«механика»
Дәріс 12. Үйкеліс күші бар кездегі қозғалыс
жүктеу/скачать 2,67 Mb.
|
| Дәріс 12. Үйкеліс күші бар кездегі қозғалыс.
Кезкелген дене қозғалыс кезінде өзін қоршаған орта жағынан кедергіге ұшырайды. Қатты денелер бірінің бетімен бірі қозғалған кезде олардың арасында үйкеліс күші пайда болады. Үйкеліс күшінің әсерінен механикалық энергия кішкене бөлшектерін жылу лық қозғалысының ішкі энергияға айналады. Үйкеліс күші: ішкі үйкеліс (тұтқырлық), құрғақ үйкеліс, сырғанау үйкелісі, тыныштық үйкелісі, гидродинамикалық үйкеліс т.б.с.с. бөлінеді. Сыртқы үйкелісті кинематикалық үйкеліс және статистикалық үйкеліс деп екіге бөледі. Қозғалған денелердің бір- біріне қатысты қозғалыстарына қарай кинематикалық үйкелісті: сырғанау үйкелісі, үйірілу үйкелісі, тербелу үйкелісі, әрі қарай тағыда үшке бөледі. Статистикалық үйкеліс жазық беттің үстінде жатқан денеге параллель аз күшін түсіретін болсақ, онда ол осы бетке қатысты тыныштықта қалады. Түсірілген жанама күшінің әсерінен дене өте аз жылдамдыққа ие болса, онда ол күшке қарама- қарсы бағытталған тыныштық үйкеліс күші пайда болады. немесе (1) мұндағы - нормаль қысым күші, - өлшемсіз шама статистикалық үйкеліс коэффициенті. Егер дене көлбеу бетке орналасса немесе (2) мұндағы дененің салмағы, - еңкею бұрышы. Сонда статистикалық үйкеліс коэффициентіне мен еңкею бұрышы арасындағы байланыс. (3) Екі дененің түсірілген жанама күштің әсерінен өзара орын ауыстыруы іске аспайтын болса, онда бұндай құбылысты тоқырау деп атайды. Олар техникада: машина бөлшектерінің біріне түсірілген күшті екіншісіне беру кезінде т.б.с.с. қолданылады. Сырғанау үйкелісі үшін Амонтов- Кулон күші немесе (4) мұндағы - сырғанау үйкеліс коэффициенті, - нормаль қысым күші Бір дене екінші дене бетімен қозғалғанда сырғанау үйкелісі пайда болады. Қорытындысында түйісуші беттер деформацияға ұшырайды. Егер болса, онда түйісуші екі дене аз деформацияға ие болады. тең болса, сырғанау процессі басталады. Осы құбылысты сипаттау үшін Б.В.Дерягин сырғанау үйкелісінің заңын екі мүшеден тұратын өрнектеуді ұсынды. (5) мұндағы түйісуші денелердің молекулаларының бір- бірінетартылуынан пайда болатын қосымша нормаль күш, - нақты сырғанау үйкеліс коэффициенті. Молекула аралық тартылыс күші кішкене бөлшектер арасы алыстаған сайын тез азаяды. Сонда (6) мұндағы - денелердің нақты беттесетін бөлігінің ауданы - молекулааралық тартылыс күшінің әсерінен пайда болатын қысым күші. Кинематикалық үйкеліс дене тербелгенде және үйірілгенде кезде де пайда болады. Бұл екі қозғалыстың айырмашылығы тербелген кезде (мысалы цилиндр жазық бойымен) денелердің түйісу нүктесі тек лездік айналу осінің маңында түйісу нүктесі арқылы айналады. Ал үйірілу кезінде (тіреуішке орналастырылған зырылдауық осі, компастық бағыттағышының өз осінде айналуы) түйісу ұзақ уақытқа созылады. Тербелу кезінде дөңгелек цилиндрдің жазық беті бойымен немесе шарда деформация пайда болады. Сондықтан А нүктесіне (3- сурет) түсірілген реакция күші алға жылжиды, ал оның әсер ету бағыты артқа қарай ығысады. Реакция күшінің параллель құраушысы, ал оның жанама құраушысы тербеліс үйкеліс күшіне тең. Сонда тербеліс үйкеліс күші үшін Кулон заңы (7) мұндағы - дене қозғалатын беттің радиусы - качения үйкеліс коэффициенті. Ол ұзындық өлшеміне тең болады. Негізгі әдебиет: [1-11] Қосымша әдебиет: [12-23] жүктеу/скачать 2,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|