Методические рекомендации по организации исследовательской и проектной деятельности обучающихся мкш нұр-Сұлтан 2019

10 
керісінше, ол төмендеді, бірақ қазіргі уақытта оқытудың барлық деңгейлерінің 
арасында бұрынғысынша ең жоғарғы болып қалуда. 
Зерттеу және жобалау қызметін толығырақ қарастырайық. 
 
Зерттеу қызметінің
басты мақсаты: білім алушының адам мәдениетінің 
кез келген саласында іс-әрекеттің жаңа тәсілдерін меңгеру және қайта құру 
қабілетін қалыптастыру. Оқушыларды зерттеу қызметінің негіздеріне оқыту (оқу 
проблемасын қою, тақырыпты қалыптастыру, зерттеу әдістерін таңдау, 
гипотезаны ұсыну және тексеру, жұмыста әртүрлі ақпарат көздерін пайдалану, 
орындалған жұмысты таныстыру) оларға өз білімін өз бетімен толықтыруға, 
зерттелетін проблеманы терең түсінуге және оны шешу жолдарын болжауға 
мүмкіндік береді, бұл дүниетанымды қалыптастыру кезінде маңызды. Зерттеу іс-
әрекетінің ең құнды әсері – бала өзін әлемнің жасампаздығы мен үйлесімін 
түсінген кезде ашуға үйрету. 
Бізді үйрететін көптеген фактілер ұмытылды, өйткені біз оларды қайта 
пайдаланбаймыз. Мысалы, егер бұл білім мектепті бітіргеннен кейін 
пайдаланылмаса, функциялардың дифференциалын табу әдістерін немесе күкірт 
қышқылын өндірудің өнеркәсіптік әдісі кімнің есінде сақталды? Дегенмен, біз 
осы білімді алу кезінде қолданған дағдылар әлі де бізбен бірге, өйткені біз бұл 
дағдыларды өміріміздің әр күні дерлік пайдаланамыз: жаңа білімді зерттеу, 
білімді реттеу және құрылымдау, оларды алдыңғы тәжірибемен байланыстыру, 
стандартты емес міндеттерді шешу, шешімнің бірнеше нұсқаларын ойластыру 
және ең қолайлысын таңдау және т.б. Бұлар ашық оқытуда пайдаланылатын 
дағдылар. Профессор Джон Хэтти оқушылардың үлгерімін арттыруға 
бағытталған 140 000-нан астам экспериментті жинап, талдады. Ол үздік 
нәтижелер көрсеткен эксперименттерде оқушылардың алдына қол жеткізе 
алмайтын күрделі міндеттер қойылды деп санайды. Мұндай тапсырмалар
білім алушыларды «толыққанды» ойлауға, түрлі идеяларды, әдістерді және т. б. 
ұсынуға мәжбүр етті [2].
Өзінің алғашқы ғылыми жұмысында ұлы кеңестік физик П.Л.Капица, ол 
кезде әлі студент болатын, жұқа кварц жіптерін алудың бірегей әдісін ойлап 
тапқан. Жұқа және тегіс кварц жіптерін жасау соншалықты қиын, оны жасау 
мүмкін емес сияқты болды. Бірақ жіп аспапты ілу үшін қажет болды, сол
кезде Капица өз әдісін ойлап тапты. Тар, қараңғы дәлізде еденге жұмсақ барқыт 
мата төседі. Капица ойыншық садақ пен жебені әкелді. Технология сол жерде 
жасалды: жебенің ұшы балқытылған кварцқа түсіп, адырма және жебе созылып, 
жіңішке жіпті созып, дәліз бойы ұшып, содан кейін барқытқа келіп түседі [3]. 
Капица сол кезде студент болатын, бірақ оның тапқырлығы мен 
өнертапқыштығы мектепте жүрген жылдарында қаланған. Әлемдік ақпарат 
көлемінің артуы, кейбір ескі кәсіптердің жойылуы мен жаңаларының пайда 
болуы және т.б білім алушылардың төмен деңгейдегі білім мен дағдыларды аз
меңгеріп қана қоймай, бейімделген когнитивті дағдыларға да ие болуын талап 
етеді. 

11 
Жаңалық ашу – бұл қызықты, ол білім алушылардың ойлау дағдыларын 
ынталандырады және дамытады. Бұл әрбір білім алушының жеке даму 
траекториясын анықтау үшін маңызды: 

Білім алушыларды анықтамалық әдебиеттермен және ақпарат алудың 
басқа да әдістерімен (бастауыш буын) жұмыс істеуге бейімдеу.

