8 тақырып.
МЕМЛЕКЕТ ТИПТЕРІ
1. Мемлекет типінің түсіпігі.
2. Мемлекеттербі типке бөлудегі формациялық тэсіл.
3. Мемлекеттерді типке бөлудегі оркениетті тәсіл.
1. Мемлекет типінің түсінігі.
Мемлекет типі сәйкес тарихи ке-
зеңде туындайтын оның маңызды жақтары мен қасиеттерінің
қатаң жүйесін білдіреді. Белгілі бір
кезеңдегі барлық мемлекет-
іерге белгілі бір сипаттар тән болып келеді. Мемлекегтерді типке
бөлу негізінен формациялық жэне оркениетгі тэсілдер тұрғысыиан
жүзеге асырылады.
2. Мемлскеттерді типке бөлудегі формациялық тәсіл.
Фор-
мациялық тәсілдің шегінде негізгі талап ретінде әлеуметтік-эко-
номикалық факторлар, ягни, қоғамдық-экоиомикалық
формация
орын алады. Бул тәсіл тұрғысынан мемлекет типі қоғамның эко-
номикалық базисімен тығыз байланысты қогамдық құрылымға
сәйкес мемлекеттің озара тығыз байланысты белгілерінің жиын-
тыгы ретінде анықталады. Экономикалық базистің типтеріне ка
рай мемлекеттің төмендегідей типтерін бөліп қарастырады: құ-
лиеленушілік, феодалдық, буржуазиялық жэне социалистік мемле-
кеттер.
Бұл типологияның артықшылықтары
болып екі мэселе табы-
лады: мемлекеттерді элеуметтік-экономикалық негізінде бөлу
идеясы өте дұрыс, себебі, шынымен де бұл факторлар коғамға зор
әсерін тигізеді, ол мемлекеттің дамуының табиғи-тарихи сипатын,
кезеңділігін көрсетеді. Ал формациялық теорияныц элсіз жагы
оның тарихтың эртүрлі сипаттарын
ескермеуінен және рухани
факторларды бағаламауынан көрінеді.
3. Мемлекеттерді типке бөлудегі өркениетті тәсіл.
Өркениет-
ті тэсіл шегінде негізгі талаптар ретінде рухани факторлар - мә-
дени, діни, үлттық жэне т.б. факторлар орын алады. Өркениет -
бұл қоғамның діни, үлттық, географиялык
жэне тагы да баска
белгілерінің ортақтығымен ерекшеленетін тұйык жэне локальды
сипаты. Өз дамуында өркениет бірнеше кезсндерден өтеді:
I кезең - локальды өркениеттер, олардың эрқайсысының өзара
байланысты
элеуметтік институттары, оның ішінде мемлекет те.
болады (ежелгіегипеттік, шумерлік, үнділік, эгейлік және т.б. ер-
кениеттер).
II кезен, - белгілі бір мемлекет типтерімен байланысты срекше
өркениеттер (үнділік, қытайлық, батыс еуропалық,
исламдық жэне
т.б. өркениеттер).
III кезең - өз мемлекеттілігімен ерекшеленетін казіргі кезгі ор-
кениеттер, бүл өркениеттер енді-енді қалыптасып келе жаіыр,
бүларга әлеуметтік-саяси құрылымдардың дэстүрлі және казіргі
кезгі түрлерінің қатар омір сүруі тән.
30
Өркениепер мен олардың мемлекеттіліктерін
типке бөлудің
басқа да негіздері бар: хронолог иялық, генетикалық, діни жэн т.б.
№ 13 кесте
31
