зонд кіргізіп, ас ІФрыту кезінде үйқы безі сөлін жинауға ішкен астың без сөлінің құрамына, сөл шығару тəртібіне тигізетін əсерін зерттеуге бола-ды. Адамның ұйқы безінен таза сел алу өтё қиын. Сондықтан адамға жіңішке зонд (резеңке түтік) жұтқызып, оны қарыннан он екі елі ішекке еткізіп одан сөл (таза болмаса да) жинауға болады. Əлбетте сөлдің құрамында ас қалдығы, өт болады. Сел шығаруын күшейту үшін түрлі интестинальдық гормондар қол- данылады. Ұйқы безі сөлінің құрамы мен қызметі Үйқы безінің селі түссіз, сілтілі (рН 7,8—8,4). Оның қүра-мында 1%-тей құрғақ зат болады. Ол негізінен белоктан тұрады (0,5—1,0%). Реакциясы құ-рамындағы натрий бикарбонатыньщ мөлшеріне байланысты. Етті тағаммен қоректенген адамда сөл бикарбонаты 0,74%-ке жетуі мүмкін. Тəулігіне үйқы безінен 1,5—2 литрдей сөл белініп шығады, ондай сөлден 10 грамдай бе-лок жинап алуға болады., Ол негізінен түрлі ферменттерден тұра-ды. Мұнда ферменттердің шамамен 72%-і белокты ыдырататын протеазалар: трипсин, химотрипсин, карбоксипептидазалар, элас-таза (панкреата пептидаза), рибонуклеаза. Без сөлінде трипсиноген, химотрипсиноген күйіиде белініп шыққан трипсин мен химотрипсин белокты ыдырата алмайды. Ол үшін ішек сөлі кұрамындағы əлгі ферменттер ішектің шы-рышты қабығында түзілеті» энтерокяназа ферментімен əрекетте-суі шарт. 1893 ж. осы ферментті И. П. -Павлов ішек' сөлінен тау-ып, оны ферменттердің ферменті деп атады. Энтерокиназа трип-синоген фёрментін трипсинге, ал трипсин басқа ферменттерді, айталық химотрипсиногенді химотрипсинге айналдырады. Трипсиноген мен химотрипсиногенді трипсин, химотрипсинге айналдыру процесін, ішек сөліне Са2 ионын қосу арқылІІ шап-шандатуға болады. Трипсин мен химотрипсин белок атаз^лыны амин қышқылдары сатысына дейін ыдыратады. Бұл екі фермент-тің əсері жағынан бір-бірінен айырмашылығы — олар белок түзетін амин қышқылдарымен пептидтердің арасындағы əртүрлі байланыс тізбектерін бұзады жəне олардың ыдырату шапшаңды-ғы біркелкі емес. Үйқы безі сөлінің құрамында полипептидтерді, пептидтерді ыдырататын карбоксипептидаза (А, В) жəне эластаза ферментте-рі, рибонуклеин қышқылын нуклеидтер сатысына дейін ыдыра-татын рибонуклеаза ферменті бар. Бүлармен қатар без сөлінде фосфолипидтерді, майларды, поли — жəне дисахаридтерді ыдыра- татын ферменттер де аз емес. жүктеу/скачать 0,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|