Тақырып 3. Жүйелер туралы түсінік және олардың қасиеттері

Тақырып 3. Жүйелер туралы түсінік және олардың қасиеттері

• Дәріс мақсаты: жүйелерді түсіндіру
• Мәселелі сұрақтары:
• 1.Жүйелер туралы түсінік және олардың қасиеттері
• 2. Жүйе түрлері
• 3.Ашық жүйе және Жабық жүйе

1.Жүйелер туралы түсінік және олардың қасиеттері

• Жалпы жағдайда, әртүрлі объектілердің өзара байланысы жүйе деп саналады, яғни оның өзі бір-бірімен байланысты бөліктерден тұрады:
• топтар мен бөлшектерден тұратын машина;
• жасушалар жиынтығынан құралатын тірі организм;
• еңбек заттарының, еңбек құралдары мен түрлерінің және түпкі өнімнің жиынтығы ретіндегі өнім.

Өзара іс-қимыл жасаған жағдайда жекеленген компоненттерге тән емес компоненттердің белгілі бір жиынтығы жүйе деп түсініледі. Жүйеде компоненттердің (бөліктердің) екі түрі болады.

• Өзара іс-қимыл жасаған жағдайда жекеленген компоненттерге тән емес компоненттердің белгілі бір жиынтығы жүйе деп түсініледі. Жүйеде компоненттердің (бөліктердің) екі түрі болады.
• Кіші жүйе – бұл жүйенің басқа бөліктерге ыдырау бөлігі;
• Элемент – бұл ендігі жерде құрамдас бөлікке ыдырауы мүмкін емес бөлігі.

Жүйе дегеніміз тұтастай құрылымды құрайтын, жаңа қасиетке ие болатын, өзара әрекеттесетін элементтердің жиынтығы. Жүйелердің алуан түрлі нышаны болады. Дегенмен алуан түрлі болса да, бүкіл жүйені шартты түрде үш түрге бөлуге болады: техникалық, биологиялық және әлеуметтік, соның ішінде әлеуметтік-экономикалық.

• Жүйе дегеніміз тұтастай құрылымды құрайтын, жаңа қасиетке ие болатын, өзара әрекеттесетін элементтердің жиынтығы. Жүйелердің алуан түрлі нышаны болады. Дегенмен алуан түрлі болса да, бүкіл жүйені шартты түрде үш түрге бөлуге болады: техникалық, биологиялық және әлеуметтік, соның ішінде әлеуметтік-экономикалық.

Жүйенің жалпы қасиеті иерархиялығы, яғни жүйе неғұрлым күрделі құрылымға енгенде оның элементіне айналуы және керісінше жүйе элементі дербестік ала отырып, өзі де жүйеге айналады. Әлеуметтік-экономикалық жүйенің маңызды қасиеті олардың дербестігі, өзін-өзі басқаратындығы. Бұл жүйелердің белгілі бір заңдарға негізделген өзіндік басқару органы, өз бетінше өндіру әдістері мен өздігінен дамитын қасиеті бар. Жүйенің бейімделгіштігі, яғни орта жағдайының өзгеруіне ең қолайлы әдіспен жауап қайтаруы, сөйтіп қойылған мақсатқа жетуді қамтамасыз етуі тікелей осыған байланысты.

• Жүйенің жалпы қасиеті иерархиялығы, яғни жүйе неғұрлым күрделі құрылымға енгенде оның элементіне айналуы және керісінше жүйе элементі дербестік ала отырып, өзі де жүйеге айналады. Әлеуметтік-экономикалық жүйенің маңызды қасиеті олардың дербестігі, өзін-өзі басқаратындығы. Бұл жүйелердің белгілі бір заңдарға негізделген өзіндік басқару органы, өз бетінше өндіру әдістері мен өздігінен дамитын қасиеті бар. Жүйенің бейімделгіштігі, яғни орта жағдайының өзгеруіне ең қолайлы әдіспен жауап қайтаруы, сөйтіп қойылған мақсатқа жетуді қамтамасыз етуі тікелей осыған байланысты.