Уп «өз/мән» логикалық ұғымы: Уп негіз етістігі «өз/мән» логикалық ұғымын құрайтын сөздер қатарын көрсетеді. Мысалы мәніс, мінез, мазмұны маңыз т.б. сөздерді айтамыз. Келтіріп отырған сөздер бір нәрсенің мәні, ішкі маңызын білдіреді.
Уп «ес – ой / ойлау» логикалық ұғымы: Адамзат баласының ақыл-ойы әуел бастан-ақ Ғаламды тануға бағытталған. Ғлемді танып, оның заңдылықтарын білу, сол арқылы онымен байланыс жасау – ойлау әрекеті арқылы ғана жүзеге асары ақиқат. Ойлау – жоғары әлеммен (космоспен) байланыс жасау деп түсінеміз. Адамзаттың ойлау мүшесі ми деп аталады, ал орыс тілінде ой ұғымы ум сөзі арқылы беріледі. Екеуі де уп негізді сөздер екені анық. Мұның әртүрлі себебі болуы мүмкін. Біздіңше, уп-ғаламдық қоршаудыөзінің ауқымына сыйғызып, оны сана арқылы қабылдау үшін дәл сондай уп-ми/ой керек екенін түсінуге болады. Тіліміздегі уп негізді «ес-ой» тобына жататын пікір, байлам т.б. сөздер айтуға болады. Мысалы пікір сөзін түсіндірме сөздікте: «Өмірдегі құбылыстар мен заттар туралы көзқарас, тұжырым, пайымдау» деп түсіндірген. Біздіңше, пікір сөзі (Уп+Уқ+Ур) пі/іп<уп (ой) + уқ (тіл қату, айту) сонда «ойды айту» ұғымын білдіріп тұр.