Әртүрлі ақпарат дереккөздерін пайдалану дағдыларын қалыптастыру. 
Мәтінмен және басқа да ақпарат көздерімен жұмыс істеудің түрлі тәсілдерін 
үйрету (негізгі мектеп). 

Оқу-зерттеу жұмысын өз бетінше жүргізу және оны қорғау қабілетін 
қалыптастыру (жоғары мектеп) [4]. 
Бірақ кітаптардан ақпаратты қарапайым іздеу жаңалық ашуға үйрету емес 
екенін есте ұстаған жөн. Жаңалық ашу үшін әртүрлі кітаптардан әртүрлі 
материал жинау жеткіліксіз: оны шығармашылықпен қайта өңдеу және жаңа, 
маңызды, ерекше нәрселерді анықтау қажет. Мысалы, егер үшбұрыштың 
ауданын анықтау формуласын табу міндеті қойылса - бұл оларды 
анықтамалардан табу және тіктеуіштерден шығару керек дегенді білдірмейді; 
оларды өзіңіз шығаруға тырысыңыз: мысалы, ромба ауданынан тікбұрышты 
үшбұрыштың ауданынан алып тастаңыз. Немесе білім алушының өзіне жазбаша 
деректер негізінде олардың елу немесе жүз жыл бұрынғы әкімшілік 
орталығының картасын жасап көруіне болады. 
 
Сондай-ақ, ХХІ ғасырда әрбір жазбаша дереккөз сенімді бола алмайтынын 
есте сақтау маңызды. Сондықтан сапалы зерттеу жұмысы үшін сенімді 
материалдарды таңдау қажет, ол үшін білім алушылардың сыни ойлауын дамыту 
қажет, нәтижесінде білім алушылар мыналарды үйрену керек: 

қажетті ақпаратты түрлі дереккөздерден табу;

ақпараттық қатынастағы ең бастысын бөліп алу; 

ақпаратты сыни тұрғыдан түсіну, оны интерпретациялау, мәнін түсіну; 

ақпаратты берілген белгілер бойынша жүйелеу; 

ақпараттағы қателерді табу, баламалы көзқарастарды қабылдау және 
негізделген дәлелдерді айту;

оқу бағдарламасы контексінде өз пікірін өңдеу. 
Зерттеу жұмысының тағы бір құндылығы – топта жұмыс істеу мүмкіндігі. 
Африкада: «Егер тез жүргің келсе, жалғыз жүр, алысқа барғың келсе, бірге жүр» 
деген мақал бар. Топтық жұмыстың жеке жұмыс сияқты зерттеу және жобалау 
қызметінде өзінің артықшылықтары мен кемшіліктері бар.
Жеке іс-әрекеттің артықшылықтары: 

Зерттеу немесе жоба бойынша жұмыс жоспары барынша айқын 
болуы және бақылануы мүмкін. 

Білім алушыларда жауапкершілік сезімі толық қалыптасады,өйткені 
зерттеу немесе жобаны орындау тек өздеріне ғана байланысты. 

12 

Білім алушылар зерттеу жүргізу немесе жобаны орындау 
кезеңдерінде – идеяның пайда болуынан бастап қорытынды рефлексияға дейін 
іс-әрекет тәжірибесіне ие болады. 

Білім алушылардың бойында маңызды оқу іскерліктері мен 
дағдыларын қалыптастыру (зерттеу, таныстыру, бағалау) басқарылатын үдеріс 
болып табылады. 
Топтық қызметтің артықшылықтары: 

Зерттеу/жобалау тобының қатысушыларында ынтымақтастық, 
өзара сыйластық, өзара түсіністік дағдылар қалыптасады. 

Зерттеу немесе жоба барынша терең және жан-жақты 
орындалуы мүмкін. 

Зерттеу/жоба бойынша жұмыстың әрбір кезеңінде, әдетте, өзі 
көшбасшысы болады және керісінше, әрбір білім алушы өзінің мықты 
жақтарына қарай жұмыстың белгілі бір кезеңіне белсенді түрде 
қосылады. 

Зерттеу/жобалау тобы шеңберінде мәселелерді, идеяларды, 
гипотезаларды, көзқарасты шешудің әртүрлі жолдарын ұсынатын топтар
құрылуы мүмкін, топтың әрбір мүшесі зерттелетін тақырыпты түсінудің 
«мозаика» бөлігін ұсына алады; бұл жарыс элементі, әдетте, білім 
алушылардың уәждемесін арттырады және зерттеудің немесе жобаның 
орындалу сапасына оң әсерін тигізеді. 
ШЖМ жағдайында зерттеу және жобалау қызметін жеке, сондай-ақ топтық 
нысанда жүргізген жөн. Бұл ретте шағын жинақты мектептің ерекшеліктерін 
(білім алушылардың саны аз, бірлескен сыныптар, ауылдың орналасқан жеріне 
байланысты табиғатпен тығыз байланысты және т.б.) оның жетістіктеріне
ауыстыруға болады. Мысалы, «Ерекше сурет салу техникасы» тақырыбын 
қарастыру кезінде бастауыш сынып білім алушылары іс жүзінде губкамен сурет 
салу, жартылай құрғақ акварель суретінің үстіне тұз себу, балауыз бойынша 
сурет салу және т.б. сияқты түрлі тәсілдерді қолдана алады, ал орта буын білім 
алушылары теориялық бөлімде қандай да бір тәсілдің әсерін ғылыми негіздеуі 
мүмкін: тұздың абсорбциялаушы қасиеттері, балауыздың гидрофобтылығы және 
т. б.
2-
кестеде Қазақстанның әр облыстарындағы ШЖМ білім алушыларының 
жеке және топтық (оның ішінде бір жастағы және әртүрлі жастағы) жобалық 
және зерттеу жұмыстарына қатысқандардың саны туралы мәліметтер 
келтірілген. 

13
2
-ке
ст
е.
Ш
ЖМ
б
іл
ім
а
лу
ш
ы
ла
ры
ны
ң 
ж
об
ал
ы
қ 
ж
ән
е 
зе
рт
те
у 
жұ
мы
сы
т
ур
ал
ы
а
қп
ар
ат
О
блы
с 
Же
ке
ж
об
ала
у 
ж
ән
е 
зе
рт
те
у 
ж
ұм
ы
ст
ар
ы
ны
ң 
са
ны
Бір ж
ас
тағ
ы
 топт
ы
қ
ж
об
ала
у 
ж
ән
е 
зе
рт
те
у 
ж
ұм
ы
ст
ар
ы
ны
ң 
са
ны
Ә
ртүрл
і 
ж
ас
т
ағы 
топты
қ
ж
об
ала
у 
ж
ән
е 
зе
ртте
у 
ж
ұм
ыс
та
рын
ың
са
ны
1
-4 
сын
ып
5
-9
с
ын
ып
10
-11 
сын
ып
1
-4
с
ын
ып
5
-9
с
ын
ып
10
-11
с
ын
ып
2017
-
2018 
оқ
у 
ж
ыл ы
201
8
-
2019 
оқ
у 
ж
ыл ы
2017
-
2018 
оқ
у 
ж
ыл
ы
2018
-
2019 
оқ
у 
ж
ыл
ы
2017
-
2018 
оқ
у 
ж
ыл
ы
2018
-
2019 
оқ
у 
ж
ыл
ы
2017
-
2018 
оқ
у 
ж
ыл ы
2018
-
2019 
оқ
у 
ж
ыл ы
2017
-
2018 
оқ
у 
ж
ыл
ы
2018
- 
2019 
оқ
у 
ж
ыл ы
2017
-
2018 
оқ
у 
ж
ыл ы
2018
-
2019 
оқ
у 
ж
ыл
ы
2017
-
2018 
оқ
у 
ж
ыл
ы
2018
-
2019 
оқ
у 
ж
ыл
ы
Ақ
мол
а 
2
2
3
5
0
1
0
0
0
0
0
0
1
0
А
қт
өб
е 
41
27
88
64
15
20
16
9
27
30
19
12
10
22
А
лм
ат
ы
23
25
43
37
21
19
0
0
0
2
0
0
18
26
Ат
ы
ра
у 
10
12
19
12
5
8
3
3
2
2
2
2
9
9
Ш
ы
ғы
с 
Қ
аз
ақ
ст
ан
268
266
309
458
108
113
27
28
22
35
5
6
16
21
Ж
ам
бы
л 
22
12
13
11
6
9
19
12
13
11
6
9
3
0
Ба
ты
с 
Қ
аз
ақ
ст
ан
16
7
102
70
57
25
4
0
10
15
6
6
5
8
Қ
ар
ағ
ан
ды
229
296
300
371
110
95
61
78
45
57
34
41
61
98
Қ
ос
та
на
й 
191
159
328
312
109
107
17
14
56
56
28
23
4
5
Қы
зы
лорда
0
0
0
5
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
М
аң
ғы
ст
ау
3
4
11
9
5
6
0
0
0
1
0
0
0
0
П
ав
ло
да
р 
135
116
255
176
94
116
21
20
54
32
9
16
8
9
Сол
түст
ік
Қ
аз
ақ
ст
ан
151
134
163
187
61
90
32
14
30
23
5
2
3
2
Түрк
іс
тан
25
28
42
34
15
8
0
0
1
0
0
0
0
0

жүктеу/скачать 5,4 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: