Международная академия аграрного образования костанайский филиал маао



Pdf көрінісі
бет23/35
Дата27.03.2017
өлшемі8,05 Mb.
#10578
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   35

Әдебиеттер тізімі: 
 
1.  Алауханов  Е.,  Ажиметова  З.  Кәмелетке  толмағандардың  зорлық  істеу  арқылы 
жасаған қылмыстылығы. – Алматы, 2008. 
2.  Мусагалиева  А.Ж.  Кәмелетке  толмаған  балалар  арасындағы  қылмыстың  алдын 
алудың кейбір мәселелері. – Астана, 2014ж.  
3. Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасының Құқықтық статистика және 
арнайы  есепке  алу  жөніндегі  комитетінің  ұсынған  мәліметтері.  [Электрондық  ресурс].  – 
2014. www.pravstat.prokuror.kz (10.01.2015ж.).  
4. Сухомлинова Т. Ювеналдық сот жұмысын бастайды. //Ақ жайық. 18 сәуір 2012ж. 
 
 
ОӘЖ:
 
372.8 
«ФИЗИКАҒА ҚҰМАР ӨРЕНГЕ» ФАКУЛЬТАТИВТІК КУРСТЫ 
ҰЙЫМДАСТЫРУ 
 
Кидралин Н.К. 
Костанайский государственный педагогический институт 
 
Мақалада оқушының физика пәніне деген қызығушылығын ояту үшін сыныптан тыс жұмыстардың 
ішінен  топтық  түрде  өтетін  факультативтік  сабақтардың  бағдарламасы  құрастырылып  келтірілген.  Бұл 
факультативтік  курс  8-ші  сыныпта  физика  және  астрономиядан  теориялық  және  тәжірибелік  білімдерін 
игеру үрдісінде тікелей көмек көрсетеді. 
В статье приведена разработанная программа факультативных занятий с использованием групповой 
формы  внеклассной  работы,  пробуждающий  интерес  к  физике.  Этот  факультативный  курс  оказывает 
непосредственную  помощь  в  процессе  освоения  теоретических  и  практических  знаний  по  физике  и 
астрономии в 8 классе. 

168 
 
The  article  describes  a  developed  program  by  one  of  the  types  of  extracurricular  activities  that  activate 
students'  interest  in  physics:  is  group  work  at  elective  classes.  This  facultative  course  will  greatly  assist  in  the 
development of theoretical and practical material on physics and astronomy in the 8th grade. 
 
