Психикалық бұзылыстары мен мінез-құлықтың бұзылуы бар, тұлғалардың жоғары үлес салмағы
Қазіргі күнде мүгедектілік құрылымында мүгедектігі бар тұлғалардың 651,9 мыңы психикалық бұзылыстары мен мінез-құлықтың бұзылуы бар тұлғалар 118,0 мың, немесе 18,1 % жалпы тұлғалар санынан мүгедектілігімен жетекші орын алады. Сонымен қатар мүгедектердің екінші тобы 79,3% құрайды. Динамикадағы психикалық бұзылыстары мен мінез-құлықтың бұзылуы бар алғашқы мүгедектілік анықталғандағы үлес салмағы ересек тұрғындарға қарағанда 2014 жылғы 4,9% – 2016 жылы 4,7% тұрақты екенің ескерген жөн.
Жас аралық құрылымдағы алғашқы мүгедектілікке шығуы 55% шамасын еңбекке қабілетті жас тұлғалар (18 ден 39 жас) құрайтыны аландатады. Сондай-ақ психикалық бұзылыстар әртүрлілік және көптеген факторлардан тәуелді: генетикалық кемістігі, ерте балалық шақ (алғашқы 3 жыл) кезеңдегі органикалық экзогендік ағзаларының зақымдануы, вирустық жұқпалы аурулар, интоксикация, гормондық дисбаланс және анасының стамотологиялық аурулары, ай-күні жетпеген нәресте, босанудағы асфиксия, механикалық жарақаттар, өмір кезеңіндегі әлеуметтік және биологиялық факторлар.
Медициналық-әлеуметтік сараптама мамандарының жүктемесінің ұлғайтылуы мен кадрлық жетіспеушілік
МӘС қызметінің құрылуы кезінен анықтау және қазіргі уақытқа дейін мемлекеттік әлеуметтік қорғау құрамында олардың қызметтік бірлігі себебі бойынша екендігі атап айтылды. МӘС негізгі қызметі тыныс тіршілігі шектеулі дәрежелерін анықтау және оның жеке қолайсыздығымен сәйкес әлеуметтік қорғау шараларында куәландыратын тұлға қажеттілігін анықтау болып табылады.
Сонымен қатар, медициналық-әлеуметтік сараптамалар өткізу мәні, және де мүгедектілік бойынша жәрдемақы төлеу МӘС мамандарының сараптама қорытындысының дұрыс шығаруына, сақтандыру компаниялары мен жұмыс беруші, жергілікті орындаушы мүшелер шығынына және т.б. тәуелді. Өз қызметін іске асыратын еңбекпен қамтамасыз ететін МӘС сапалық-сандық құрамы бар екенің айтқанымыз жөн: мүгедектілікті анықтау бойынша мемлекеттік қызмет көрсету, еңбекке қабілеттіліктің жоғалуы пайыздары мен әлеуметтік қорғау шараларын анықтау.
Медициналық-әлеуметтік қызметі кезеңдеріндегі еңбек Министрлігі мен Қазақстан Республикасының тұрғындарын әлеуметтік қорғау тұрғындардың санының өсуі 2,9 млн адамға немесе 19,4% (2001ж. – 14,9 млн. адам., 2016ж. – 17,8 млн. адам.), ал мүгедектілік саны 265,5мың адам немесе 68,7% (2001ж. – 386,4 мың. адам, 2016 ж. – 651,9 мың. адам.) көбейді, соған қарамастан, МӘС бөліміндегі қызметкерлерінің саны 2001 жылы 33,5% 660 адам, 2001 жылы
(орта есебпен алғанда МӘС бөлімінде 4-5 мамандар жұмыс істеді) 01.02.2017 жылы 438 адам жағдайы бойынша (орта есебпен алғанда бөлімде 2 – 3 мамандар, 77 вакансия) қысқартылды. МӘС бөлімінің саны 2001жылы 130 дан 2017 жылы 126 дейін қысқартылды. МӘС әдістемелік және бақылау бөлімдерінде тұрғындардың өтініш жасауымен жұмыс, мүгедектерді куәландыруымен қоса бақылау және шағым түсіру жұмыстарында орта есеппен алғанда 2 адам (басқарушы және бас маман) қызмет істейді. Сонымен бірге, медициналық-әлеуметтік сараптамаларды өткізу ережесіне сәйкес МӘС бөлімінің басшысының қатысуы кезіндегі алқалы сараптамалық немесе МӘС бақылау мен әдістеме бөлімінің басшысы және кем дегенде екі бас маман шешім қабылдайды (26 жүргізуші мамандар сараптама қорытындыларын шығаруға қатыспайды). Легитимдік қабылданған шешімдер үшін МӘС бөлімдеріндегі қызмет ету аймағы кеңейіп, МӘС мамандары 2 бөлімдерде қызмет істейді және МӘС әдістемелік және бақылау бөлімдеріне берілген емделушіні куәландыруда қатысқан, МӘС бөлімдерінің алғашқы мамандары шақырылады.
2016 жылы 244877 тұлға «Мүгедектілікті анықтау және/немесе еңбекке қабілеттілігін жоғалту дәрежелері және/немесе әлеуметтік қорғаудың қажетті шараларын анықтау» мемлекеттік қызметке алды және кеңес беруді есептемегендегі МӘС бөліміндегі бір күндік жүктеме 9 адамды құрайды (Маңғыстау облысы – 14, ОҚО – 13, Алматы облысы – 12).
Сонымен қатар 2016 жылы оңтайландыру және автаматтандыру шегіндегі мемлекеттік қызмет-МӘС қызметкерлерінің әлеуметтік- еңбек аясында МӘС бөліміне өтініш жасаған қызмет алушы композиттік мемлекеттік қызмет алады, және де алғашқы мүгедектілік анықталғандағы жалпы енбекке жарамдылығын жоғалтуы бойынша қызмет алуға, мүгедектілігі бойынша мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақыға, еңбекке жарамдылығын жоғалтқан жағдайында әлеуметтік төлемақы мен арнайы мемлекеттік жәрдемақы алуына өтініш жазуға құқығы бар.
Мүгедек балалар күтімі бойынша жәрдемақы тағайындауға өтініш қабылдау сұрақтары қарастырылуда.