Мәдениет және спорт министрлігі Тілдерді дамыту және қоғамдық-саяси жұмыс комитетінің тапсырысы бойынша «Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы»
жүктеу/скачать 3,48 Mb. Pdf көрінісі
|
Сөздер сөйлейді
| Алдымен, қазақ тілі сияқты өте әріден келе жатқан аса бай,
икемді, көрікті тілдің бұрынғы-соңды лексикалық қазынасын ба- рынша түгендеп, қалың жұртшылыққа және білім-ғылым әлеміне көрсету мақсаты тұрса, екіншіден, ғажайып бай қазақ әдеби мұрасын бүгінгі оқырмандардың әрі жақсы түсініп, әрі сүйсініп оқуларына көмектесу көзделеді. Әрине, бұл қазақтың ауыз әдебиеті мен ақын- жырауларының мұраларын түсіну қиын деген сөз емес. Керісінше,
216 өте ертеден сақталып келе жатқан әдеби үлгілердің, әсіресе эпостық жырлар мен қазақтың кең даласының әр қиырында жасап өткен ақын-жыраулар мұрасының тілі қазіргі қалың жұртшылыққа түгел түсінікті, бұларда жергілікті ерекшеліктер мен көне сөздер көп емес екендігін баса айтуға болады. Дегенмен азды-көпті бейтаныс, се- мантикасы күңгірт тартқан немесе тұлғасы біршама өзгерген жеке элементтердің болуы заңды. Олардың болу себептері де әртүрлі. Ал- дымен, қазақтың эпостық жырларының көбі, әсіресе «Едіге», «Алпа- мыс», «Қобыланды батыр», «Ер Тарғын», «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» сияқты жырлар бүгінгі күндерімізден әлдеқайда көп бұрын дүниеге келген. Демек, олардың ең алғаш пайда болған (жырланған) кезінде қолданылған сөздер мен көрікті-бейнелі сөз тіркестері азын-аулақ сақталып отырады. Бұған поэзия дүниесінің «тәртіптері» де себепкер болады: өлеңнің ұйқас өлшем сияқты шарттары кейде мәтін сөздерін ауыстыруға, өзгертуге, жаңғыртуға жібермейді. Мысалы, ХV-ХVІ ғасырлар аралығында жасап өткен (шамамен 1465-1560) Шалкиіз жыраудың бір шағын толғауының: Ақ киіктің шабар жері майдан-дүр, Кешу кешмек сайдан-дүр. Батыр болмақ сойдан-дүр. Жалаңаш барып жауға ти – Тәңірі өзі біледі Ажалымыз қайдан-дүр? (Алдаспан, 1971,76-бет) – деген жол- дарында майдан сөзі – «көгал, көк шалғын жер» деген ескідегі бір мағынасын білдіреді. Бұл жерде әңгіме ұрыс-соғыс алаңы (қазіргі
қолданыс, ол «ата тегі, нәсілі» деген мәнде келіп тұр, мұны да ба- тыр болмақ тегінен-дүр деп ауыстыруға болмайды, өйткені бұл ескі сөздерді алмастыруға өлеңнің ұйқас суреті мен тармақ өлшемі жібермейді.
жүктеу/скачать 3,48 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|