§124.  Мәдениеттің  қулдырау мәселелері

мазмұны солып, жоғарғы мәдени бағасын жояды.  Бірақ 

біз 

мөдениеттің толық  жойылып  кеткенге  дейін  осы 

үдерісте 

үстауға  мүмкіндік  жасай  алмаймыз.  Шындығында, 

егер 

мүның нәтижесінде қоғам өз мәдснистін толық жоятьш 

болса, 

мүндай жағдайды киялдау оңай емес.  Мүндай фантастика- 

лық суретте барлық қанаулар, емшекгегі баланың 

жасында 

керемет,  ал бүл тез арада жойылуы керек еді де,  ал 

нәресте 

сырттың көмегінсіз өсуі керек еді.

Екінші жағынан,  нақты  мэдениет,  яғни  географиялық 

шектеуі бар мэдениет формасы, олар өле алады және өліп те 

жатыр. Олардьщ өлуі, Тасмания аборигендері сияқты, толық 

түрғын халықтың қырылып қалуына байланысты емес, со­

нымен қатар олардьщ қоғамына ірі бөтен мәдениетті тасы- 

малдаушылардың қосылуының салдарынан нэтижесінде бір 

мэдениет екіншісін ығыстырып, жойылу қаупінен сақтайды 

және  мәдениеттің  өлімін  тасымалдаушы  қоғам  үшін  қан- 

дайда бір қауіпті жағдайды болдырмайды.  Осындай жағдай- 

да жабайы мэдениет “өркениетгің эсерінен” жылдан-жылға 

оліп отырады. Әдеттегі жағдайда мүндай олім оларды соңғы 

тасымалдаушылардың өлімімен ассоцияцияланады. Мүндай 

жагдай  кейде  болады,  кейде  бүкіл  түрғын  халық  немесе 

оның бір бөлігі ретінде сақталады, ал оның ескі мәдениеті 

өзгереді, кейде тіпті жаңа мәдениетке ауысады.  “Соңғы маги- 

канға”  бүгінде  шынайы  могикан  түрғын  халықты  қарама- 

қарсы қоюға болады, бірақ могикан мәдениеті жүз жылдай 

бүрын өліп кеткен.

Бүған үқсас мысалды тілде кездестіруге болады. Біз осы 

уақытқа дейін өз тілін толығымен жоғалтқан адамзат қоғамын 

кездестірген жоқпыз. Бізге белгілісі, өзінің бүрынғы тілдерін, 

жаңа тілдерге әр түрлі жағдайларға байланысты ауыстыра- 

ды. Біз коптеген тілдердің қайта келмеске кеткенін білеміз, 

олген тілдер одан да коп болуы керек, өздерінің бар болған- 

дығы жайлы із қалдырмаған.

Айғақты мәселе мынаған келіп тіреледі,  неліктен 

нақтЫ 

мэдениет өледі?  Мүның себебі,  басқа мэдениеттермен (ал- 

дыңғы  мэдениеттерге  қарағанда  күштірек, 

омірш ендік 

қасиеттері басым) қақтығысы болса керек. Оның 

к ү и гг іл іп , 

кереметгігі неден түратынын біз білмейміз.  Нақты 

окиғаға 

қатысты  спецификалык  себептер  — мэдениеттің 

шынайЫ 

себебі бола алады немесе бола алмайды.  Басқа мэдениетпеН 

бэсекелестікте тірі қалушы мэдениет өміршендік 

мэдениет

болып саналады. Сол жетістіктеріне қарай біз оны жоғары 

б ағал ай м ы з, 

дегенмен  әртүрлі  жағдайларға  қарай  оның 

кереметгігін хабарлау әртүрлі болады. Оларға мыналар жа­

тады:  әскери  жабдықтау,  үйым,  физикалық  шынықтыру, 

сан, жақсы түрмыстық жағдайы, бірлік, фанатизм, механи­

ка облысында ойлап табу, икемделушілік, білім деңгейі жөне 

онын жетіспейтін жақтары.  Бүл немесе басқа жағдайда осы 

фаюгілердің біреуі шешуші роль атқарады.

Енді  қаралатын  бір  мәселе  қалады,  ол  қазіргі  уақытга 

шешілмейтін мәселе. Мүмкін сол немесе басқа мэдениет, мэ­

дениет элементінің озара байланысты кешені сияқты,  яғни 

мөдени мазмүнның жиынтығы қосылған байланыс, іппсі се- 

бептерге  байланысты  өзінше  олу  ме?  Қаншалықты  “өлу” 

мэдениетгің толық жойылуы болмағанмен мэдениет матери - 

алының кэп  бөлігінің орнын басуы керек,  коп  бөлігі мэде­

ниет өзі бөліп шығарған жаңа мазмүнда, жаңа үлгіде болуы 

тиіс.  Орнын  басу  бастапқы  мәдениеттен  жаңа  мэдениетке 

ауыспайынша жүріп отырады, оньщ салдарынан өзгеруі туын- 

дайды.  Табиғатта мүндай іс-тәжірибенің болмауына байла­

нысты біз бүл сүраққа жауап бере алмаймыз. Мәдениеттердің 

қақтығысы әрқашан бола береді,  нэтижесінде ерте ме, кеш 

пе бірін ығыстырып шыгарады немесе мэдени гибриттеу бо­

лады.  Мэдениет  тарихындағылардың  біреуі  де  үзақ  уақыт 

емір  сүрген  емес,  біз  олардың  ешқайсысын  “тамаша  үзақ 

уақыт сақталды” — деп айта алмаймыз. Австралиялықтардың 

негізгі түрғындары коптеген уақыт бойы оқшаулау жағдай- 

ында болды, бірақ бізге олардың мәдениетінің қалай қалып- 

тасқандығы жайлы қэзіргі уақыгқа дейін ол дамыды ма, жоқ 

өлде  қүлдырады  ма белгісіз.  Анықтау үшін  нақты  мысалға 

сүйенейік. Ежелгі египетгік мэдениет — олі мәдениеггің жар- 

Қын үлгісі. Ежелгі египет оркениетінің кейбір элементтері — 

Қазіргі омір сүруші мэдениеттің элементгеріне айналды деп 

аита аламыз, базистік патгерннің біреуі ғана емес, осы уақытқа 

Дейін  Египетгің  озінде  де,  басқа  жағында  да  сақталмаған.

* Үлдену  дәуірі  кейін  автономиялық  маңызды  дәрежесінде 

2000 жылдан аса созылған, ал египет оркениеті б.э.д.  1000 ж. 

Күлдырай 

бастады, б.з.д.  500 жыл күлдырау дэуірі болды, ал 

•э-  500  жылы  толығымен  жоғалып,  бүгінгі  күндегідей  олі 

®^Дениетке айналады. Алдымен  Египетгі ливиялықтар мен 

"Убиялыктар қол астына алды,  одан соң бүл ел азиялықтар 

аРамағына отті, одан соң А.  Македонский жаулап алды да,

237

ел эллинизацияға тап болды.  Рим империясы пайда болғаң 

соң, мүнда христиан идеологиясы мен практикасы келдд. Б.э. 

500 жыльша дейін өмір сүріп келген сол мэдениет қалдықта- 

ры ислам мәдениетін бойына сіңіріп келді.  Ежелгі тілдің өзің 

араб тілі ығыстырып шығарғаны бізге мәлім.

Екі мөселе қарастыруды талап етеді.  Египет мәдениеті 

азиялық,  грек,  рим,  христиан,  ислам  мәдениеттерінің 

кереметтігінен ығыстырыльш шығарылды ма? — деген сүрақ 

туындайды.  Немесе,  египет  мэдениет  өзінің  өміршеңцігщ 

жогалтуына себептері  болды  ма?  Басқаша  айтқанда  басқа 

дамыған мөдениетті египет мәдениеті басып кетті ме, жоқ 

өлде египет мэдениеті осы мәдениетпен қақтығыста ол өзі 

ескі,  әлсіз кезі ме еді?

Субъективті көзқарастың шеңберінен шығатын қандай 

да бір жауап беруді мен елестете алмаймын.  Кез келген бүл 

козқарастарға айгақты келтіруге болады немесе екі үдерістің 

де оз орны болгандығы жайлы дегенді анықтау оңай емес. 

Біз, барлық организмдердің ескіріп, олетінін білеміз. Соны­

мен қатар, қартаю туралы және жас адамның физиологиясы 

мен кәрі адамның физиологиясының ерекшелігін біз жақсы 

білеміз.  Бірақ, біз бүл үдерістің бір қалыпты жүріп агзаның 

қайта қалпына келмеске өзгеретінін біз білмейміз.  Биоло- 

гиялық  барлық  жетістіктерге  жеткенімен  —  олім  оның 

феномені  болып  қала  береді,  біз  өлімді  соңына  дейін 

түсінбесек те,  оны айғақ ретінде қабылдаймыз және оның 

нышандарын суретгей аламыз.

Дегенмен, жеке организмнің өлімі болмай қоймайтын- 

дығына дәлел жоқ, және мәдениетте өле алады.  Біздің айта 

алатынымыз — ондай мүмкіндік жоққа шығарылмайды; шын- 

дығында, біз өлімнің табиғатын түсінбестен,  органикалык 

өлемдегі кәдімгі олімнің айғағын қабылдайтын болгандық- 

тан,  мәдени  үдерістердің олімінің түсіндірілмейтіндігі " 

бүл тағы да оның себебін жоққа шығару емес.

Мэдениет олмейді деген қарама-қарсы көзқарас бойын­

ша мэдениет ескірмейді, өздігінше солмайды, есесіне басқа- 

лар орнынан ығыстырылады да,  өзі келіп қүлдырау 

үдерісі 

жойылып,  эрқашан прогресс жүріп отырады.  Белгілі 

м эде­

ниет даму  үдерісі  тоқтап,  бір  орында  түрып  қалса, 

көріні 

мэдениеттер жойылып,  орнын басуга дайын түрады.  Осы- 

лайша  олар  ескі  мэдениетгі  ығыстырып  шығарады.  Жан- 

жақты алып қарағанда, осы көзқарасты қабылдай отырып, 

мэдениет өз табиғатында прогреске үмтылады деген түйыК

238

рамалда 

түра  алу  қиын.  Бүл  жорамал  көбінесе  біздің 

ақытымыздағы  ойлауды  анықтайды,  ол  міндетті  түрде 

тексерілмеген 

жэне  мінездемесі  бойынша  эмоционалды. 

Ңегізінде табиғи жағдайда мөдениет ескіреді және оледі де- 

ген козқарасты қодцаушылар коп.

Мүмкін, үшінші козқарасқа сойкес: мәдениетке міндеіті 

түрде ескіру немесе перманентті прогрестендірудің қажеті 

жок, тек қана белгілі бір озгерістерге оз күшінің нағызғы- 

лығымен жөне ондірістің бағалылығымен тотеп беру керек. 

Мэдениет басқа мәдениетпен бэсекелестік күйге қалған жағ- 

дайда,  озін  қайта  ондеуге  душар  болады,  қайта  оңдеу 

кезеңінде охпималды дәрежеден томен болғанда, екіншісінен 

ығысып шығып қалады.  Күштірек және жабдықталған мэ­

дениет ішкі бірнеше дағдарысты жеңіп шығады.  Дегенмен 

ерте  ме,  кеш  пе,  жайдан  жай  ықтималдық  теориясының 

мүмкіндіктеріне қарай бәсекелестікке түседі, тап осы жағдай- 

да әлсіреп түрған шағында корші мықты мэдениет бүл әлсіз 

мәдениетті ығыстырып шыгарады, осындай жағдай 2-3 рет 

қайталанған жағдайда бүл мэдениет озінен-озі жоғалады.

Бүл  мэдениет  ішінен  олімге  кесілді  деу  емес,  мэдени 

энергия флуктуациясыньщ қалыпты жағдайы деп есептеледі. 

Мүндай аналитикалық ізденіске, осы кітапта корсетілгеніндей, 

бүл  жеткілікті  деп  қаралған.  Мен  оны  бірнеше  кеңейтіп 

және келесі істі гинотезаға толықтырдым, флуктуация себебі, 

кез келген белгілі мэдени жетістік шектеулі паттерн кешенінің 

жолын куушылыққа тіреледі. Олар анық болуы үшін, басқа 

даму мүмкіндіктерін шетгетіп,  олай болса  шектеулі болуы 

тиіс даму шамасында бүл паттерндер ақырындап озін тауы- 

сады, мэдениет жаңа жоғары жетістіктерге жету үшін алды­

мен қүлдырау немесе олу, осу сатысын откізуі керек.  Қайта 

Қүрылу,  шарықтау шегіне жету, қүлдырау, жансыздану,  бір 

Уақытта  бірнеше  әртүрлі паттерндер жасай  алады деп  мен 

ойлаймын.  Берілген ізденістің маңызды талаптарының бірі 

°сы қағиданың қаншалықты кэрінетіндігін анықтау.

Шын мәнісінде біз бүл туралы оте аз білетініміз египет 

еРКениетінің мысалында аныкталады.  Бүл түста бізге гипо- 

Тетикалық түрде  ойлауга  тура  келеді.  Б.э.д.  1400  ж.  мэде­

ниет даму деңгейінің ең жогарғы сатысында болды.  Мүмкін 

Үл өз тарихындағы кульминациялық жетістігі болған шы- 

^аР-  Коз  алдымызга елестетейік,  егер  Египет сол жылдары 

Үкіл  элемнен  тыс,  кенет  боліп  жарып  алып,  ешқандай 

әсекелестікке де, коммуникацияға да соқтығыспаса, қазіргі

239

кезде қандай жағдайда болар еді?  Мен,  әрине, нақты мэде­

ниет элементтеріне қатысты оқиғаларды емес,  мәселе еги­

пет мәдениетінің жалпы конфигурациясыньщ корытынд14 

мүмкіндікгері мен қорьпынды ыктимал қүндылықтары жай- 

лы болып отыр.  Мүндай жагдай  болган емес және мүнда j 

тәжірибе  жоқ деу  маңызсыз.  Егер  біз  қандай да  бір  тарих 

ілімінен альшған жалпы интерпретацияларды қарасақ, онд;^ 

олар бізге сенімді түрде сүйенетін оқиғалар өрбуінің ықти- 

малды нүсқауын беруге тиіс еді.