Физика пәні, табиғат тану пәндерінің ішінде, дәлірек айтсақ, орта мектептің білім 
беру  жүйесінде  –  жас  дарындардың  өрісін  ашып,  ойын  кеңейтетін  –  жетекшісі  десек  еш 
артық емес. 
Қазіргі  кезенде  физика  және  астрономия  ғылымдары  үнемі  даму  үстінде.  Оның 
дамуы  тұлғаны  көптеген  ақпараттық  технологиялармен    бірге  жетілуіне  ықпал  етеді.  Ол 
тұлғаны  өзінің  ерекшіліктерімен,  талабымен,  қабілетімен,  оның  даму  механизмдарымен, 
ойлауымен  байланыстырады.  Физика  пәнінен  трек-сызбалар  физикалық  құбылыстарды, 
оны  сипаттайтын  заңдылықтарды  дұрыс  және  терең  түсінуге  көмектеседі.  Физика  пәні 
табиғат  құбылыстарын  түсіндіруде  зандылықтарға  сүйенеді,  сондықтан  есеп  шығару, 
практикалық  жұмыстарды  орындау  кезінде,  тесттік  және  деңгейлік  тапсырмалар 
орындағанда,эксперименттер мен демонстрациялар өте қажет, 
Физикадан  сыныптан  тыс  жұмыстардың  ішінен  топтық  түрде  өтетін 
факультативтік сабақтарды тоқталғымыз келіп отыр. Факультативтік сабақтар – мектепте 
білім  берудің  бірыңғай  жүйесінің  күллі  артықшылықтарын  сақтап,  оқушылардың  жеке 
басының  ынтасымен  қабілетін  дамытуға  жағдай  жасайтын,  дифференциациялық 
оқытудың бір  формасы [1]. Факультативтік сабағымыздың тақырыбы «Физикаға құмар 
өренге....»  8-ші  сынып  оқушыларына  арналған.  Факультативтік  сабақ  тиімді  өту  үшін 
Топтық  тапсырмалар,  сарамандық  жұмыстар,  интерактивтік  тақтаны  қолдана  отырып 
демонстрациялар  көрсетіп,  АҚТ-ға  сүйене  отырып  үйге  эксперименттік  тапсырмалар 
беруге  болады.  Әр  адамның  физикаға  қызығушылығы  бола  бермейді.  Сол  себептен 
физикаға қызығушылығы бар оқушылар, қалауы бойынша сыныптан тыс факультативтік 
сабағына қатысады.  
Бұл  факультативтік  курстың  негізгі  міндеті  8-ші  сыныпта  физика  және 
астрономиядан  теориялық  және  тәжірибелі  білімдерін  игеру  үрдісінде  тікелей  көмек 
көрсетеді.  Әр  оқушының  білімін  толық  көрсете  алуына,  оқудың  шынайы  субъектісі 
болуына  жағдай  туғызады  [2].  Курс  бағдарламасы  бойынша  берілген  теориялық  білім 
эксперименттік  және  практикалық  жұмыстарда  қолданылады.  Бағдарламаның  негізі  – ол 
практикалық  жұмыс арқылы теориялық білімін бекіту, сондықтан практикалық жұмысқа 
көп уақыт беріледі.  
 
Кестк 1-«Физикаға құмар өренге....» (барлығы 34 сағ., аптасына 1 сағ.) 
№ 
Тақырыптың атауы 
Саға
т  
саны 
Көрнекілігі 
 
Теория 
Практика 
1. Кіріспе (2 сағат) 

 

Пән  туралы  мәліметтер. 
Физика пәнінің маңызы. 
 
1  
Интербелсенді 
тақта, 
слайд.  

Құбылыстарды 
түсіндіргенде 
физиканың 
көмегі. Жер және аспандағы 
құбылыстар 
туралы 
мәлімет.  
 

Плакаттар, суреттер. 
2. Қатты, сұйық және газдар (8 сағат) 

 

Әртүрлі  күйдегі  заттардың 
құрылысы 
мен 
молекулаларының 
қозғалысы. 
 

Презентация, 
виртуальды 
демонстрация  

 
Заттың 
бөлінгіштігін 
бақылау 

Калий  перман-  ганат 
ертіңдісі, 
тамызғыш, 
стақан. 

 
Штангенциркуль-дің 

Штангенциркуль, 

169 
 
көмегімен  жіңішке  сымның 
диаметрін анықтау. 
қалыңдығы  әртүрлі  сым, 
кесте. 

Дененің  үш  күй  кезінде 
молекулалардың  орналасуы 
және қозғалысы. 
 

Электрондық 
оқулық, 
графопроектор 

 
Қатты 
денелердің, 
сұйықтардың 
және 
газдардың  сипаттамаларын 
анықтау. 

Екі 
шыны 
бұйым, 
медициналық 
шприц, 
стақан. 

 
Мұздың,  судың  және  будың 
молекуларының  орналасуын 
тәжірибе жүзінде тексеру 

Суы  бар  ыдыс,  шприц, 
мұз  кесегі,  спирт  шамы, 
колба, сорғы 

Диффузия  құбылысы  мен 
броундық 
қозғалыстың 
күнделікті өмірде пайдасы. 
 

Плакатта  жазыл-  ған 
сипаттамалар. 
Виртуальды 
демонстрация,  
10 
 
Сұйық  және  газ  тәрізді 
денелердін 
диффузиясын 
бақылау 

Екі  стақан,  ас  тұзы, 
мақта,  мүсәтір  спирті, 
тамызғыш 
3. Жылу құбылыстары (8 сағат) 

 
11 
Жылу  берілудің  пайдасы 
мен осал жақтары. 
 

Тақырыптық  пла-каттар, 
құпия хат. 
12 
Энергияның  айналу  және 
сақталу заңының  мәні және 
табиғатқа маңызы. 
 

Сызбалар,  
демонстрация,  
скандворд, 
13 
 
Әр  түрлі  зат-тардың  жылу 
өткізгіштігін бақылау. 

Алюминий 
өзек-ше, 
болат  өзекше,  ермексаз 
бөлігі, 
спирт 
шамы, 
сіріңке, стақан. 
14 
Булану 
және 
коденсацияның  экологияға 
маңызы. 
 

Интербелсенді 
тақта, 
слайд, схемалар 
15 
 
Судың 
булануы 
мен 
конденсация-лануын 
бақылау 

Сынауық,  шыны  түтік, 
стақан, термометр, спирт 
шамы, сіріңке. 
16 
Жылу 
қозғалтқыштары 
даму  үстінде.  Іштен  жану 
қозғалтқышы. 
 

Іштен 
жану 
қоз-
ғалтқышының 
макеті, 
видео-ролик 
17 
Жылу  қозғалтқыштарының 
қызметі 
және 
қоршаған 
ортаға зияны. 
 
 
Карточка 
18 
 
Стрилинг 
қозғалтқышын 
қолдан жасау 

Стрилинг 
қозғалт-
қышының  макеті,  кофе 
қауырсыны, 
сымдар, 
пено-пласт, клей, диск. 
4. Электрлік және магниттік құбылыстар (9 сағат) 

 
19 
Қазіргі  адамның    өмірі 
электр  тогын  тұтынатын 
заттарға тәуелді .  
 

Электр тогын  тұтынатын 
құрал-дардың суреті. 
20 
Электр  тогын  өндіретін 
құралдар.  Электромагниттік 
генераторлар 
 

Электрофор  ма-шинасы, 
гене-ратор құрылғысы. 
21 
 
Электр  тогының  әр  түрлі 
ортада өтуін тексеру. 

Қыздыру  шамы,  сымдар, 
ток  көзі,  екі  пластина, 
тұз, суы бар стақан. 
22 
Токты  жинайтын  конден-
саторлардың 
жүйесі. 
Реостаттар 
 

Демонстрация, 
плакаттар. 
 
 

170 
 
кестенің жалғасы
 
23 
 
Реостаттың  автоматикадағы 
қызметін бақылау 

Реостат,  қыздыру  шамы, 
сымдар, ток көзі. 
24 
Алғашқы 
электр 
двигательдері. 
Электр 
транспорты. 
 

Презентация, 
электр 
транспор-тының суреттері.  
25 
Қыздыру  лампасын  ойлап 
шығару тарихынан. 
 

Қыздыру шамы, суреттер. 
26 
Электролизді 
техникада 
қолдану 
 

Электролизді 
байқауға 
арналған құрал. 
27 
 
Электролиз 
көмегімен 
заттарға жазу. 

Қасық,
 
оқшау-лағыш таспа 
ток көзі, , лак,  
5. Жер табиғатының құбылыстары (7 сағат) 

 
28 
Тіршілік  және  температура. 
Жер  бетіндегі  температура 
өзгерісі. 
 

Қанатты  сөздер  жазылған 
пла-каттар, суреттер,  
29 
Жер қойнының жылуы. 
 

Бейне-фильм, электрондық 
оқулық 
30 
Күн 
сәулесінің 
жер 
бетіндегі тағдыры. 
 

Аспан 
сфера-сының 
макеті, презентация 
31 
 
Аспан  денелерін  және  күн 
күркіреуін бақылау. 

жұлдызды аспан картасы. 
32 
Найзағайдың пайда болуы 
 

Суреттер 
33 
Тұман  және  шық,  жаңбыр 
және қар 
 

Презентация, сызбалар 
34 
 
Ауа  райын  бақылау  және 
болжау. 

Термометр, 
барометр, 
кесте. 
 
Барлығы: 
 
34 
 
 
Факультативтік сабақтың тиімді өтілуіне байланысты күтілетін нәтиже: 

 
Оқушылардың физика пәнінен білім сапасының көтерілуі. 

 
Физика  курсының  теориялық  негіздерін  және  практикалық  қасиеттері  туралы 
білімдерін пайдаланып есеп шығару әдістерін дамытуы. 

 
Курс бойынша алған теориялық білімдерін тәжірибе жүзінде қолдануды білуі. 

 
Оқушылардың  өз  бетімен  эксперименттік,  зертханалық  тапсырмаларды 
орындауы. 

 
Күнделікті өмірде табиғат құбылыстарының пайда болуын түсіндіре алуы. 
Факультативтік  сабақтың  нәтижелі  болуы  мұғалімге  байланысты.  Оның  сабаққа 
дайындық  деңгейіне және оқушылардың оқу  танымдық  іс-әрекетін  ұйымдастыра  алуына 
байланысты.  
 
Әдебиеттер тізімі 
 
1.
 
Акитай  Б.  Е.  Физиканы  оқыту  теориясы  және  әдістемелік  негіздері.  – 
Алматы: «Қазақ университеті», 2006. 280 б. 
2.
 
Алексеева  М.  Н.  Физика  –  юным.  Теплота,  Электричество.  М.: 
Просвещение, 1980. 160 с. 
 
 
 
 
 
 
 

171 
 
ОӘЖ:377 
ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫ, БАЙЗАҚ АУДАНЫ, КӨКТАЛ  
АУЫЛ ТҰРҒЫНДАРЫНЫҢ ТІЛІНЕ ТӘН ДИАЛЕКТ СӨЗДЕР 
 
Махрубаева Ж.К., Қазақ тілі мен әдебиеті мамандығының 2-курс 
студенті, ғылыми жетекшісі: Қанапина С.Ғ., Филология ғылымдарының 
кандидаты, доцент, АМА қауымдастырылған профессоры 
Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты 
 
Ғылыми  мақала  қазақ  диалектологиясындағы  ауыл  диалектісне  байланысты  жазылған.  Белгілі  бір 
ауыл  диалектісінде  кездесетін  ерекшеліктерге  тоқталған.  Мақаланың  кіріспе  бөлімінде  диалектология 
саласына  қатысты ғалымдардың еңбектеріне тоқталып, өз мысалдарын келтірген. Жергілікті диалектілерді 
топтарға бөліп қарастырған. 
В  статье  рассматриваются  диалекты  аула  Коктал,  Байзаковского  района,  Жамбульской  области.  В 
начале  статьи  исследованы  научные  труды  ученых  диалектологов.  В  практической  части  статьи 
проанализированы слова диалекты собранные в данном ауле. 
The article deals with the dialect of the village of Koktal, Balzakovskogo district, Zhambyl region. At the 
beginning of the article studied the scientific writings of dialectologists. In the practical part of the article analyzes 
the words of the dialects collected in this village. 
 
Диалект деген термин тілде жалпыхалықтық сипат алмаған, белгілі бір жерде ғана 
қолданылатын  ерекшеліктердің  жиынтығын,  өзіне  ғана  тән  тілдің  ерекшеліктері  бар 
жекелеген  аймақ,  территорияны  білдіреді.  Бұл  мағынада  диалект  халық  не  ұлт  тілінің 
құрамды бөлігі болып табылады [1,4 б]. 
Қазақ  диалектологиясы  ғылымын  сөз  еткенде  осы  саланың  бастау-көзінде  тұрған 
проф.  Сәрсен  Аманжолов  пен  Жұмат  Досқараевтың,  акад.  Нығмет  Сауранбаевтың 
есімдері ерекше аталады. С.Аманжоловтың іргелі зерттеу еңбегі (1959), Ж.Досқараевтың 
монографиясы  мен  сөздігі  (1955)  тіл  тарихы  мен  қазақ  диалектологиясы  саласында 
ашылмаған аралдардың көптігін көрсетіп берді. Сол жылдарда ғылым жолына түскен жас 
зерттеушілер  Шора  Сарыбаев,  Ғабдолла  Қалиев,  Сапарғали  Омарбеков,  Әбілбек 
Нұрмағамбетов, Жамалбек Болатов, Оқас Нақысбеков, Тұрап Айдаровтар осы салаға бар 
ғұмырларын  арнап,  іргелі  еңбектер  жазды,  докторлық  диссертацияларын  қорғады,  жаңа 
буын шәкірт дайындады. 
Қазақ тілінің тарихын зерттеу нәтижесінде С.Аманжолов қазақ тілінде үш диалект 
бар деген қорытындыға келді. Олар мыналар: 
1.Оңтүстік  диалектісі  -  Алматы,  Жамбыл,  Оңтүстік  Қазақстан  облыстарын  және 
Талдықорған мен Қызылорданың кейбір оңтүстік аудандарын қамтиды; 
2.Батыс  диалектісі  –  Батыс  Қазақстан,  Гурьев,  Маңғыстау,  Ақтөбе  облыстарын 
және  Қызылорданың  солтүстік  аудандарын,  Қостанайдың  кейбір  батыс  аудандарын 
қамтиды; 
3.Солтүстік-шығыс  диалектісі  –  Ақмола,  Павлодар,  Семей,  Шығыс  Қазақстан, 
Көкшетау, Қарағанды, Солтүстік Қазақстан облыстарын және Қостанай мен Талдықорған 
облыстарының кейбір аудандарын қамтиды.  
Қазақ  тілі  говорларындағы  лексикалық  ерекшеліктерді  сипатына  қарай,  өз  ара 
қатынасына қарай үш топқа бөлуге болады:  
1.Сәйкесті  диалектизмдер.Бұл  топқа  енетін  сөздер  -  әртүрлі  говордағы  бір 
нәрсені,  затты  немесе  бір  ұғымды  түрліше  атаудан  пайда  болған  сөздер.  Мысалы,  шеге 
суыратын  тістеуікті  батыста  атауыз  десе,  Семей  облысының  кейбір  аудандарында 
жылқыауыз дейді. Ал, оңтүстік шығыста кемпірауыз дейді.  
2.Сәйкессіз  диалектизмдер.  Белгілі  бір  говорда  қолданылатын  сөз  түрлі 
географиялық  немесе  шаруашылық,  әдет-ғұрып  жағдайлдарына  байланысты  басқа 
говорларда  болмауы  мүмкін.  Мысалы,  егінді  суғару  сесттемасы  дамыған  оңтүстік 

172 
 
аймақтарында  кездесетін  қарық,  қоларық,  қазына  арық,  көтерме  арық  сияқты 
ирригациямен байланысты  арық аттары жоқ.     [2,785 б]. 
3.Семантикалық диалектизмдер. Бұл топтағы сөздер тұлға жағынан әдеби тілдегі 
сөздермен  ұқсас  болады.  Бірақ    мағына  жағынан  әдеби  тілдегі  сөздерден  бөлек,  басқа 
мағынада  жұмсалады.  Ғалым  Ш.Сарыбаевтың  зерттеу  еңбектерінде  жергілікті  жердің 
лексикалық ерекшеліктерін сөз табы тұрғысынан алып қарап, зат есімдер көп кездесетінін 
байқаған.  
Жүсіпова  Бибихадшаның  филология  ғылымдарының  кандидаты  ғылыми 
дәрежесін  алу  үшін  дайындалған  диссертацияның  «Түркістан  тұрғындары  тілінің 
ерекшеліктері» атты авторефераты. 
Жергілікті халық тіліне тән тіл ерекшеліктерін бірнеше топтарға жіктейді. 
1.Үй-жай, қора-қопсы, бай-шарбаққа байланысты.  
2.Көрпе-төсек, киім-кешекке байланысты сөздер. 
3.Ыдыс-аяқ атауларына байланысты сөздер. 
4.Тағам атауларына байланысты сөздер. 
5.Құрал-сайман тағы басқа зат атауларына байланысты сөздер. 
6.Арба-шана, ер-тұрман атауларына байланысты сөздер. 
7.Туыстық атауларға байланысты сөздер. 
8.Әдет-ғұрып, ойын, ем-домға байланысты сөздер. 
9.Табиғат құбылыстарына байланысты сөздер. 
10.Өсімдік атауларына байланысты сөздер. 
11.Аң,құс, құрт-құмырсқа атауларына байланысты сөздер. 
12.Мал шаруашылығына байланысты сөздер. 
13.Кәсіби сөздер. 
14.Дәнді-дақылдарға байланысты сөздер. 
15.Дерексіз ұғымды білдіретін сөздер. 
16.Сындық және сапалық қасиетті білдіретін сөздер.  
17.Іс-әрекетті, қимылды білдіретін сөздер. [3, 10-15 б]. 
Түркістанның басқа сөйленістерден айырмашылығын көрсету үшін диссертацияда 
Жетісу,  Шу,  Қызылорда  сөйленістерімен,  Шығыс,  Орталық-Солтүстік  және  Батыс 
сөйленістер тобымен салыстырулар берілді.  
 
Жетісу 
Шу 
Әдеби тілдегі баламасы немесе мағынасы 
Азат омыртқа 
Аян омыртқа 
Мал сойған кісіге берілетін ет 
Бапкер  
Саяпкер  
Жүйрік атты баптаушы 
Көтек арба  
Дүнгенше арба 
Екі дөңгелекті арба 
 
Жамбыл  облысында  қолданылатын  диалектілілердің  басқа  өңірлерден  өзіндік  
ерекшеліктері де бар. Солардың бірегейіне тоқталар болсам: 
I.
 
Ыдыс-аяқ байланысты сөздер: 
1.
 
Нүмкесе – бұл сөз диалектологиялық сөздікке енбеген, бірақ сұйық ас құятын 
шыныдан  жасалған  ыдыс.  Оны  Шымкент  қаласында  орта  кесе,  Алматы  облысында  чоң 
кесе, Қызылорда облысында сапар кесе, дәу кесе немесе үлкен кесе деп атайды. 
2.
 
Кепкір  (Түркім.:  Таш.,  Мары.,  Ашх.;  Қарақ.)  –  темірден  жайпақтап  жасалған 
тесік ожау, кепсер. Шымкент облысында кәпкір дейді. Басқа өңірлерде тесік қасық деп те 
атайды екен. [ҚТДС 341 б]. 
3.
 
Шөміш – диалектологиялық сөздікке енбеген, бірақ сұық тағамды неме сорпа 
құятын темірден жасалған ыдыс. Оны Талдықорғанда ожау деп атайды. 
II.
 
Тағам атауларына байланысты сөздер 
4.
 
Иіс  нан  –  қамырды  ашытып,  одан  жеті  шелпек  жасап,  яғни  жеті  нан  жасап 
майға пісіріп жасайтын нан. Иіс тарату деген сөз содан шыққан. Кейбір аймақта жеті нан 
деп атайды. 

173 
 
5.
 
Қатық//шәккі  –  ақ  айран,  яғни  қоюлатылған  айран.  Ол  сүзгіден  өткізіп 
жасалады. 
6.
 
Үзбен  (Ақт.,  Ойыыл;  Қ.орда:  Қарм.,Сыр.)  –  кеспе  көже.  Бұл  Ауған,  Иран 
қазақтарында қамыр, етке салатын нан дегенді білдіреді. [ҚТДС 668 б]. 
7.
 
Тегеш  –  нан  илейтін  ыдыс.  Ал  Жамбыл  облысының  кейбір  жерінде  шара  деп 
атаса, Шымкент өңірінде керсен деп атайды.  
8.
 
Бүжі  –  ішекке  ет,  май,  пияз  және  түрлі  дәмдеуіштер  қосып  пісірлген  тамақ. 
Оны Маңғыстау, Гурьев облыстарында бұжы деп атайды. [ҚТДС 187 б]. 
9.
 
Сырбаз – сүр еттен әзірленген тағамның түрі. 
10.
 
 Нан кәуап – қуырдақ секілді пісірілген нан бұқтырылған тағам.  
11.
 
 Тұқым (Өзбек., Шым., Кел.) – жұмыртқа. [ҚТДС 649 б]. 
III.
 
Киім-кешек атауларына байланысты сөздер 
1.
 
Сым (Жамб.; Алматы) – матадан тігілген көбінесе ер адамдар киетін киім яғни 
шалбар. [ҚТДС 605 б]. 
2.
 
Көкірекше  –  жеңсіз,  қысқа,  денеге  кептеліп  тұратын  әйел-қыздар  киімі.  Оны 
Оңтүстік Қазақстан облысында нымша дейді. 
3.
 
Бешпент  –  жеңі  ұзын  қазақи  нақышта  тігілген  тізеден  төмен  түсіп  тұратын 
киім. 
IV.
 
Құрал-сайман аттары  
1.
 
Шақа//айыр  -    шөп  алатын  теірден  жасалған  құрал.  Алматы  облыснда  айыр 
немесе ақа, аша десе, ал Мақтаралда бес ақа деп атайды. 
2.
 
Қақандоз  –  қоқыс  алатын  ыдыс.  Талдықорғанда  қалақ  десе,  Мақтарал  ауданы 
Қызылтан ауылында күрекше, қоқым алғыш деп атайды. 
3.
 
Шаппы  –  бәкі  яғни  пышақтың  жиналатын  ең  кішкентай  түрі.  Маңғыстау, 
Шымкент, Қызылорда өңірінде шаппа деп атайды. [ҚТДС 702 б.] 
4.
 
Наруан – саты. Ағаштан жасалған биіктікке шығу үшін қоданылатын құрал.  
5.
 
Кемпірауыз  –  шеге  суыратын  аспап,  тістеуік.  Батыста  атауыз,  Солтүстікте 
тістеуік.[ ҚТДС 399б]. 
V.
 
Үй-жай, баспанаға байланысты диалектизімдер 
1.
 
Там – үй. Ал Маңғыстауда там деген сөз мола, зират деген мағына береді. 
VI.
 
Туыстық атауларға байланысты сөздер.   
1.
 
Әпке – бірге туған апа. Ал Оңтүстік Қазақстанда әпше, Солтүстік Қазақстанда 
тәте деп атайды. [ҚТДС 120 б]. 
2.
 
Әпкей – мұғалім, ұстаз дегенді білдіреді. 
3.
 
Апа – әже яғни әкесінің немесе шешесінің шешесін айтады.  
VII.
 
Әр түрлі атауларға байланысты диалектілер.  
1.
 
Гусәлә – қойдың жаңа туған баласы.  
2.
 
Айлану  –  айналу,  бұл  фонетикалық  өзгеріске  түскен  диалекті  сөз  болып 
табылады.  
3.
 
Бөтеке – бүйрек.  
Қорыта  айтар  болсақ,  бұл  мақалада  Көктал  ауылының  тұрғындар  тілінде 
қолданатын  диалект  сөздердің  ерекшелігін,  сонымен  қатар  басқа  өңірлерден 
айырмашылығын  көрсетіп топқа бөліп қарастырдық. 
 
Әдебиеттер тізімі: 
 
1.
 
Қалиев Ғ.  Сарыбаев Ш.  «Қазақ диалектологиясы» Оқу құралы-Алматы, «Ана 
тілі»,1991.-200 бет. 
2.
 
Диалектологиялық сөздік. –Алматы: «Арыс» баспасы, 2007.-800 бет. 
3.
 
Жүсіпова  Б.  «Түркістан  тұрғындары  тілінің  ерекшеліктері».  Алматы  -2003. 
Филология  ғылымдарының  кандидаты  ғылыми  дәрежесін  алу  үшін  дайындаған 
диссертацияның авторефераты.. -26 бет. 

174 
 
ОӘЖ:377 
ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫ САРЫАҒАШ АУДАНЫ 

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   35




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет