М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан
жүктеу/скачать 0,67 Mb.
|
Адам және жануарлар физиологиясы УМКД
- Бұл бет үшін навигация:
- Əдебиеттер
- Негізгі зат алмасу
| Минерал алмасу. Академик В. И. Вернадскийдің биогеохимия-лық ғылыми мектебінің зерттеуі бойынша адам денесінде Менде-леев кестесіндегі барлық элементтер кездеседі. Организм күра-мындағы бүл элменттерді биогендік^элементтер деп атайды, себе-бі олар дененің барлық клетка құрамьша кіреді жəне жануарлар мен өсімдік организмдерінің қүрылым тірлігін сақтауға қажетті заттар.
К, На, Р, Са, С1, М§ секілді химиялық элементтер денеде бір-сыпыра көбірек шамаща кездесөді де, басқал.ары' Р, Си, Мп, Со, Мо, 2п т. б. жануарлар организмінде өте аз мөлшерде- болады. Оларды микроэлементтер деп атайды. Олардың организм үшін. маңызы өте зор. Барлық тұздардьщ организмдегі маңызы өте күшті. олар қан мен тканьдегі осмостық қысымды реттейді; қаннын, сілтілі-қышқылды реакциясының тепе-теқдігін жə-канның белсенді реакциясын бірқалыпты сақтауға қатысады; минералды заттар катализаторлық қызмет (химиялық реак-Іияларды тездетеді) атқарады. Ферменттер мен го^рмондаппын əсеріне қолайлы орта жағдайларын қамтамасыз етеді жəне 'түз-дардың өзі сол ферменттер мен гормондардың қүрамына кіреді; тұздар құрылыс пластикалық материал ретінде қаңқаның, организмдегі барлық клетка құрылымының қүрамына кіреді, бір- белок, май, көмірсудан ерекшелігі, минералдық тұздардың (энергиялық маңызы жок. Организмге түздар үнемі тамақ құрамымен қабылданады, ал Інесеп, тер жəне ішек арқылы сыртқа шығарылады. Минералды рұздардың маңызы арнайы бақылаулар арқылы дəлелденген. Əдебиеттер:Х.Н.Сəтпаева „Адам физиологиясы 275-286 беттер Дəріс №14Тақырыбы: Денедегі энергиялық өзгерістер Дəріс мазмұныНегізгі зат алмасу Жұмсалған энергия мөлшерінің жұмыс түріне қарай өзгеруі 3 Тамақтану 4 Бауыр – көп функциялы ағза Негізгі зат алмасуЖұмсалған энергия мелшері айналадағы температураға, істел-ген жұмыстың, ішілген астың түріне, оның мелшері мен құрамы-на, денедегі зат алмасу қарқынына т. б. жағдайларға байланысты. Энергия жұмсалуы стандартты жағдайда елшенеді. Денеден шығатын энергия стандартты жағдайда жүмсалатын энергиямен салыстырылады. Стандартты жағдайда жұмсалған энергия негіз-гі алмасу деп аталады (49-сурет). Негізгі алмасу деңгейін анықтау үшін біріншіден, айналадағы ауаның температурасы 18—20° болуы шарт. Сыртқы ауа темпе-ратурасы төмен болса, оны жылыту үшін жылу көбірек жұмсала-ды, екіншіден, негізгі алмасу аш қарында, яғни соңғы рет ас Ішкеннен кейін 14 сағат өткен соң зерттеледі. Өйткені, ас ішкен кезде ас қорыту ағзаларының қызметін қамтамасыз ету үшін адамға қосымша энергия жұмсауға тəулігіне 500 ккал-дай керек, үшіншіден, негізгі алмасу дене еттерінің тыныштық кезінде анық-талады, адам бір сағаттай қимылдамай жатуы қажет. Қимылда-ған кезде дене еттері жиырылады да, энергия жұмсалады. Негізгі алмасу дедгейі адамның салмағына, бойына, жасына, жьшысына байланысты. Жұмсалған энергия мелшері салмаққа байланысты болғандықтан ол адамның 1 кг салмағына жұмсала-тын энергиямен белгіленеді. Орта бойлы (170 см) 25—40 жаста-ғы адам 1 сағат ішінде салмағының əрбір килограмына 1 ккал (4,2 кДж) энергия жұмсайды. Салмағы 70 кг ер адам тəулігіне денесінен 1700 ккал (7117 кДж) энергия1 бөліп шығарады. Бұл нормалық энергия мөлшері адамның тіршілігін сақтауға қажет ағзалар қызметіне жұмсалады. Бала энергияны ересек адамнан əлдеқайда кеп жұмсайды. 20—40 жас аралығында негізгі алма- су деңгейі көп өзгермейді, .бірақ жас ұлғайған сайын біртіндеп төмендей түседі. 80 'жастағьр қартта негізгі алмасу бұдан да те-мен. Эндокриндік ауруларға, əсіресе гипертиреозға шалдыққав адамда зат алмасу қарқыны өте жоғары, осыған орай адам жү-деу келеді, энергия да кеп ысырап болады. Ер адамға қарағанда əйелде заттар алмасу қарқыны 10% тө-мен. Негізгі алмасу адамньщ көңіл-кұйіне (эмоцияға) қарай да өзгеріп отырады. Қөңіл-күйі өзгерген адамда симпатикалық жүй-ке_ жүйесінің тонусы жоғарылайды, зат алмасу қарқыны күшей-еді. Жұмсалған энергия мөлшерін адам денесі аумағының əр шаршы_ метріне шақса, барлйқ жағдайда да энергия шығыны біркелкі болады. Бұл завдылық дене аумағыньщ зацы деп атала-ды: Адамныд дене аумағын (К) табу үшіін көптгел формулалар қолданылады: мəселен, 1) К = К- дене массасы %; К — констан-та = 12,3 (адамда). Астың өзіндік динамикалық əсері. Тамақтанган сəтте алмасу қаркыны күшейіп, энергия əдеттегіден əлдеқайда көп жұмсала-ды. Мұны астың өзіндік динамикалық əсері деп атайды. Ол ас құ-рамына байланысты, тамақта белок басым болса, энергия əдетте-гіден 30%, ал тамақта көмірсу басым болса тек 15% көбірек жұм-салады. жүктеу/скачать 0,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|