Біз жасайын деп отырған нәтиже қарапайымнан да жо- 

гары.  1400 жылдан кейін жүз жыл төңірегінде египет мәде- 

ниетінің бірнеше үлгілерін қайта жасауға талпынғаны бізге 

молім.  Мысалы — Эхнатон реформасы, жоне бүл талпыныс 

өз нотижесін бермеді, тек жазба тілінің ауызша түріне өзге- 

руінен басқа.  Египет өзін ескі үлгінің жолын қуушылығыи 

көрсетгі. Оның модениеті жай ғана елестету деңгейіне кошуге 

талпынды, бүдан біздің қорьпъщцылай алатынымыз — жүзде- 

ген жылдар арасында ол басқа босекелес мөдениеттер және 

үлттармен салыстырғанда үтымсыз жагдайда болып келді , 

с о ң ы н д а ,  оны   т ү с ін е р д е н   б ү р ы н ,  қ а й т а   оркендеу 

мүмкіндігінен айырылып, олармен ығыстырылып шығарыл- 

ды. Сонымен, біздің гипотетикалық қүрылымдарымызға сай, 

б.э.д.  XIV г.  паттерндерді  қайта  өндеуге  әрекеттер жасаум 

ешқандай  нөтиже  бермеді,  сәтсіздікке  үшырап,  соңынаң 

Рамессидгер билеген уақытының жойқын, бірақ таяз кайта 

оркендеу  кезеңі  қалыптасты.  Әрі  қарай  не  болуы  мүмкін 

еді?  Гипотетикалық  оқшаулау  жагдайында,  одан  да  әрі 

стереотипті әрі маңызын жойған ad infmitum, жаңа эл ем ен т 

немесе субпаттернді қабылдай отырьш, олар тек қана дәсгүрді 

үлы модельмен үйлескен деңгейде жоне олардың нығаюына 

ат салысқанда гана мэдениет больш қалыптаса ма? Мүмкін, 

өрдайым дәстүрлі үлгілермен келісе бермейтін, бірақ,  ашык 

түрде қарама-қайшы да болмайтын, біртіндеп ушыққан мас- 

сага жинақталған мезетіне дейін, ескі паттерндерді жоймай- 

тын және жаңа идеологияны жасамайтын жаңа мәдени маг 

териал дамуы мүмкін бе?  Немесе адамзат табигатында қан- 

дай да бір  адамдарды откен  үрпақтың мүрасына қасарыса 

жармасуға итермелейтін, ішінде түк кадцырмайтын бүлікии 

түгелімен  ескі  мәдениетті  сыпыра  қүртып,  оның  орнына 

жаңаны қоятын нәрсе бар ма? Егер ол осылай болып, мэде­

ниет  басқа  өлем нен  то л ы қ   оқш аулауда  болса,  онД* 

паттерндердің жаңаруы қандай жолмен іске асар еді?  Мөсе-

240

ere 

тікелей 

байланысты, жаңа паттерндерге Караганда, но- 

^иналдьіны беретін мэдени материалды жәй сапырылысты- 

удан 

бір 

нәрсе шығуы мүмкін бе?  Басқа жағынан алғанда, 

егер реконструкция болмаса,  мүндайдың тек қана физика- 

лык мүмкін емес жоғалуьшан қорғайтын көне патгерндердің 

хөтенше елесі де туындамаған болар ма еді? Немесе, елестету 

өзіндік мақсатқа, автоматизацияға, маңызьш жою және шексіз 

прогрессивті мәдени қызмет ету мен дамуды туындатуға ай- 

налса, мэдениет мүндай жағдайда варварлық пен былайша 

айтканда  екінші балалық күйге түсуі  мүмкін бе  еді?  Әлде, 

паттерндердің  сырттан  бүзылу  жатдайында,  бүл  —  екінші 

және үшінші қайта өркендеуге жол ашып беруі мүмкін бе?..

Бүл  сүрақтарға  субъективті жауап  беру  оңай,  шынын 

айтқанда, өз пікіріңнен басқа одан көбірекгі үсыну өте қиын. 

Тәжірибелік тексеріске жазып жеткізілмейтін жерлерде ал- 

дын ала болжауларды күтудің қажеті жоқ.  Егер біз мэдени­

ет табиғатының  фундаменталдық  білімін  және  оның  өмір 

сүру механизмін меңгерген болсақ, онда мына берілген сүрақ- 

тардың қандай да бір бөлігіне жауап беруге тырысушы едік, 

уакытты біз жай ғана белгіленген нүктеден емес,  екі мың- 

жылдык даму жолындағы жақсы белгілі соңғы нүктесінен 

қорытынды жасап отырмыз.  Осы мысалға қарап,  “паттерн- 

дер” түсінігіне көңіл бөлгеннен,  бүл сүраққа артық жауап 

табудың  өзі  қиы н  екендігі  айқын,  берілген  дэлелді  және 

жартылай дәлелді жауаптар  — болмай  қалатындай  мэдени 

материалдардың патгерндермен, ал паттерндердің түтас мә- 

дениетпен байланысын түсінуге негізделеді.

Мэдениеттерді мэн ретінде түсіндіруге бола ма?  Мәде- 

ниетке — ескіру жэне өлу немесе бәсекелестік нэтижесінде 

өлу тэрізді қасиетгер тэн; басқа мэдениетгің эсерінен, игілікті 

Үрықтануынан мэдениеттің өсуі мүмкін бе,  немесе мэдени­

ет соңында  өзгере  отырып  мүлде  басқа  мәнге  ие  бола  ала 

Ма> өздігінен жэне шексіз жасаруға қабілетгі ме деген сияқ- 

ты сүрақтарды мен ашық күйінде қалдырамын.  Біз барлық 

тарихи біліміміз болғанына қарамастан, бүл сүраққа сенімді 

Жауап  беру  үшін  ол туралы  өте  аз түсінеміз.  Бүл  жүмыста 

меңі алдымен қызықтырған ірі өркениеттегі кейбір айқын 

Көріністегі паттерндердің даму траекториясы болды;  олар- 

ДЫҢ түтас  мэдени  ауқымдағы  өзара  байланыстары  екінші 

Кезекте түрды.

241

§127.  Шешімдер

Сонымен,  қолайлылық  үшін,  бүл  кітапта  біз  келгең 

негізгі шешімдерді қорытындылайық.

Эстетикалық жэне интеллектуалдылық талпыныс, жоға- 

ры қүндылықтардың жарыққа шығуының аяқталуы, біз қара- 

стырған жогаргы өркениеттің уақытша аталуы немесе даму- 

дың шарықтау формасында  көрсетілгендігі  айқын.  Анало- 

гиялық  үшқын  немесе  шарықтау  -   ереже  бойынша  саяси 

үйымдар  мен  саяси  экспансиялардың  сөтті  қалыптасуын 

корсететін  сипатты  және  үлттық  дамуға  тон.  Феномен  -  

әл-ауқатының дамуына  жөне  халық  санының  өсуіне  тән 

бе?  —  бүл  ерекше  сүрақ  болғандықтан,  мен  бүл  мәселені 

қарастырмадым. Өйткені қазіргі есеп бойынша өртекті және 

уақыт аралығының үзақтығына байланысты оны жинақтау 

оте қиын. Молшылық пен халық санының осуі басқа түрдегі 

үдеріс  болуы обден мүмкін,  себебі бүл феномендер табиғи 

үлгіде сандық корсеткішті қабылдайды,  бүл кітапта корсе- 

тілгендей феномен торізді,  оз табиғи сапалылығымен және 

даналығымен корсетілген.  Әртүрлі жагдайда, даналық — өз 

адцына эстетикалық жөне интеллектуалдық дамудың пайда 

болуының  бір  сатысы.  Әлемге даналық пен  байлықты жи- 

нақтау арасына қатаң корреляция жасау мүмкіндігі  болған 

жоқ,  таза  сандық  қарастырлыуына  байланысты  халықты 

қоныстандыру, бүл басқа қатардағы мөселе.

Бүл кітапта талдау жасалғандай шарықтау тақырыбы мен 

молшылық  жоне  халық  санының  осуі  арасында  байланыс 

бар  екенін  болжау  өбден  мүмкін.  Ал  шындығында 

халык 

арасында шарықтау шегіне жеткен жоғары мәдени жетіетік- 

терді болжау қиын.  Олар орқашан сан жағынан түрмыстык 

молшылығы томендеп отырады.  Бірақ бүл туралы 

ауқымды 

мәселені толық қамтитын ешқандай зерттеулер болган емес, 

сондықтан озірше,  ол туралы айтудың керегі жоқ.

Қүндылықтың даму дәрежесі немесе сапасы алғы шар- 

тына қарағанда, мөдени қүндылық едәуір даналығында ай- 

қынырақ корсетілген.  Бүл кітаптың мазмүнында 

корсетіл- 

гендей  ізденістің  негізіне  қүндылықтың  осуіне  екі 

дэлеЛ 

енгізілген: танылған даналардың уақытында жөне 

кеңістігШДе 

шоғырлануы мен жалпы тілдің болуы.

242

Бүл даналардың мынадай анықтамасын қажет етеді — 

кеДімгісін  толықты раты н  немесе  қарапайы м   халы қты қ 

т а л к ы л а у д ы  

толықтыратын дана — басқаларды өз санасы- 

нын дарындылығымен басып  озатын,  ол индивид.  С оны ­

мен катар дананың әлеуметтік анықтауын болжауга бола­

ды.  Дана  —  паттерннің  мэдени  қүнды лы қтары ны ң  ша- 

рыктау индикаторы.

Осыған  қарағанда  потенциалды даналардың  көпшілігі 

ө з і н д і к  

айтылымы жетіспегендігі тарихтан белгілі.  Ф изио- 

лоіиялық немесе психологиялық козқарастан даналар ағымы 

бір немесе бірнеше нәсілдегі үзақ емес уақытты қамтыған- 

дыктан бірдей принципті болуы тиіс. Дегенмен, жоғары да- 

мушы өркениетті күрастырған халықтар да жоғары мазмүн- 

ды мәдени қүндылықтарын бірнеше уақыт арасында жасап 

шығарды.  Осыдан келе нәтижесінде — туылғанынан дана- 

лылығымен ерекшеленетін индивидтер саны мэдени оқи- 

ғаларды  отіп  жатқан  мэдени  жағдайда  жүзеге  асыруға 

мүмкіндіктері жоқтары, мэдени жағдай озінің дарындылық- 

тарын дамыгуға мүмкіндік жасаған индивидгер санына кара- 

ганда әлдеқайда коп.

Жоғары қүндылығы бар мәдени үлгілердің өмір сүруінің 

қысқалығьшьщ себептері белгісіз. Олар басқа үлгілердің ара- 

сынан іріктеліп алынған болуы,  қандай да бір үлгіде олар­

дан түрленуі жэне мамандануы керек еді.  Бүл өз кезегінде 

мүндай үлгі бастапқыдан бастап анық бағыгталған қажет- 

тілікті  болжайды.  Ол  асықпай  қабылданған  бағытга жыл- 

жқцы жөне өз шегіне жетеді.  Бүл физикалық әлемнің қой- 

ган  шектеулері  болуы  мүмкін.  Бірақ  міндетті  түрде  емес. 

Іріктеудің  озі,  алғаш қы  кезенде  паттерннің  жіктелуіне 

Қажетті, кейіннен қайтаруға келмейтіндей оның шектеуіне 

айналады.  Паттернді кеңейту үшін, осы уақытқа дейін қол 

Жеткізгенін нолге жоймауы үшін,  көбінесе артқа қайту кеш 

болады.  Тарихи көзқараспен Караганда, паггерннің фунда- 

^енталдық  модификациясы  оз  дамуының  мүмкіндіктерін 

КеҢейту мақсатындагы — жүмыс, алгашқы дәуірдегі иница- 

ЧИяньщ дамуынан киынға түспейтіндей корінеді.

О л  

іске асқан жагдайда,  ержетеді жөне шектеулі елеулі 

°лады,  озгертуге немесе кеңеюге талпыныс жасайды.  Егер 

Үл талпыныстар даму үдерісінде  пауза болып қалса,  онда 

^ а р  энергиясьш қайта қалыптастыру жэне оньщ бағытына 

‘'Үзету жасалып, тыныгу арқасында оның дамуы жаңарады.

жүктеу/скачать 15,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: