Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке»

607 
КИРИШ 
Бугунги кунда Оъзбекистонда маънавий тарбия муаммоси жуда кескин 
қоъйилмоқда. Бу коъп сабабларга богълиқ. Биринчи сабаб, олимларнинг 
фикрича, таълим соҳасидаги ислоҳотлар ва мамлакатдаги тизимли инқироз 
оқибатидир. Иккинчи, муҳим сабаб - ахборотлаштириш ва глобаллашув, бу 
маданий чегараларнинг хиралашишига, жамиятдаги анъанавий қадриятлар 
тизимининг ёъқолишига олиб келади. Натижада, бугунги кунда шахсни 
ижтимоийлаштиришнинг асосий институтларидан бири - таълим ўзгарди. 
Ахборот жамияти, ахборот ижтимоий-маданий маконида ҳаётга тайёргарлик 
кўриш учун зарур бўлган фазилатларни эгаллайди. Янги таълим тизимининг 
асосий мақсадлари - энг қисқа вақт ичида, келажакда тез ўзгарувчан ижтимоий 
шароитларга мослашишга тайёр бўлган мутахассисни тайёрлаш вазифалари. 
Саволлар туғилади: бундай таълим тизимида маънавий компонент учун жой 
борми? Таълим тизимида инсон маданиятининг ахборот ва аксиологик қуйи 
тизимлари ўртасидаги мувозанатни сақлаш ҳақиқатга мос келадими? Ва энг 
муҳими, замонавий педагоглар, олимлар ва илоҳиётчиларнинг фикрига кўра, 
буни қилиш керакми? Ушбу саволларга жавоб излаш мақоланинг мақсадини 
белгилайди. 
МЕТОДОЛОГИЯ ВА ТАДҚИҚОТ УСУЛЛАРИ
Асосий тадқиқот усуллари адабиётларни аналитик таҳлил қилиш, таҳлил 
қилиш, таққослаш, умумлаштириш, диалектика тамойиллари ҳисобланади. 
НАТИЖАЛАР
Замонавий илмий адабиётларда “маънавият” тушунчасига таъриф беришда 
иккита асосий ёндашув – дунёвий ва диний ёндашувлар мавжуд. Маънавиятнинг 
дунёвий тушунчаси шахснинг интеллектуал ривожланиш даражасини белгилаб 
берувчи меҳр-оқибат, раҳм-шафқат, виждон, ҳамдардлик, меҳр-оқибат, 
масъулият, тарбия, ижодий фаолият қобилияти, санъат каби инсоний 
фазилатларнинг йигъиндиси сифатида таърифланади [3.43].
Маънавият таркибида диннинг алоҳида ўрни мавжудлиги ўз-ўзидан равшан. 
Бунинг боиси аввало шундаки, дин минг йиллар мобайнида инсоният ҳаётининг 

608 
барча жиҳатлари билан чамбарчас боғланиб, унинг турмуш тарзига айланиб 
кетган. Бошқа томонидан, дин таъсирининг замирида савоб ва гуноҳ ҳақидаги 
тасаввурлар турадики, одамлар бу маънавий ходисаларга ҳеч қачон бафарқ 
қарамаган. Бинобарин, савоб ва гуноҳ, шунингдек, савобли иш қилганларнинг 
ҳам бу дунё, ҳам нарига дунё тақдирланиши, гуноҳкорларнинг эса жазоланиши 
тўғрисидаги қарашлар кишилик жамияти тараққиятининг илк босқичларидан 
шаклланиб, одамларнинг ахлоқий муносабатларини тартибга солиб келган 
[2.11]. 
Демак, “маънавият” сўзининг дунёвий ва диний тушунчадаги семантик 
маънолари деярли бир хил. Бу нимани англатади, маънавиятнинг бу икки 
маъноси диалектик боғлиқлигини англаб, унинг таркибий қисмларидан бири 
йўқолса, бутунлик йўқ бўлиб кетишини тушунишимиз керак. 
Ва бу нимани ифодалайди? Бу масалани фалсафа ҳам, илоҳиёт ҳам излаган 
ва ҳозиргача умумий тушунча бўлмаган. Айтишимиз мумкинки, бугунги кунда 
фалсафа тарихида “маънавият” туркумига таъриф беришда кўплаб тушунчалар 
мавжуд бўлиб, уларнинг барчаси ўзларининг пайдо бўлиш ва ривожланиш даври 
ва жойига қараб бир-биридан фарқ қилади. Бироқ, уларда умумий нарса бор, бу 
мазмунли ҳаётий кўрсатмалар ва қадриятларнинг юқори индивидуаллиги. 
Эҳтимол, маънавиятни ғаразли манфаат ва мақсадлар доирасидан чиқиш 
(биринчи навбатда шахс, шу жумладан, таълим соҳасида давлат сиёсатини 
шакллантириш ваколатига эга бўлган давлат органи) деб тушуниш бизни 
қизиқтирган яхлитлик асосларидан бири бўлса керак [3.45].
Ўзбекистон таълими тизимидаги маънавият муаммосини ўрганишга 
бағишланган таҳлилий ишларга мурожаат қилсак, асосан иккита асосий нуқтаи 
назарни кўриш мумкин. Биринчиси, муаллифлар Ўзбекистонда маънавий 
таълимни қайта тиклаш ва уни дунёвий таълим тизимига уйғун равишда 
киритиш зарур деб ҳисоблайдилар. Иккинчи нуқтаи назар шундаки, бундай 
эҳтиёж йўқ, чунки замонавий таълим - бу юқори интеллектли, коммуникатив, 
ижодий одамлар учун таълим бўлиб, унинг асосий вазифаси технологияларни 
ривожлантириш ва ҳаёт самарадорлигини оширишдир. 

609 

жүктеу/скачать 12,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: