М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан
жүктеу/скачать 0,67 Mb.
|
Адам және жануарлар физиологиясы УМКД
Көмірсу алмасуыАдам (жануар) денесінде көмірсу энергия кезі. 1 г көмірсу тотықса 4,1 ккал (17,17 мДж) энергия бөлініп шығады. Қөмірсу тез тотығады, оның денедегі қорынан босап шығуы оңай, сондык-тан ол, əсіресе кенеттен өте шапшаң қимыл жасап, көбірек энер-гия жұмсарда пайдаланылады. Көмірсу денеге тағаммен бірге келіп түседі, кейде май мен белоктан түзілуі мүмкін. Адамға тəулігіне 450— 500 г-дай көмір-су қажет. Ауызда, ішек-карында көмірсу (полисахаридтер) сіле-кей мен ұйқы безінің амилаза ферментінің, ұйкы безі мен ішек сөліндегі мальтаза, лактаза, сахараза ферменттерінің əсерімен ьідырап, моносахаридтерге айналады. Ішектін, бастапқы белігін-де олар глюкоза, галактоза күйінде қанға сіңеді. Олар ішек эпи-телиінің апикальды жағынан ішіне қарай N3+ ионының қаты-суымен клетка энергиясын пайдалана отырып, ал эпителийдің базальды мембранасынан қанға заттың грандиентіне сəйкес жай диффузия арқылы өтеді. Осылайша сіңген глкжоза қақпа венасы ,арқылы бауырға жетеді, мұнда ол гликогенге айналып қор ретін-де сақталады. Ас қорыту барысында осы вена арқылы бауырға 150—200 г-дай глюкоза келіп түсуі мүмкін/Мүндай жағдайда бау-ырдан шығып жалпы қан айналысьша іліккен глюкоза мөлшері уақытша көбейеді де алиментарлық (астан болған) гиперглике-мия тууы мүмкін. Əдетте қанның əрбір литріне 3,5—5,8 ммоль глюкозадан келеді. Ол кебейіп 8—10 ммольге жетсе, несепте .қант пайда болады (глюкозурия). Қанда қант деңгейі 2,8—2,2 ммоль/л-ге дейін азайса, гипогликемиялық кома басталады, адам есінен айырылып, сандырақтайды, өзінен-езі құрысып, тырысады. Əдетте қандағы қант деңгейі темендей бастаса, гликолиз ар-қылы қант бауырдан босап шығады да қанға өтеді, сөйтіп қант •тұрақтылығы сақталады. Глюкоза бауырда ғана емес дене етте-рінде де кор (1—2) болып гликоген күйінде сақталады. Клетка-лардың кебі қандағы глюкозаны жүтып құрылыс (пластикалық) материалы жəне қуат кезі ретінде пайдаланады. .Кемірсу клеткада оттегінсіз ыдырап алдымен сүт қышқылы-на (анаэробтық фаза), одан əрі оттегімің қатысуымен (аэробтық фаза) көмірқышқылды газ бен суға айналады. Аталған заттар артық болса өкпе арқылы сыртка шығарылады. Көмірсу алмасуының реттелуі. Көмірсу алмасуын реттеуде жүйке жүйесінің мəнін 1849 жылы К. Бернар анықтады. Ол со-пақша мидын. төртінші қарыншасыньщ түбін инемен тітіркендір-•се, гипергликемия пайда болатыньш дəлелдеді. Мұның механизмі ёимпатикальгқ жүйке жүйесінің қозуьвна байланысты екені анық-талды. Симпатикалық жүйке бүйрекүсті безінің ми қабатына əсер етіп, адреналин гормонынын, қанға етуін күшейтеді де, бауырда-ғы гликогенолиз процесін үдетеді. Адреналин бауыр мен дене ет-теріндегі гликогеннің ыдырауын күшейтіп, қанда қан мөлшерін арттырады (гипергликемия). Қалқанша без гормоны тироксин тлюкозаньщ тканьдерге өтіп, денеге сінуін тездетеді. Бүйрекүсті ^езінің қыртысындағы глюкокортикоид гормондары да белок пен ^айдан глюкоза түзілуін күшейтіп, оньщ қандағы деңгейін артты- рады. Мұнымен . бірге глюкокортикоидтар тканьдерді инсулин серіне түрақты етіп 'клеткаға қанттың сіңуін төмендетеді. Кемірсу алмасуында инсулин əсері адреналин əсеріне қарама-' Қарсы. Инсулиң ұйқы безінің Лангерганс шоғырлары клеткала-•рыңда түзіледі 'де бауыр мен дене еттерінде гликогенез- процесін Ікүшейтеді, сейтіп қаннан еткен қанттьщ клетка мембранасы ар-ІҚьІлы өтуін жеңілдетіп сіңуін күшейтеді, қанда кант деңгейін тө-|*Іендетеді. Инсулин көбейсе, қанда қант мелшері күрт азайып, адам гипогликемиялық комаға ұшырауы мүмкін. Ұйқы безінде түзілеггін глюкогон гормоны бауырда гликогең ыдырауын күшейтіп, қанда қант деңгейін жоғарылатады. Глюко-гонның көмірсу алмасуына тигізетін əсері инсулин əсеріне қа,ра-ма қарсы. Типофиздің соматроптық гормоны инсулин түзіілуін кү-шейтеді де кемірсу алмасуын реттейді. Бұл бездің АК.ТГ гормоны глюкокортикоидтардың қаінға шығуын үдете отьгрьш, қанда қант деңгейін азгертеді. Көмірсу алмасуын реттейтін орталық гипоталамусты орналас-қан, сол орталықтың артқы ядроларын тітіркендірсе адреналин мен инсулин түзілуі күшейе түседі. Гипоталамустың əсері орталық жүйке жүйесінің жоғары белімдерінің бақылауында. '• Қорыта келгенде, көмірсу алмасуына ми қыртысы, мидың басқа да бөлімдері гипоталамус арқылы əсер етеді. Ал гипотала-мустың өзі вегетативтік жүйке жүйесінің парасимпатикалық жə-не симпатикалық бөлімдері мен ішкі селініс бездері арқылы кө-мірсу алмасуын реттеп отырады. жүктеу/скачать 0,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|